Katedra

Apsyda bazyliki laterańskiej z tronem biskupim

Katedra, kościół katedralny, kościół biskupi (łac. ecclesia cathedralis, z gr. καθέδρα, kathedra – krzesło, siedziba) – główny kościół biskupa diecezjalnego, arcybiskupa (archikatedra) lub patriarchy (kościół patriarchalny), w którym głosi on naukę ewangeliczną^[1]. Termin stosuje się także do konkatedr i prokatedr. Niekiedy swobodnie używany jako określenie najważniejszego lub najstarszego kościoła miejskiego^[1].

Historia

Rozszerzenie pojęcia katedra (początkowo jako miejsce do siadania) nastąpiło wraz z ustanowieniem święta katedry św. Piotra (354 r.). W modlitwie skierowanej do św. Piotra, a związanej z tym świętem oznaczała ona kierowanie kościołem^[2]. Od X wieku rozpowszechniła się jako nazwa kościoła biskupiego – przedtem stosowano terminy ecclesia matrix i ecclesia mater.

Początkowo, na wzór bazyliki laterańskiej (IV w.), kościoły biskupie nosiły wezwanie Salwatora. W 896 r. sama katedra laterańska otrzymała wezwanie św. Jana, dopiero później zaczęto nadawać katedrom wezwania maryjne i świętych.

Według zwyczaju w swojej katedrze chowany jest biskup. Datę ustanowienia katedry obchodzi się jako święto danej diecezji^[2].

Tron biskupi

Widocznym i charakterystycznym elementem katedry jest tron biskupi, z którego biskup zwraca się do wiernych^[1]. Początkowo zwany katedrą, a od X w., kiedy to katedrą zaczęto nazywać kościół biskupi, tronem^[2]. Tron biskupi może być umieszczony czasowo w dowolnym kościele danej diecezji, katedrą w ścisłym sensie jest jednak jedynie ten kościół, w którym jest on umieszczony na stałe. Początkowo tron biskupi znajdował się w absydzie, przed ołtarzem, po soborze trydenckim tron umieszczano z boku ołtarza, od soboru watykańskiego II tron umieszcza się bliżej nawy^[1]. Tradycyjny tron biskupi znajduje się na trzech stopniach i okryty jest baldachimem, w nowszych katedrach zwyczaj ten nie jest już jednak praktykowany^[2].

Kościół katedralny i tron biskupi od początków dziejów Kościoła stanowią symbol autorytetu i władzy biskupa^[2]. Funkcje katedry jako symbolu władzy biskupiej rozpatrywali już Ojcowie Kościoła: św. Cyprian [De Unitate 4; 6] widział w katedrze symbol autorytetu biskupiego i jedności Kościoła lokalnego. Św. Augustyn tłumaczył usytuowanie katedry w absydzie potrzebą rozpoznawalności biskupa wśród wiernych oraz obowiązkiem czuwania, który nad nim ciąży [Enarratio in Ps. 126; Sermo 91,5].

Erygowanie katedry

Status prawnokanoniczny katedry nie zależy od jej wielkości ani formy architektonicznej. Podniesiony do godności katedry może zostać bez żadnych zmian w wyglądzie dowolny kościół w danej diecezji. Tylko biskup miejsca może ustanowić katedrę, nie mogą tego uczynić biskupi tytularni. Przeważnie erygowanie katedry wraz z utworzeniem diecezji zatwierdza Stolica Apostolska za pomocą wydanego specjalnie w tym celu Listu Apostolskiego. Są jednak wyjątki od tej zasady, w Stanach Zjednoczonych na mocy postanowień III Synodu w Baltimore biskupi wybierają swoje katedry samodzielnie.

Mimo że do godności katedry może zostać podniesiony dowolny kościół w obrębie danej diecezji, zazwyczaj w każdej jest tylko jedna katedra. Niemal zawsze kościół taki znajduje się w tym samym mieście, w którym rezyduje biskup. Dwie katedry w jednej diecezji mogą istnieć, gdy dwie starsze diecezje zostały połączone aeque principaliter – nazywają się wtedy konkatedrami. Kościół pełniący funkcje katedry jedynie czasowo nazywa się natomiast prokatedrą.

Zobacz też

• archikatedra
• konkatedra
• prokatedra
• Ex cathedra

Przypisy

Bibliografia

• Bogusław Nadolski, Leksykon liturgii, Poznań 2006.
• New Catholic Encyclopedia, t. 3, New York 1967.