Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Łucku

katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Собор святих Петра і Павла

katedra
Widok kościoła
Państwo	Ukraina
Obwód	wołyński
Miejscowość	Łuck, ulica Katedralna 6
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
	Diecezja łucka
Wezwanie	Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Historia Data rozpoczęcia budowy 16 lipca 1616 Data zakończenia budowy 1640 Fundator Paweł Wołucki, Marcin Szyszkowski
Dane świątyni Architekt M. Hintz, Giacomo Briano, Paweł Giżycki (jezuita), Benedykt Molli Świątynia • materiał bud. • wysokość • cegła 42,05 m Wieża kościelna • liczba wież 2 Kopuła • liczba kopuł 3 Ołtarz • liczba ołtarzy 8
Położenie na mapie Łucka katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Położenie na mapie obwodu wołyńskiego katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła
50°44′17,89″N 25°19′11,72″E/50,738303 25,319922

Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła^[1] (ukr. Собор святих Петра і Павла) i kolegium jezuickie – zabytek architektury o narodowym znaczeniu w Łucku. Kościół i kolegium powstały na potrzeby zakonu jezuitów. Dziś kolegium pełni rolę uczelni, a kościół jest katedrą rzymskokatolickiej diecezji Łuckiej. Katedra jest kościołem parafialnym dla parafii katedralnej św. Apostołów Piotra i Pawła w Łucku.

Historia

Budowa

Zakon jezuitów powstał w Łucku na początku XVII wieku. Do ufundowania kościoła i kolegium najbardziej przyczynili się król Zygmunt III Waza, biskup Marcin Szyszkowski i biskup Paweł Wołucki. Projekt budowy został zaprojektowany przez architekta M. Hintza, prawdopodobnie później, został uzupełniony i zmieniony przez architekta Giacomo Briano. Właśnie 16 lipca 1616 z jego udziałem odbyło się wmurowanie kamienia węgielnego w fundament kościoła. Ostatecznie prace zostały zakończone w drugiej połowie lat trzydziestych XVII wieku w stylu renesansowym. Kościół jezuitów powstał w miejscu wieży Wjazdowej zamku Okólnego, budowlę usytuowano w taki sposób, by główna fasada kościoła znalazła się obok bramy wjazdowej do zamku. Pomieszczenia kolegium wybudowano w XVII wieku według projektu architekta Benedykta Molli.

Studia w Kolegium

Kazimierz Florian Czartoryski

Na początku w kolegium uczyło się 150 uczniów, w późniejszych czasach ich liczba zwiększyła się do ponad 300. Nauka była bezpłatna, uczelnia słynęła z wysokiego poziomu, dlatego do Łucka przyjeżdżali studenci ze Lwowa, Ostroga i Kijowa. Kurs teologii moralnej wprowadzono w 1615 roku, filozofii w 1636 roku. Wykładano również szermierkę, taniec, języki. Działał teatr, dla którego specjalnie przeznaczono salę teatralną w pomieszczeniu kolegium. Wykładanie filozofii było wstrzymane w 1638 i wznowione dopiero w 1688 roku. Matematykę i fizykę wykładano w latach 1692—1695, i wznowiono w 1753 roku. W 1762 roku nauczanie uzupełniono o kurs etyki i rozszerzony kurs filozofii.

Tu uczył się Kazimierz Florian Czartoryski.

Konflikty z prawosławnymi

Stosunki jezuitów łuckich z członkami prawosławnego bractwa łuckiego były skomplikowane, napięte, niekiedy dochodziło do bójek i spraw w sądzie. W latach 1620—1630 miały miejsce starcia między braćmi i uczniami kolegium. W zajściach w roku 1627 i 1634 brało udział od dziesięciu do dwóch setek osób. Napady jezuitów na zakonników brackich i uczniów szkoły brackiej miały miejsce w latach 1627—1628 oraz w roku 1639. W roku 1627 szlachcic Wojciech Chełpowski próbował utopić zakonnika brackiego Serapiona w rzece Styr. Żebrak Łukjan Piński, który mieszkał w klasztorze brackim, został zakatowany na śmierć przez studentów kolegium.

Przebudowa, kasacja klasztoru

Katedra po prawej na ikonie z XVIII w.

14 czerwca 1724 roku wybuchł wielki pożar, który bardzo poważnie uszkodził kościół i kolegium. W ciągu następnych lat aż do 1730 roku zabudowania jezuickie poddano gruntownej renowacji przy współudziale architekta-jezuity Pawła Giżyckiego. Po restauracji świątynia nabrała nowego charakteru. Żeby zachować osłabione przez pożar ściany, obudowano je galeriami i kruchtą z chórem; dobudowano dwie wieże zewnętrzne. Kościół przebudowano w stylu klasycystycznym. W 1773 roku Papież Klemens XIV opublikował brewe, na mocy którego zdecydowano o kasacie zakonu jezuitów. Kościół został przekazany Komisji Edukacji Narodowej, a kolegium zlikwidowano.

