Kaukaski Rezerwat Biosfery

Kaukaski Rezerwat Biosfery
Кавказский государственный природный биосферный заповедник
Ilustracja
Państwo Rosja
MezoregionAdygeja, Kraj Krasnodarski, Karaczajo-Czerkiesja
Data utworzenia1924
Powierzchniaponad 280 tys. ha
Ochronakategoria IUCNIa (ścisły rezerwat przyrody)
Położenie na mapie Kraju Krasnodarskiego
Mapa konturowa Kraju Krasnodarskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kaukaski Rezerwat Biosfery”
Położenie na mapie Rosji
Mapa konturowa Rosji, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Kaukaski Rezerwat Biosfery”
Ziemia44°00′00″N 40°00′00″E/44,000000 40,000000
Strona internetowa
Terytorium Kaukaskiego Rezerwatu Biosfery
Kaukaski Rezerwat Biosfery – obiekt Światowego Dziedzictwa Przyrody na znaczkach pocztowych Rosji (2006)

Kaukaski Rezerwat Biosfery (ros. Кавказский государственный природный биосферный заповедник) – ścisły rezerwat przyrody (zapowiednik) położony w Rosji, w granicach Kraju Krasnodarskiego, Republiki Adygei i Republiki Karaczajo-Czerkiesji[1]. Jest to najstarsze i największe pod względem powierzchni chronione terytorium naturalne w zachodniej części Kaukazu.

Rezerwat jest prawnym spadkobiercą Kaukaskiego Rezerwatu Żubrów utworzonego 12 maja 1924. Znajduje się na granicy umiarkowanej i podzwrotnikowej strefy klimatycznej. Całkowita powierzchnia rezerwatu wynosi ponad 280 tys. ha[1], z czego 177,3 tys. ha leży w Kraju Krasnodarskim[2].

19 lutego 1979 decyzją UNESCO Rezerwat Kaukaski otrzymał status rezerwatu biosfery[1], a w styczniu 2008 nadano mu imię Chritofora Gieorgijewicza Szaposznikowa[3].

W 1999 terytorium Kaukaskiego Rezerwatu Biosfery zostało włączone do listy światowego dziedzictwa[4].

Historia utworzenia

Kubańskie myślistwo

W 1888 roku na zlecenie wielkich książąt Piotra Mikołajewicza i Jerzego Michajłowicza wydzierżawiono od Ministerstwa Własności Państwowych i Kubańskiego Okręgu Wojskowego około 80 tys. dziesięcin ziemi w rejonie Głównego Grzbietu Kaukaskiego[5]. Z Radą Kubańską zawarto w lutym 1888 porozumienie o wyłącznym prawie polowanie na tych terenach dla wielkich książąt[5]. Terytoria te stały się znane jako Wielkoksiążęce Myślistwo Kubańskie.

Po kilku latach książęta zaprzestali wyjazdów na Kubań, a potem w 1892 roku sprzedali prawo do polowania wielkiemu księciu Sergiuszowi Michajłowiczowi, który zajął się aktywnym rozwojem terytorium[5].

Rezerwat żubrów

W 1906 roku kończący się termin dzierżawy na kubańskim terytorium łowieckim został przedłużony jeszcze na trzy lata, po zakończeniu których ziemie te miały zostać rozdzielone między stanice kozactwa kubańskiego[6]. W 1909 roku Christofor G. Szaposznikow pracujący jako leśniczy leśnictwa biełorieczenskiego Wojska Kubańskiego wysłał pismo do Rosyjskiej Akademii Nauk z uzasadnieniem konieczności ochrony dzierżawionego od Wojska Kubańskiego terytorium. Głównym powodem utworzenia rezerwatu była ochrona wymierającego żubra kaukaskiego. W piśmie zostały także określone granice rezerwatu. Na podstawie tego pisma N. Nanosow stworzył raport, a Akademia utworzyła komisję. Jako leśniczy wojskowy Szaposznikow uczestniczył w jej pracach przy organizacji rezerwatu. Projekt nie rozwinął się jednak w pełni ze względu na problemy z podziałem ziemi między kozakami kubańskimi.

