Katastrofa ekologiczna na Odrze

Katastrofa ekologiczna na Odrze
Ilustracja
Śnięte ryby w Odrze
Państwo

 Polska,  Niemcy

Miejsce

rzeka Odra (woj. zachodniopomorskie, lubuskie, dolnośląskie, opolskie, śląskie)

Rodzaj zdarzenia

skażenie rzeki, katastrofa ekologiczna

Data

od 26 lipca 2022

Położenie na mapie
Położenie miejsca katastrofy na mapie
Odra odwadnia obszar dorzecza o powierzchni 119 074 km² w Czechach, Polsce i Niemczech

Katastrofa ekologiczna na Odrze – masowy pomór ryb i innych zwierząt w Odrze, do którego doszło latem 2022 na odcinku kilkuset kilometrów rzeki, w pięciu województwach[1][2].

Przebieg katastrofy

Śnięte ryby w Odrze pojawiły się 26 lipca 2022[3], w okolicy Jazu Lipki na granicy województwa opolskiego i dolnośląskiego, kilka kilometrów w dół rzeki od Brzegu w województwie opolskim[2]. Pierwsze informacje, które dotyczyły masowego śnięcia ryb, wpłynęły do Inspekcji Ochrony Środowiska już 27 lipca[4][5]⁣. Następnie w połowie czerwca w kilku miejscach Odry – na kanałach Kędzierzyńskim i Gliwickim na wysokości śluzy Nowa Wieś w Kędzierzynie-Koźlu obserwowano przypadki śnięcia ryb, jednakże instytucje środowiskowe nie znalazły związku z lipcowym zdarzeniem[2]. Początkowo masowe śnięcia ryb rejestrowano w miejscowościach znajdujących się w woj. dolnośląskim, jednak później zanotowano kolejne przypadki w województwie lubuskim. Do 10 sierpnia wędkarze, aktywiści i Straż Rybacka wyłowili z rzeki co najmniej 9 ton[6] martwych ryb[7], zauważono także martwe bobry[8], ptaki[9][10] i małże[11]. Tylko 11 sierpnia 2022 wyłowiono co najmniej 10 ton ryb jedynie z 200-kilometrowego odcinka na północ od rzeki Oławy w południowo-zachodniej Polsce[12]. Do godz. 8:00 13 sierpnia z Odry od wysokości Katowic do Gryfina wyłowiono ponad 28 ton śniętych ryb[13]. Pojawiły się doniesienia o poparzeniach osób mających kontakt z wodą[14]. Sytuacja została określona przez hydrologów jako bezpośrednie zagrożenie zarówno ekosystemu, jak i życia i zdrowia ludzi[15]. Dokładna skala katastrofy ekologicznej jeszcze nie jest znana[16], do połowy sierpnia laboratoria służb środowiskowych nie podały też przyczyn skażenia[2].

Przyczyny

W trakcie trwania katastrofy pojawiały się różne doniesienia dotyczące jej przyczyn. Polskie służby po blisko dwóch tygodniach od pierwszych sygnałów nie wskazały źródła zanieczyszczenia wód[17]. W dwóch próbkach z prawdopodobieństwem 80% wykryto mezytylen, ale w innych nie wykryto[18]. Występowanie mezytylenu wykluczono w kolejnych badaniach[19]. Strona niemiecka 12 sierpnia zaalarmowała o wykryciu przekroczonych norm rtęci w wodzie Odry[20][21], kolejne pomiary nie potwierdziły tego.

Dane z niemieckiej automatycznej stacji pomiarowej jakości wody w rejonie Frankfurtu nad Odrą wykazały dużą zmianę parametrów wody 7–8 sierpnia, niemal dwukrotnie wzrósł poziom natlenienia, przewodność prądu elektrycznego oraz absorpcja promieni UV, woda stała się też bardziej mętna, a jej pH zwiększyło się do ok. 8,8-9,2, co może wskazywać na zwiększony poziom soli w rzece[22][23].

Niemiecki artykuł z 17 sierpnia powiązał pomór rzecznych organizmów z awaryjnym wyłączeniem bloku 5 w należącej do PGE Elektrowni Opole w nocy z 25 na 26 lipca[24].

18 sierpnia Minister Klimatu i Środowiska Anna Moskwa ogłosiła, że przyczyną pomoru zwierząt były halofilnezłote algi[25], co było zbieżne z ekspertyzami niemieckimi[26], które wskazały na obecność w próbkach wody gatunku Prymnesium parvum[27][28].

