Katedra w Västerås
| |||||||||||||
| katedra | |||||||||||||
 Katedra w Västerås – widok od strony prezbiterium | |||||||||||||
| Państwo |  Szwecja | ||||||||||||
| Miejscowość | Västerås | ||||||||||||
| Wyznanie | luteranizm | ||||||||||||
| Kościół | Kościół Szwecji | ||||||||||||
| Parafia | Västerås domkyrkoförsamling | ||||||||||||
| Wezwanie | Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Västmanlandu   Katedra w Västerås | |||||||||||||
Położenie na mapie Szwecji  Katedra w Västerås | |||||||||||||
 59°36′45″N 16°32′30″E/59,612500 16,541667 | |||||||||||||
Katedra w Västerås (szw. Västerås domkyrka) – kościół położony w Västerås, region Västmanland. Kościół parafialny w parafii katedralnej Västerås i diecezjalny w diecezji Västerås szwedzkiego kościoła ewangelicko-luterańskiego.
Katedra w Västerås otrzymała w średniowieczu wezwanie Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela[1] i dlatego bywa czasem nazywana katedrą Mariacką (Domkyrkan Vårfru)[2].
W czasie średniowiecza katedra przypuszczalnie nosiła miano Najświętszej Marii Panny i św. Jana (szw. Sankta Maria och Sankt Johannes domkyrka). Herbem diecezji Västerås jest Baranek Boży, który zwykle symbolizuje św. Jana Chrzciciela[1]. W herbie miasta Västerås widnieją natomiast dwa symbole Maryi: róża i monogram maryjny.
Katedra ma status zabytku sakralnego według rozdz. 4 Kulturminneslagen (pol. Prawo o pamiątkach kultury) ponieważ została wzniesiona do końca 1939 (3 §)[3].
Historia
Katedra została zbudowana prawdopodobnie w poł. XII w. lub nieco wcześniej. Był to niewielki kościół kamienny. W ciągu XIII w. dzięki sprowadzonym zakonom żebrzącym wprowadzona została w Szwecji technika murowania z cegieł. Na murach kościoła kamiennego wzniesiono nowy kościół z cegieł. Kościół ten został konsekrowany 16 sierpnia 1271 pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Jana Chrzciciela. Pozbawiona wieży fasada zachodnia została w tym samym czasie udekorowana łukowatym fryzem. Na filarach widać, iż sklepienie w ówczesnej świątyni było niskie. Nad miejscem, gdzie niegdyś było lektorium wisi nadal krucyfiks triumfalny.
W XIV w. przedłużono prezbiterium kościoła i utworzono obejście. W XIV i XV w. cały kościół obudowano wieńcem kaplic. Włączono je później w obręb kościoła, tworząc z niego w ten sposób kościół pięcionawowy, rozbudowany w XV w. do dzisiejszych rozmiarów; od zachodu dobudowano wysoką wieżę oraz dwie mniejsze nowe kaplice po stronie północnej i południowej.
W 1517 dobudowano do południowo-zachodniego narożnika kościoła kolejną kaplicę. W takim stanie kościół zachował się do dnia dzisiejszego.
Ówczesna wieża miała renesansową kopułę. Uległa ona zniszczeniu w wyniku pożaru. W 1693 została odbudowana w barokowej formie według projektu Nicodemusa Tessina młodszego. W takiej formie zachowała się do czasów współczesnych. Mierzy 92 m[4]. Szczyt wieży zwieńczony jest koroną, która oznacza, że w katedrze znajduje się grób królewski[5].
W XVI, XVII i XVIII w. kościół otrzymał bogate wyposażenie, które zmieniło jego wnętrze (m.in. ambonę, liczne grobowce czy herby naścienne).
W poł. XIX w. świątynia była restaurowana w duchu neogotyckim; usunięto z niej wówczas wiele dekoracji renesansowych i barokowych.
W latach 1896-1898 pomalowano na nowo cały kościół zgodnie z duchem neogotyku używając do tego celu specjalnych szablonów malarskich; malowidła te zachowały się do naszych czasów jedynie nad chórem muzycznym.
Podczas ostatniej restauracji w latach 1958-1961 usiłowano wydobyć ślady wszystkich epok w 700-letniej historii kościoła.
W 1623 miejscowy biskup Johannes Rudbeckius założył pierwsze w Szwecji gimnazjum, dzisiejsze Rudbeckianska Gymnasiet, znajdujące się nieopodal katedry.
Wyposażenie
Ołtarze
- Dwa ołtarze szafiaste, wykonane w Lubece w XV w. znajdujące się w zakrystii i w tzw. sali rozmów.
- Ołtarz szafiasty w kaplicy Apostołów w nawie północnej,pochodzący prawdopodobnie z pocz. XVI w. z warsztatu Jana Bormana z Brukseli.