Następne próby utworzenia rezerwatu podjęto w 1913 roku i 1916 roku. W końcu, w 1919 roku przyjęto pozytywną decyzję[6].

Po nastaniu w regionie władzy sowieckiej kwestię rezerwatu przyszło rozwiązywać od nowa. Państwowy Kaukaski Rezerwat Żubrów ustanowiono dopiero 12 maja 1924 roku[6].

Fauna

Stado górskich koziorożców na zboczach Psieaszcho

W rezerwacie występuje 89 gatunków ssaków[1][7], 248 ptaków[1][7], w tym 112 gniazdujących[7], 15 gatunków gadów[7], 9 płazów[7], 21 ryb[7], 1 kręgoustych[7], ponad 100 gatunków mięczaków[7] i około 10 000 gatunków owadów[1][7]. Dokładna liczba robaków, skorupiaków, pajęczaków i licznych innych grup bezkręgowców jest niewyjaśniona[7].

Występowanie gatunków ssaków w rezerwacie według rodzin przedstawia się następująco[7]:

Bezsprzecznie, najbardziej wrażliwym ogniwem naturalnych ekosystemów są duże ssaki. W rezerwacie są to żubrobizon, jeleń szlachetny, niedźwiedź brunatny, koziorożec kaukaski, kozica, ryś, capreolus i dzik. Jednak cały szereg mniejszych gatunków zwierząt także potrzebuje ścisłej ochrony i szczegółowych badań, w tym borsuk, norka kaukaska, wydra itd.[7]

Wśród ptaków przeważają przedstawiciele rzędu wróblowych i sokołowych. Najliczniejszymi grupami herpetofaunyjaszczurki i węże, ryb – karpiokształtne[7].

Nad rezerwatem prowadzą znaczące szlaki migracyjne ptaków, najbardziej widowiskowy jest przelot myszołowów, zbierających się w duże rójki[7].

Liczne zwierzęta rezerwatu mają ograniczony zasięg występowania (endemity), albo są żywymi świadectwami przeszłych epok geologicznych (relikty). Szczególnie dużo z nich jest bezkręgowców, a także ryb, płazów i gadów[7].

W chronionych uroczyskach znalazły ostatnią przystań ginące gatunki naszej planety. Z bezkręgowców rezerwatu do Czerwonej Księgi Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody wpisano 8 gatunków, do Czerwonej Księgi Federacji Rosyjskiej – 25 gatunków. A razem z bezkręgowcami do państwowych i regionalnych czerwonych ksiąg wpisano 71 gatunków[7].

Świat zwierząt w rezerwacie ma zróżnicowane pochodzenie. Tu spotykają się przedstawiciele faun śródziemnomorskich i kaukaskich, kolchidzkich i europejskich. Gatunki endemiczne i reliktowe spotykają się we wszystkich wysokich partiach gór[7].

W rezerwacie jest zachodnia granica występowania wielu wysokogórskich kaukaskich i leśnych gatunków zwierząt[7].

Flora

Kwitnący rododendron, dolina rzeki Wierchniaja Mzymta, wschodnia część rezerwatu
Lilia kaukaska, zachodnia część rezerwatu

We florze rezerwatu zarejestrowano 900 gatunków roślin naczyniowych, dużo starych kaukaskich endemitów[8]. W rezerwacie stwierdzono ponad 720 gatunków grzybów.

Przeważającymi rodzinami są astrowate (223 gatunki), wiechlinowate (114), bobowate (82)[8]. Flora leśna zawiera ponad 900 gatunków, część których spotyka się także w partii hal[8]. Ogólna liczba roślin wysokogórskich wynosi ponad 800 gatunków[8]. Jest 165 gatunków drzewa i krzewów, w tym 142 gubiące liście, 16 wiecznie zielonych drzew liściastych i 7 iglastych[8].

Dla flory rezerwatu charakterystyczne jest występowanie gatunków starych i mających ograniczony zasięg. Co piąty gatunek rezerwatu jest endemitem lub reliktem[8].