Działania informacyjne

Taśma policyjna nad Odrą we Wrocławiu

Państwowe instytucje, służby oraz media rządowe nie informowały[29][30] o skażeniu rzeki opinii publicznej, nie poinformowano również samorządów miast położonych nad rzeką[31][32] i nie ostrzeżono ludności oraz strony niemieckiej przez kilkanaście dni. Dopiero 12 sierpnia 2022 wojewoda lubuski Władysław Dajczak zapowiedział rozesłanie SMS alertu RCB[33]. Ostrzeżenie zostało rozesłane po ponad dwóch tygodniach od pojawienia się doniesień o skażeniu[34].

11 sierpnia wiceminister infrastruktury (resortu odpowiedzialnego za administrowanie polskimi rzekami od chwili powołania w 2018 PGW Wody Polskie) Grzegorz Witkowski porównał masowe śnięcie ryb w Odrze do awarii oczyszczalni Czajka i przepompowni ścieków w Gdańsku, które wystąpiły przed laty, nazywając te zdarzenia „katastrofami ekologicznymi”, pomimo iż wielokrotnie przeprowadzanie pomiary nie wykazały, że spowodowały one zauważalne następstwa w środowisku[35][36]. Przeciwko wypowiedzi wiceministra, obwiniającego samorządy za sytuację na Odrze, zaprotestowało kilkudziesięciu samorządowców[37]. 26 sierpnia opublikowano wewnętrzną notatkę PGW Wód Polskich datowaną na 13 sierpnia, w której napisano: „(...) przedmiotowy wyciek substancji ropopochodnej ma związek z rękawem sorpcyjnym i przegrodą założoną na ww. wylocie przez pracowników zakładu Bumar-Łabędy S.A.”[38].

Działania zaradcze

Ostrzeżenie o zagrożeniu ekologicznym na Odrze (po niemiecku).

Od pojawienia się w końcu lipca 2022 doniesień o tonach śniętych ryb w rzece do połowy sierpnia nie zostały podjęte żadne zorganizowane działania służb państwowych. Nie zostały podane też do publicznej wiadomości zalecenia o potencjalnym niebezpieczeństwie dla ludzi i zwierząt. Martwe zwierzęta unoszące się na powierzchni wody były wyławiane przez wędkarzy i wolontariuszy[39].

Śledztwo

3 sierpnia 2022 posłanka Koalicji Obywatelskiej Małgorzata Tracz złożyła interwencję i interpelację ws. zanieczyszczenia Odry[40][41][42]. Tego samego dnia zawiadomienie do Prokuratury Rejonowej w Oławie złożył w sprawie skażenia Odry burmistrz Oławy Tomasz Frischmann. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska 9 sierpnia złożył zawiadomienie do Prokuratury Okręgowej we Wrocławiu[43]. Tego samego dnia Główny Inspektorat Ochrony Środowiska zalecił typowanie podmiotów, które mogłyby się przyczynić do zjawiska śnięcia ryb[44]. Prokuratura wrocławska wszczęła śledztwo 10 sierpnia 2022[40][45]. Krajowy Urząd Kryminalny w Brandenburgii wszczął śledztwo w sprawie zatrucia Odry 11 sierpnia 2022[46].

Konsekwencje polityczne

Wieczorem 12 sierpnia 2022 premier Mateusz Morawiecki zdecydował o dymisjach prezesa Wód Polskich Przemysława Dacy i Głównego Inspektora Ochrony Środowiska Michała Mistrzaka[47][48].

Krytyka działań rządu

Marsz żałobny dla Odry w dniu 21 sierpnia 2022 w Warszawie.

Opieszałość władz Polski na szczeblu lokalnym i centralnym, jak również bagatelizowanie sytuacji spotkały się z ostrą krytyką[43][33]. PZW, który informował o sytuacji, wydał oświadczenie, w którym podkreślono, że „zawiodły wszystkie instytucje Państwa odpowiedzialne za wody śródlądowe[49]. Brandenburski minister środowiska Axel Vogel skrytykował politykę informacyjną Polski[50]. Głos zabrały też organizacje ekologiczne, np. bałtyckie biuro organizacji WWF. Wskazano, że zmarnowano czas, podczas którego można było się przygotować do działań, a skala katastrofy mogła być znacznie mniejsza. 11 sierpnia 2022 wiceminister infrastruktury Grzegorz Witkowski wraz z wiceministrem klimatu i środowiska Jackiem Ozdobą uczestniczyli w konferencji prasowej zorganizowanej w Cigacicach w województwie lubuskim, dotyczącej zanieczyszczenia Odry. Doszło tam do ostrej krytyki zaniechań rządu[51]. 13 sierpnia premier Mateusz Morawiecki powiedział, że dowiedział się o katastrofie 9 lub 10 sierpnia[52].