- Ołtarz Mariacki w baptysterium (kaplicy Mariackiej) w nawie południowej, wykonany w Antwerpii w 1510; malowidła znajdujące się na nim przypominają obrazy Dirka Boutsa z Leuven.
- Nastawa ołtarzowa z ołtarza głównego z 1516, dar regenta Stena Sture Młodszego i jego małżonki Kristiny Gyllenstierna. Dzieło powstało w Antwerpii i jest przypisywane Janowi Gillisz Wrage i Janowi Genootsowi, oraz malarzowi Janowi van Dornicke.
- Współczesna kopia (1955) chrzcielnicy z brązu odlanej w Lubece w 1391 ufundowanej przez biskupa Västerås Bene Korpa. Oryginał znajduje się w Burgu (obecnie dzielnica miasta Fehmarn w Niemczech). Oryginał ten fundowany był pierwotnie dla katedry w Västerås[6][7].
Grobowce
W katedrze został pochowany najstarszy syn króla Gustawa I Wazy Eryk XIV, który w 1577 został otruty przez swego brata, króla Jana III Wazę. Jego marmurowy sarkofag, wybudowany z inicjatywy króla Gustawa III w 1797, znajduje się w obejściu prezbiterium[8].
W katedrze pochowani są także: biskupi Peder Swart i Johannes Rudbeckius, regent Szwecji Svante Nilsson Sture i arcybiskup Samuel Troilius[9].
Epitafia
- Renesansowe epitafium z 1625 na cześć miejscowego kupca Simona Depkena starszego (Simon Depken den äldre)[10].
- Wczesnobarokowe epitafium aptekarza Georga Hoffmana z 1676[11].
- Epitafium przemysłowca Larsa Pederssona z Fagersty[12].
- Barokowe epitafium proboszcza katedralnego Nicolausa Dwana z 1709[13].
- Epitafium biskupa Carla Carlssona z 1708[14].
Przypisy
- ↑ a b Clara Nevéus: Ny svensk vapenbok. Stockholm: Streiffert & Co Bokförlag HB i samarbete med Riksarkivet, 1992, s. 178. ISBN 91-7886-092-X.
- ↑ Bertil Hanström: Lilla uppslagsboken Andra upplagan Band 10 Try – Öä. Malmö: Förlagshuset Norden AB, 1970-75, s. 789.
- ↑ Sveriges riksdag: Svensk författningssamling (SFS) Lag (1988:950) om kulturminnen m.m. (szw.). [dostęp 2012-02-26].
- ↑ Emporis: Västerås domkyrka (ang.). [dostęp 2010-03-20].
- ↑ Reseguide - Västerås och Västmanland, Stiftelsen WestmannaTurism, 1999, s. 84-85 (szw.).
- ↑ Kulturhistorisk karakteristik Västerås Domkyrka, Svenska Kyrkan, 2005 (szw.).
- ↑ Hans Wentzel, Das Taufbecken des Beno Korp und einige verwandte Skulpturen in Schweden und Norddeutschland, „Fornvännen”, 1938, s. 129-153 (niem.).
- ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 62
- ↑ Göran Åstrand, Här vilar berömda svenskar, Stockholm, 1999, s. 157
- ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 50
- ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 52
- ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 54
- ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 58
- ↑ Gunnar Ekström, Västerås domkyrka i bild, Västerås, 1980, s. 60
Bibliografia
- Ann Catherine Bonnier, Göran Hägg, Ingrid Sjöström, Svenska kyrkor : En historisk reseguide, wyd. Medströms Bokförlag, Stockholm, 2008, ISBN 978-91-7329-015-9
- Rasmus Wærn, Claes Caldenby, Olof Hultin, Gunilia Linde Bjur, Johan Mårtelius, Guide till Sveriges arkitektur : [byggnadskonst under 1000 år], wyd. Arkitektur Förlag AB, Stockholm, 2001, ISBN 91-86050-559
- Svenska Kyrkan Kulturhistorisk karakteristik Västerås Domkyrka, data=2005, https://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?di=931357
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Autor: Christer Johansson, Licencja: CC BY-SA 2.5
Västerås domkyrka, Västerås
Autor: Erik Frohne, Licencja: CC BY 3.0
Location map of Västmanland in Sweden
Equirectangular projection, N/S stretching 199 %. Geographic limits of the map:
- N: 60.30° N
- S: 59.10° N
- W: 15.30° E
- E: 17.10° E
(c) Lokal_Profil, CC BY-SA 2.5
This coat of arms was drawn based on its blazon which – being a written description – is free from copyright. Any illustration conforming with the blazon of the arms is considered to be heraldically correct. Thus several different artistic interpretations of the same coat of arms can exist. The design officially used by the armiger is likely protected by copyright, in which case it cannot be used here.
Individual representations of a coat of arms, drawn from a blazon, may have a copyright belonging to the artist, but are not necessarily derivative works.