Osobliwości florze rezerwatu dodają paprotniki (około 40 gatunków), storczykowate (ponad 30 gatunków), gatunki wiecznie zielone i zimozielone, wiele roślin ozdobnych[8]. Rośnie tu np. różanecznik kaukaski i żółty[8].

Praktycznie w całym rezerwacie spotyka się pojedyncze drzewa i niewielkie grupy cisu pospolitego. To stare, wiecznie zielone drzewo iglaste potrafi dożywać do 2-2,5 tys. lat, a tacy patriarchowie nie są rzadkością w chostińskim oddziale rezerwatu[8] – Gaju Cisowo-Bukszpanowym w Soczi.

Większa część terytorium rezerwatu pokryta jest roślinnością leśną i tylko w wysokich górach są piętra subalpejskie i alpejskie[8]. Do Czerwonej Księgi Rosji wpisano 55 gatunków roślin, jakie rosną na obszarze Kaukaskiego Rezerwatu Biosfery.

Położenie fizycznogeograficzne

Umpyr w centrum rezerwatu
Jezioro Kardywacz, wschodnia część rezerwatu
Rzeka Cachwoa, centralna część rezerwatu

Kaukaski Rezerwat Biosfery położony jest na północnych i południowych zboczach Kaukazu zachodniego między współrzędnymi 44 – 44,5° N i 40 – 41° E[9].

Formalnie rezerwatem teren ten został ogłoszony 12 maja 1924, ale historia ochrony unikalnego kompleksu przyrodniczego zaczęła się znacznie wcześniej, od momentu organizacji w 1888 Wielkoksiążęcego „Myślistwa Kubańskiego”[9].

Będąc największym terytorium chronionym Przesmyku Kaukaskiego i drugim pod względem wielkości w Europie, rezerwat zajmuje ziemie Kraju Krasnodarskiego, Adygei i Karaczajo-Czerkiesji w Rosji, przylega do granicy z Abchazją / Gruzją. W oderwaniu od głównego terytorium, w rejonie chostinskim Soczi położony jest chostiński oddział rezerwatu, gaj cisowo-bukszpanowy o powierzchni 302 ha. Ogólna powierzchnia rezerwatu wynosi 280 335 ha. Jest on otoczony strefą ochronną, licznymi zakaznikami (terenami o mniejszym stopniu ochrony) i pomnikami przyrody, a do jego południowej granicy przylega Park Narodowy Soczinskij[9].

Terytorium rezerwatu umownie podzielono na 6 obszarów ochrony: zachodni, północny, południowy, chostiński, wschodni i południowo-wschodni. Zarząd rezerwatu znajduje się w Soczi (Adler), a w stolicy Adygei – Majkopie znajduje się Adygejska Filia Naukowa rezerwatu. W personelu rezerwatu jest ponad 100 osób, strukturalnie podzielonych na oddziały naukowy, ochronny i ekologiczno-edukacyjny[9].

Kaukaski Rezerwat Biosfery to najbogatszy skarbiec bioróżnorodności, niemający odpowiedników w Rosji. Ma międzynarodowe znaczenie, jako część nietkniętej przyrody, który zachował pierwotne krajobrazy z unikalną fauną i florą. Nie przez przypadek w 1979 otrzymał status rezerwatu biosfery i wszedł w skład międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery, a w grudniu 1999 został wpisany na Listę UNESCO (Certyfikat o wpisaniu na listę Światowego Dziedzictwa Przyrody). W warunkach wzrastającego planetarnego nacisku na przyrodę rola Kaukaskiego Rezerwatu Biosfery będzie wzrastać, a jednym z głównych znaczeń tego szczególnie chronionego terytorium w przyszłości jest powstrzymywanie negatywnych zjawisk, związanych ze wzmocnieniem wpływu ludzkiego. Bezsprzecznie, tylko Kaukaski Rezerwat Biosfery może także w przyszłości stać się koordynatorem w dziedzinie ochrony przyrody i zachowania naturalnej bioróżnorodności w regionie kaukaskim. Jest laboratorium na otwartym powietrzu, gdzie prowadzi się unikalne badania naukowe i monitoring środowiskowy okolicznej przyrody[9].