Przypisy

  1. Poważne skażenie Odry. Ekspert: Wydarzyła się ogromna tragedia [video], [w:] YouTube, Onet Rano, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  2. a b c d Izabela Kacprzak, Służby mogły złapać truciciela Odry na gorącym uczynku?, Rzeczpospolita, 15 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  3. Justyna Madan, Skażona Odra i tysiące martwych ryb. Czy czeka nas katastrofa ekologiczna? Jaki wpływ zanieczyszczenie będzie miało na przyrodę?, Lublin Nasze Miasto, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  4. Jakub Czermiński, Katastrofa ekologiczna na Odrze. Prezes PZW: Jeśli w tej wodzie jest rtęć, to jest to światowa klęska, Rzeczpospolita, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  5. Patrycja Klimek, Zatruta Odra. Największa katastrofa ekologiczna od lat, Wirtualna Polska Wiadomości, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  6. Toksyczne substancje w Odrze? Śnięte ryby i martwe bobry w rzece, o2.pl, 10 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  7. Paulina Hermann, Tony martwych ryb w Odrze, a wiceminister infrastruktury chce się kąpać w rzece. „To jest Hiroszima”, Gazeta.pl Podróże, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  8. Sebastian Przybył, Śnięte ryby i martwy bóbr w Odrze. „Za to należą się dymisje”, Interia Wydarzenia, 10 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  9. Martwe ryby, bobry i ptaki. Niemiecki dziennik: w Odrze pływa tylko śmierć, TVN24.pl, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  10. Adam Bednarek, Odra umiera. Skażona woda zabija ryby i bobry, a ptaki uciekają w popłochu, Spider’s Web, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  11. Katarzyna Kojzar, Zanieczyszczenie Odry. Gróbarczyk podaje kalendarium porażki, Moskwa – trzy hipotezy, OKO.press, 17 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  12. Wayne Webster, Martwe ryby w rzece Odrze na granicy polsko-niemieckiej sondy skażeń natychmiastowych, Przecław News, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  13. Magdalena Bojanowska, Katastrofa ekologiczna na Odrze. Wyłowiono ponad 28 ton śniętych ryb. W Lubuskiem „apogeum truchła”, Gazeta.pl Wiadomości, 13 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  14. „Wędkarze łowili skażone ryby, co może skończyć się tragicznie”. Ekspert: To wina państwa, które przespało katastrofę, Tok FM, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  15. Katastrofa Odry. Hydrogeolog: Zagrożenie zarówno ekosystemu, jak i życia i zdrowia ludzi, Do Rzeczy, 10 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  16. Zatruta Odra. Tony śniętych ryb. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa ostrzega, istotne.pl, 13 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  17. Agata Rzędowska, Z Odry wyłowiono już kilka ton śniętych ryb. Dryfują w wodzie martwe bobry. Kto skaził wodę?, Green-news.pl, 10 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  18. Michał Koprowski, Tym może być skażona Odra. To silnie trująca substancja, NaTemat.pl, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  19. Katastrofa ekologiczna w Odrze. Co wiemy do tej pory, TVN24.pl, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  20. Martwe ryby, bobry, ptaki. Niemieckie media: „W Odrze pływa już tylko śmierć”, Deon.pl, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  21. Aleksander Gurgul, Zatruta Odra. Marszałek lubuskiego: „Niemcy potwierdzili zatrucie rtęcią”. Ministrowie Wąsik i Ozdoba zaprzeczają, chcą „dorwać odpowiedzialnego”, Wyborcza.pl, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  22. Niemcy ponownie zabierają głos ws. skażenia Odry. Wskazali, jaka może być przyczyna śnięcia ryb, Wprost, 13 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  23. Tomasz Bobusia, Odra zatruta. Dlaczego umierają zwierzęta i jakie zmiany zaszły w rzece?, Wirtualna Polska Tech, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  24. Gaby Weber, Tote Fische und geballte grüne Inkompetenz, Telepolis, 17 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-18] (niem.).
  25. „Złote algi” powodem zatrucia Odry? Minister Moskwa podaje nowe informacje, Do Rzeczy, 18 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-18].
  26. „Złota alga” w Odrze? „Wydaje się, że najbliżej prawdy są niemieccy naukowcy”, TVN24.pl, 18 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  27. Johannes Graupner, Umweltkatastrophe an der Oder: IGB-Forschende verfolgen Spur potenziell giftiger Algen, Leibniz-Institut für Gewässerökologie und Binnenfischerei, 17 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20] (niem.).