Katedralna historia

W 1787 roku kościół uzyskał status katedry. Kapituła wspólnie z kancelarią diecezjalną zajęły część byłego kolegium. Okres XIX wieku był trudny dla katolików w związku niechęcią władz rosyjskich wobec katolicyzmu. W katedrze znalazło się wiele przedmiotów z łuckich kościołów, których funkcjonowanie zostało zakazane przez władze. W 1933 w podziemiach kościoła został pochowany Piotr Mańkowski - polski duchowny rzymskokatolicki, biskup kamieniecki, arcybiskup enejski; jego szczątki zostały sprofanowane przez Rosjan po wkroczeniu wojsk radzieckich na teren Polski po 17 września 1939.

Po II wojnie światowej i włączeniu Łucka do Ukraińskiej SRR w 1946 władze radzieckie uniemożliwiły działanie kościoła, otwarto tam muzeum ateizmu w 1981 roku. Spowodowało to znaczne zniszczenia zabytków sztuki oraz wnętrza świątyni. Po rozpadzie ZSRR kościół wznowił swoją działalność. W 1999 roku z Osnabrück w Niemczech przywieziono organy z 1953 roku konstrukcji Heinricha Rohlfinga i Matthiasa Kreienbrinka. Dzisiaj funkcję biskupa pełni Witalij Skomarowski.

Architektura

Wygląd zewnętrzny

Katedra od strony ulicy

Świątynia jest trójnawową krzyżowo-kopułową bazyliką opartą na krzyżu greckim z okólnymi galeriami i dwiema wieżami na rogach głównej fasady. W głównej elewacji można dostrzec bogatą kompozycję objętości, płaszczyzn i osi. Wieże kościoła mają różną formę — zachodnia jest czworoboczna, a wschodnia ośmiokątna. Główną fasadę zdobi pięć rzeźb. Tu również znajdują się tablice z inskrypcjami łacińskimi. Za kościołem znajduje się trzypiętrowe kolegium. Na uwagę zasługuje południowo-zachodnia elewacja. Ścianę zdobi pięć wielkich ryzalitów zwieńczonych gzymsami, trójkątnymi frontonami oraz daszki pokryte dachówką. Za fasadą, po południowej stronie znajduje się obronna wieża Czartoryskich z XVI wieku należąca wraz z pozostałym murem do zamku.

Wnętrze

Epitafium Cieciszowskiego

We wnętrzu kościoła znajdują się obrazy, epitafia, tablice pamiątkowe, zabytkowe meble, malowidła ścienne, rzeźby, płaskorzeźby, monogramy, pieczątki, dekoracje architektoniczne. Obrazy zdobią główną część świątyni i zakrystię z kaplicą Najświętszego Sakramentu. Niektóre obrazy były poddawane restauracji lub przeróbkom, część z nich jest przeniesiona z innych kościołów w Łucku. Najstarsze płótna pochodzą z XVIII wieku, są to prace nieznanych autorów. Niektóre mają ślady przeróbek mających na celu dopasowywanie płótna do rozmiarów wnęki. Widać to na obrazie przedstawiającym św. Franciszka (pochodzenie i autor – nieznany), na wizerunku św. Hieronima oraz na obrazie "Biczowany Chrystus" i innych. Są też obrazy, które malowano na zamówienie kościoła i pierwotnie były dopasowane do konkretnych wnęk, na przykład, obrazy Włocha C. Villani, 1801. W zakrystii malarstwo ścienne przedstawia niektóre inne kościoły Łucka: Bernardynów, Dominikanów, Karmelitów, Trynitarzy.

Dzisiaj

Kolegium. Fasada południowo-zachodnia

Obecnie kościół jezuicki jest główną świątynią diecezji Łuckiej, która obejmuje obwody wołyński i rówieński. Dziś kolegium jest wykorzystywane przez Wołyńskie Technikum Narodowego Uniwersytetu Technologii Spożywczych. Pod zabudowaniami znajdują się podziemia dostępne do zwiedzania z przewodnikiem. Wejście do podziemia znajduje się pod basztą z dzwonem na południowo-zachodniej fasadzie.

Pożary

• 1724
• 1774
• 1780
• 1800
• 1803
• 1818
• 1925

Biskupi katedry

Sarkofag bp Adolfa Szelążka w kościele św. Jakuba w Toruniu

Galeria

Przypisy

Bibliografia

• Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Wołyniu, Łuck 1929
• Grzegorz Rąkowski, Przewodnik po Zachodniej Ukrainie, część I, Wołyń
• Adam Wojnicz, Łuck na Wołyniu, Łuck, 1922, s. 52-53
• Łuck w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, t. 5, 1884, s. 778—792
• Stecki, Łuck starożytny i dzisiejszy, Kraków, 1876.
• Луцьк, Історико-архітектурний нарис' Б.Колосок, Р.Метельницький — Київ, 1990, s.95-100
• Archiwalne widoki kościoła w bibliotece Polona