Sam fakt istnienia Kaukaskiego Rezerwatu Biosfery promuje normalne funkcjonowanie największego i uznawanego na najlepszy kurortu Rosji, Soczi. Leśne masywy rezerwatu to płuca kurortu, dające uzdrawiające górskie powietrze, a czyste górskie rzeki, źródła których znajdują się na chronionym terytorium to podstawa zaopatrzenia w wodę nie tylko Soczi, ale i wielu miejscowości Kraju Krasnodarskiego, Adygei i Karaczajo-Czerkiesji[9].

Terytorium rezerwatu to grupa górskich i wysokogórskich ekosystemów (wysokość bezwzględna od 640 m do 3346 m) Kaukazu zachodniego. Podstawą ukształtowania terenu jest Główny Grzbiet Kaukaski, ciągnący się z północnego zachodu na południowy wschód. Grzbiet jest ogólnie asymetryczny, z długimi, łagodnymi zboczami północnymi i krótkimi, stromymi południowymi[9].

Przypisy

  1. a b c d e f Кавказский биосферный заповедник (ros.). rus-globus.ru. [dostęp 2013-11-05].
  2. Особо охраняемые природные территории Краснодарского края (ros.). lesprominform.ru, 2012. [dostęp 2013-11-05].
  3. Заповеднику присвоили имя (ros.). dp.ru, 2008-01-21. [dostęp 2013-11-05].
  4. Western Caucasus (ang.). unesco.org. [dostęp 2013-11-05].
  5. a b c Великокняжеская Кубанская охота как историческое явление (ros.). kgpbz.ru, 2008-11-18. [dostęp 2013-11-05].
  6. a b c Исторические сведения (ros.). kgpbz.ru. [dostęp 2013-11-05].
  7. a b c d e f g h i j k l m n o p q r ФАУНА (ros.). kgpbz.ru. [dostęp 2013-11-05].
  8. a b c d e f g h i j Флора (ros.). kgpbz.ru. [dostęp 2013-11-05].
  9. a b c d e f g ФИЗИКО-ГЕОГРАФИЧЕСКОЕ ПОЛОЖЕНИЕ (ros.). kgpbz.ru. [dostęp 2013-11-05].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Green pog.svg
Shiny green button/marker widget.
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Rododendron1.jpg
Autor: Sergei Kazantsev, Licencja: CC BY-SA 3.0
Цветущий рододендрон в долине Верхней Мзымты
Kaukasian nature reserve.jpg
Autor: Игорь Шпиленок, Licencja: CC BY-SA 3.0
Кавказский заповедник
Кавказская лилия3.JPG
Autor: Sergei Kazantsev, Licencja: CC BY-SA 3.0
Lillium kesselringianum. Western Caucasus. Krasnodarsky krai, Russian Federation
Umpyr.jpg
Autor: Sergei Kazantsev, Licencja: CC BY-SA 3.0
Кордон Умпырь в центральной части Кавказского государственного природного биосферного заповедника
European bison on stamp Russia West Caucasus 2006.jpg
Stamps of Russia World Natural Heritage of Russia (continuation series). The West Caucasus, 2006
Relief Map of Krasnodarski Krai.png
Autor: Nzeemin, Licencja: CC BY-SA 2.0
Физическая карта Краснодарского края, Россия.
  • Координаты для GMT: -R36/42/43/47
  • Инструменты: GMT, Inkscape
Russia edcp relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Russia.

EquiDistantConicProjection : Central parallel :

* N: 54.0° N

Central meridian :

* E: 100.0° E

Standard parallels:

* 1: 49.0° N
* 2: 59.0° N
Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.
Tsakhvoa.jpg
Autor: Sergei Kazantsev, Licencja: CC BY-SA 3.0
Долина реки Цахвоа, Кавказский государственный природный биосферный заповедник
Kardyvach.JPG
Autor: Sergei Kazantsev, Licencja: CC BY-SA 3.0
Lake Kardyvach in Krasnodarsky krai, Russian Federation.
Gornye tury.jpg
Autor: Sergei Kazantsev, Licencja: CC BY-SA 3.0
West Caucasian turs in the wild nature. Territory of Caucasus Biosphere Reserve.