  28. Anna Ślązak, Biolog: w różnych krajach Europy zakwity alg powodowały gwałtowne pomory ryb, Polska Agencja Prasowa, 18 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  29. Marta Zdanowska, Tony śniętych ryb w Odrze. Czemu nie ma alarmistycznych konferencji rządu? Ekspert o oportunizmie władzy, TOK FM, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  30. Kosiniak-Kamysz o śniętych rybach w Odrze: Pod koniec lipca te sygnały, alarmy już były zgłaszane, Interia Wydarzenia, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  31. Rafał Borowski, Żądają dymisji wiceministra i prezesa Wód Polskich. „Nikt nie poinformował samorządów nadodrzańskich o wielkim zagrożeniu”, Wprost, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  32. Jacek Gądek, Wielkie pretensje do wojewodów po zatruciu Odry. GIOŚ nakazał pilne działania. „A oni nie zrobili nic”, Gazeta.pl Wiadomości, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  33. a b Adam Zys, Zatrucie Odry. 9 absurdalnych wątków w tej sprawie!, WhiteMAD, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  34. Skażona Odra. Jest alert RCB, Business Insider, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  35. Robert Pietrzak, Zatrucie Odry. Wiceminister infrastruktury przywołuje... Gdańsk. I mija się z prawdą, Gdansk.pl, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  36. Piotr Halicki, Wiceminister porównał katastrofę Odry z awarią Czajki. Trzaskowski: czy wam nie wstyd?!, Onet Wiadomości, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  37. Ewelina Oleksy, Wiceminister połączył Gdańsk z katastrofą na Odrze, Trojmiasto.pl, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  38. Jacek Harłukowicz, Katastrofa Odry. Bumar zaprzecza, a wyciek substancji ropopochodnej to według Wód Polskich efekt jego prac, Onet, 26 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-27].
  39. Mateusz Lubiński, Śnięte ryby i bobry na Odrze. Oto na co wskazuje uwagę ekspert, Money.pl, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  40. a b Czy rząd zaspał ws. katastrofy ekologicznej na Odrze? Pierwsze doniesienia były już w lipcu, Rzeczpospolita, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  41. Małgorzata Tracz, Interwencja poselska w sprawie zanieczyszczenia dolnośląskiego odcinka rzeki Odry, Malgorzatatracz.pl, 3 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  42. Małgorzata Tracz, Interpelacja w sprawie zanieczyszczenia dolnośląskiego odcinka rzeki Odry, Malgorzatatracz.pl, 3 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  43. a b Marta Gołębiowska, Wrocław: Skażenie Odry pod lupą prokuratury. Tylko dlaczego tak późno?, Tuwroclaw.com, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-12].
  44. Ewa Siedlecka, Zatruta Odra. Wędkarze stanęli na wysokości zadania. A władza PiS?, Polityka, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  45. Jacek Harłukowicz, Tragiczny stan Odry. Jest śledztwo prokuratury, Onet Wiadomości, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  46. Monika Stefanek, Katastrofa ekologiczna. Niemcy wszczynają śledztwo w sprawie zanieczyszczenia Odry, Onet Wiadomości, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  47. Eryk Kielak, „Ręce opadają”, „Na razie leci dwóch. Czekamy”. Komentarze po decyzji Morawieckiego, Gazeta.pl Wiadomości, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  48. Rafał Chabasiński, Jak katastrofa na Odrze nie będzie watergate PiS-u, to już chyba nic nie będzie, Bezprawnik, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  49. Wędkarze biorą sprawy w swoje ręce. Ich alarmy w sprawie skażenia Odry były ignorowane, Business Insider, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  50. Skażenie Odry: Polskie próbki jeszcze nie zbadane, Niemcy mówią o rtęci. Eksperci: Bomba biologiczna, Dziennik Gazeta Prawna, 12 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  51. Zanieczyszczenie Odry. Konferencja przedstawicieli rządu przerywana przez mieszkańców. [video], [w:] YouTube, Music fm News, 11 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].
  52. Marcin Rynkiewicz, Morawiecki: O skażeniu Odry dowiedziałem się za późno, Dziennik Gazeta Prawna, 13 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-20].

Media użyte na tej stronie

Fischsterben-Oder-Schild (cropped).jpg
Autor: Hanno Böck, Licencja: CC0
Sign about the 2022 Oder river environmental disaster.
Katastrofa ekologiczna Odry 2022. Staw w Parku Szczytnickim, zakaz dostępu. Wrocław 08. 2022.jpg
Autor: Robert Niedźwiedzki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Policyjny zakaz dostępu do stawu koło dębu Jana Stanki i pomnika Schillera w Parku Szczytnickim, Wrocław, 08.2022. Zakaz związany z katastrofą ekologiczną Odry
Marsz zalobny dla Odry.jpg
Autor: Tomasz Molina, Licencja: CC BY-SA 4.0
Marsz żałobny dla Odry, którego celem było zwrócenie uwagi na katastrofę ekologiczną w tej rzece.
Fischsterben-Oder-1.jpg
Autor: Hanno Böck, Licencja: CC0
Dead fish as a result of the 2022 environmental disaster at the Oder river.
Dorzecze Odry mapa.png
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa dorzecza Odry, wersja polska