Katedra św. Michała Archanioła w Łomży

Katedra św. Michała Archanioła
w Łomży
Distinctive emblem for cultural property.svg 39 z dnia 28.02.1953[1]
katedra
Ilustracja
Katedra w Łomży
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Miejscowość

Łomża

Adres

ul. Dworna 25

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

katedralna św. Michała Archanioła w Łomży

Wezwanie

św. Michał Archanioł

Położenie na mapie Łomży
Mapa konturowa Łomży, po prawej znajduje się punkt z opisem „Katedra św. Michała Archanioław Łomży”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Katedra św. Michała Archanioław Łomży”
Ziemia53°10′39,24″N 22°04′49,14″E/53,177567 22,080317
Strona internetowa

Katedra św. Michała Archanioła w Łomży – późnogotycki kościół św. Michała Archanioła wzniesiony ok. 1526 r.

Dekretem biskupa łomżyńskiego Janusza Stepnowskiego z 9 lutego 2021 r. kościół katedralny – Sanktuarium Matki Boskiej Łomżyńskiej – Matki Pięknej Miłości w Łomży został ustanowiony jednym z 20 kościołów stacyjnych Papieskiego Roku św. Józefa w diecezji łomżyńskiej[2].


Historia

Katedra św. Michała Archanioła razem z dzwonnicą

Łomża zgodnie z potwierdzoną legendą już około roku 1000 miała swój kościół farny na wzgórzu św. Wawrzyńca w Starej Łomży, odległy około 1 km od dzisiejszej katedry. Pod koniec XIV wieku na Popowej Górze został wybudowany kościół Najświętszej Maryi Panny i świętych Rozesłańców. W 1410 roku przeniesiono do niego parafię[3]. Gdy ten kościół około 100 lat później podupadł książęta mazowieccy Janusz i Stanisław oraz ich matka Anna rozpoczęli wznoszenie obecnego kościoła farnego, pracami kierował biskup płocki Andrzej Noskowski, który również konsekrował świątynie w 1525 r. Kolejna konsekracja kościoła odbyła się po 1531 przez biskupa płockiego Andrzeja Krzyckiego. Około 1550 roku kościół został przebudowany na pseudobazylikę i przesklepiony.

Istnieje hipoteza zgodnie, z którą sklepienie prezbiterium jest starsze od sklepienia reszty kościoła oraz że prezbiterium stanowiło niegdyś kaplicę zamkową książąt mazowieckich, która pochodziła zapewne z pierwszych lat XV stulecia. Opisy dawnej Łomży potwierdzają istnienie oddzielnej kaplicy zamkowej.

Kościół farny św. Michała (koniec XIX wieku)

W wyniku zniszczeń w czasie potopu szwedzkiego w latach 1691–1692 odbył się remont, w wyniku którego wystrój kościoła zmienił się z gotyckiego na barokowy według projektu Józefa Szymona Bellottiego. Wzniesiono nowy szczyt zachodni i szczyt nad łukiem tęczowym oraz podniesiono mury prezbiterium, a także obniżono dachy. Ponowna konsekracja świątyni odbyła się w 1783, lecz w 1819 została czasowo zamknięta z uwagi na zły stan techniczny. W 1886 roku restaurację sklepień przeprowadził J. Hinz. W 1886 roku dobudowano od południa zakrystię. Od 1921 znajduje się w rejestrze zabytków. 28 października 1925 podniesiony do rangi katedry w wyniku utworzenia diecezji łomżyńskiej. W latach 1932–1934 przebudowano pod kierunkiem Stefana Cybichowskiego[4][5] poprzez dostawienie piętra na zakrystii południowej oraz drewnianych empor w prezbiterium, wybito otwory w ścianie południowej i przeniesiono nagrobki z prezbiterium i kaplicy Różańcowej do nawy.

