Katedra cesarska

Katedry cesarskie

Katedra NMP w Spirze

Katedra św. Marcina i św. Szczepana w Moguncji

Katedra św. Piotra w Wormacji

Photo by CEphoto, Uwe Aranas or alternatively © CEphoto, Uwe Aranas, CC BY-SA 3.0

Katedra NMP w Akwizgranie

Katedra św. Bartłomieja we Frankfurcie nad Menem

Katedra św. Piotra i św. Jerzego w Bambergu

Katedra św. Piotra i św. Pawła w Königslutter am Elm

Katedra cesarska (niem. Kaiserdom) – budynek kościelny o ściśle określonym układzie przestrzennym, dostosowanym do specjalnej funkcji, będącym ilustracją równowagi potęgi władzy kościelnej i cesarskiej. Najważniejszą cechą katedry cesarskiej jest połączenie dwóch osobnych świątyń, z których część zachodnia była zastrzeżona dla cesarza, wschodnia zaś – dla kościelnego hierarchy.

Świątynia tego typu była zazwyczaj siedzibą biskupa i najwyższego w wiekach średnich reprezentanta władzy świeckiej, który zajmował swoją znaczącą pozycję w liturgii i innych uroczystościach. Katedry cesarskie były miejscami koronacji króla niemieckiego na cesarza, ponadto pełniły funkcję mauzoleum cesarskiego.

W dobie romanizmu idea równowagi potęg sakralnej i świeckiej znalazła swoje odzwierciedlenie w dwuchórowym układzie świątyni – od strony zachodniej wznoszono chór cesarski, od wschodniej, zgodnie z orientowaniem, chór kapłański – prezbiterium. Oba chóry łączy trójnawowy korpus nawowy. Korpusy charakteryzują się systemem wiązanym – jednemu przęsłu nawy głównej odpowiadają dwa przęsła nawy bocznej. Plan przęseł jest zbliżony do kwadratu. W przypadku katedr w Spirze, Moguncji i Wormacji oba chóry zostały zaakcentowane na zewnątrz oktogonalnymi wieżami, które flankują pary bocznych wież. Typ przestrzenny romańskiej katedry cesarskiej został powtórzony w kilku innych świątyniach na terenie Rzeszy, np. w kościele Benedyktynów w Maria Laach.

Zachodnią część katedry w Akwizgranie tworzy westwerk i karolińska kaplica będąca miejscem koronacji królów Niemiec, konsekrowana w 805 przez papieża Leona III. Wewnątrz znajduje się tron Karola Wielkiego oraz relikwiarz władcy. Część wschodnią, biskupią stanowi gotyckie prezbiterium powstałe w latach 1355-1414 wzorowane na paryskiej Sainte-Chapelle mieszczące m.in. relikwie NMP. Katedry w Bambergu i Königslutter są uproszczeniem typu nadreńskiej katedry cesarskiej. W przypadku katedry we Frankfurcie nad Menem architektura jest zgoła odmienna niż powyższe dzieła, plan świątyni zbliżony jest do krzyża greckiego, zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz dominują formy gotyckie. Frankfurcka świątynia jest zaliczana w poczet katedr cesarskich wyłącznie dzięki swojej funkcji.

Miano katedry cesarskiej posiada siedem kościołów położonych na terenie zachodnich Niemiec:

Ilustracja	Katedra	Funkcja świątyni
	Katedra pw NMP w Akwizgranie	Katedra wzniesiona na kanwie dawnej kaplicy pałacowej przylegającej do palatium – rezydencji cesarskiej Karola Wielkiego. Miejsce koronacji królów Niemiec (od 936 do 1531) i spoczynku Karola Wielkiego.
	Katedra pw. NMP i Św. Szczepana w Spirze	Fundacja cesarska władców z dynastii salickiej – Konrada II, Henryka III i Henryka IV. Miejsce spoczynku cesarzy Konrada II (zm. 1039) i jego żony Gizeli (zm. 1043), Henryka III (zm. 1056), syna Konrada II, Henryka IV (zm. 1106), syn Henryka III, oraz jego żony Berty (zm. 1087), Henryka V (zm. 1125), królów Filipa Szwabskiego (zm. 1208), Rudolfa I Habsburga (zm. 1291), Adolfa z Nassau (zm. 1298), Albrechta I Habsburga (zm. 1308), Adelajdy, córki cesarza Henryka IV, cesarzowej Beatrycze (zm. 1184), drugiej żony Fryderyka Barbarossy oraz jej córki Agnieszki.
	Katedra pw. Św. Marcina i Św. Szczepana w Moguncji	Fundacja cesarza Henryka IV Salickiego. Kościół ten powstał na miejscu starszej katedry zniszczonej przez pożar. Miejsce koronacji Henryka II (6 czerwca 1002), Konrada II (8 września 1024)
	Katedra pw. Św. Piotra w Wormacji	Miejsce zaakceptowania konkordatu wormackiego zawartego dnia 23 września 1122 pomiędzy Henrykiem V a papieżem Kalikstem II
	Katedra w Bambergu pw. Św. Piotra i Św. Jerzego	Fundowana przez Henryka II i Kunegundę Luksemburską. Miejsce pochówku tej pary cesarskiej.
	Katedra pw. Św. Bartłomieja we Frankfurcie nad Menem	Obecna katedra jest piątą świątynią na tym miejscu. Drugi kościół był fundowany przez cesarza Ludwika I Pobożnego. Na mocy Złotej Bulli miejsce elekcji króla niemieckiego od 1376 r. (elekcja Wacława IV), koronacji królów niemieckich (od 1531) i cesarzy (w latach 1562-1792).
	Katedra im. śś. Piotra i Pawła w Königslutter am Elm	Fundacja cesarza Lotara III. Miejsce pochówku tegoż władcy.

Zobacz też

• korona Rzeszy
• architektura romańska w Niemczech

Bibliografia

• Dethard von Winterfeld, Die Kaiserdome Speyer, Mainz, Worms und ihr romanisches Umland. Romanik in Deutschland, Regensburg 2000.