W czasie II wojny światowej uległ częściowemu zniszczeniu i dzięki zabiegom biskupa Stanisława K. Łukomskiego nie został wysadzony. Odbudowany w 1952 rokiem i regotyzowany w latach 1953–1958 według projektu W. Paszkowskiego. Jest przykładem tzw. gotyku mazowieckiego.

Wnętrze

Obraz Matki Boskiej Łomżyńskiej Pięknej Miłości z XVI w.

W nawie głównej ma sklepienia gwiaździste i sieciowe, natomiast w nawach bocznych, kryształowe, spotykane na Mazowszu dość rzadko. Wewnątrz wiele cennych dzieł sztuki, gotyckich i późniejszych.

  • na pierwszym filarze po prawej znajduje się późnogotycki nagrobek zmarłego w 1549 kanclerza i proboszcza Jana Wojsławskiego (pierwotnie była w posadzce prezbiterium).
  • na ścianie nawy południowej podwójny renesansowy pomnik Elżbiety i Andrzeja Modliszowskich z 1589 wykonany w warsztacie Santi Gucciego (pierwotnie znajdował się w kaplicy NMP).
  • należy wymienić również dwa niezwykle okazałe, renesansowe nagrobki, starosty łomżyńskiego zmarłego w 1575 r. Mikołaja Troszyńskiego, wykonany z piaskowca oraz z marmuru brunatnego Nikodema Kosakowskiego, starosty łomżyńskiego i ostrowskiego zmarłego w 1611 r., który został odnowiony przez hr. Stanisława Kosakowskiego w 1859 r.[6]
  • w kaplicy południowej znajduje się w późnorenesansowym ołtarzu cudowny obraz Matki Boskiej Łomżyńskiej z XVI w., koronowany 4 czerwca 1991 przez Jana Pawła II.
  • w południowej nawie umieszczony jest duży obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy namalowany w 1900 przez Wojciecha Gersona.
  • dawniej znajdował się marmur (pierwszy marmur od prezbiterium) z napisem „Pamiątce dobrej matki z Podkajów Mieczkowskiej zmarłej dnia 17 maja 1797 r. ten kamień grobowy wdzięczny syn Antoni położył”[7]

W zewnętrznym murze wieży katedry wmurowany jest kamień przypominający maskę, być może przedmiot kultu pogańskiego. Tego typu maski znajdują się jeszcze w murach kościoła w Prątnicy koło Lubawy na Mazurach i kolegiaty w Pułtusku.

Podczas prac remontowych, które rozpoczęto w prezbiterium katedry w II poł. 2005 natrafiono pod posadzką na grobową kryptę. Było to bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia prac wykopaliskowych, które przeprowadzono pod kierunkiem Archeologa i Geomorfologa Macieja Czarneckiego. W wyniku tych prac odnaleziono aż dziesięć krypt grobowych. Badania architektoniczne krypt przeprowadził Archeolog Mariusz Biel. Były to głównie krypty jednoosobowe. Znaleziono w nich dwa zachowane pochówki duchownych (w tym budowniczego katedry z XVI w.). Było także wiele innych pochówków – także poza kryptami (w wykopanych w ziemi jamach grobowych). Do poł. grudnia 2005 odkopano ok. 70 pochowanych pod prezbiterium szkieletów.

Katedra w sztuce

Łomżyńska katedra jest źródeł inspiracji dla wielu artystów. Świadczy o tym malarstwo poświęcone łomżyńskiej świątyni oraz wytwory kultury popularnej[8]. W 2004 roku na znaczku pocztowym z serii Sanktuaria Maryjne został uwieczniony wizerunek Matki Boskiej Łomżyńskiej[9]. W 2007 roku wybito monetę z cyklu Historyczne Miasta Polski poświęconą miastu Łomży, na której rewersie umieszczono stylizowany wizerunek łomżyńskiej katedry.

  • Nagrobek Modliszowskich z XVI wieku

    Nagrobek Modliszowskich z XVI wieku

  • Ołtarz Matki Boskiej Łomżyńskiej Pięknej Miłości

    Ołtarz Matki Boskiej Łomżyńskiej Pięknej Miłości

  • Ołtarz Jezusa Miłosiernego

    Ołtarz Jezusa Miłosiernego

  • Obraz Wita Majewskiego z 1909 roku

    Obraz Wita Majewskiego z 1909 roku

  • Drzeworyt z XIX wieku dłuta Kryńskiego

    Drzeworyt z XIX wieku dłuta Kryńskiego

  • Katedra św. Michała Archanioła z góry

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021 [dostęp 2010-10-13].
  2. ↑ Dekret ustanawiający kościoły stacyjne roku św. Józefa w diecezji łomżyńskiej [dostęp 2021-03-07].
  3. ↑ Mazowsze z kawałkiem Podlasia – Łomża. [dostęp 2014-11-16].
  4. ↑ Katalog zabytków sztuki. Województwo łomżyńskie, red. M. Kałamajska-Saeed, Łomża i okolice, opr. M. Kałamajska-Saeed.
  5. ↑ „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, red. J. Łoziński, B. Wolff-Łozińska, Seria Nowa, t. IX, z. 1, Warszawa 1982, s. 18–19; J. Gwardiak, op. cit., s. 30.
  6. ↑ L. Rzeczniowski, Dawna i teraźniejsza Łomża, s. 42–43.
  7. ↑ L. Rzeczniowski, Dawna i teraźniejsza Łomża, s. 44.
  8. ↑ Katedra Łomżyńska: Przeszłość i współczesność, s. 90–93.
  9. ↑ Poczta Polska S.A: Rocznik znaczków niestemplowanych z roku 2004 (pol.). filatelistyka.poczta-polska.pl. [dostęp 2010-12-27].

Bibliografia

  • Mariusz Bil, Architektura sepulkralna podziemia prezbiterium katedry w Łomży, [w:] Czasopismo Techniczne, z. 23, r. 108, 7 – A / 2011, II Forum Architecturae Poloniae Medievalis, Kraków 2011, s. 423–439.
  • Mariusz Bil, Krypty grobowe z prezbiterium katedry w Łomży, [w:] „In silvis, campis… et urbe” Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, Rzeszów-Sanok 2011, s. 357–369.
  • Mariusz Bil, Opis podziemnych krypt grobowych odkrytych w prezbiterium katedry w Łomży, [w:] Studia Łomżyńskie, tom XVII, Łomża 2006, s. 321–374.
  • Mariusz Bil, Przydatność metod dokumentacji zabytkowych substancji murowych, [w:] Metody. Źródła. Dokumentacja. Funeralia Lednickie – Spotkanie 11, Poznań 2009, s. 411–421.
  • Katedra Łomżyńska: Przeszłość i współczesność, 2010, Parafia św. Michała Archanioła w Łomży.
  • Rzeczniowski Leon, Dawna i teraźniejsza Łomża, Warszawa 1861.

Linki zewnętrzne

Parafie dekanatu Łomża – św. Michała Archanioła
Wybrane zabytki w Łomży

POL Łomża COA.svg

Obiekty sakralne
Cmentarze

Distinctive emblem for cultural property.svg

Media użyte na tej stronie

Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Łomża Katedra MBŁ.jpg
Obraz Matki Boskiej Łomżyńskiej w Bazylice Katedralnej
Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Jerzy Wit Majewski 1902 Lomzynska fara.jpg
Obraz przedstawiający wnętrze nawy południowej łomżyńskiej fary.
Łomża location map(1).png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Łomży, Polska
Lomza katedra fc11.jpg
Autor: Fczarnowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
XVI wieczny nagrobek w kościele katedralnym w Łomży
Lomza katedra fc02.jpg
Autor: Fczarnowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Późnorenesansowy ołtarz Matki Bożej w kościele katedralnym w Łomży