Kazimierz Antoni Wodzicki

Kazimierz Antoni Wodzicki
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia4 lutego 1900
Olejów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci15 czerwca 1987
Wellington, Nowa Zelandia
Zawód, zajęciezoolog
Narodowośćpolska
Tytuł naukowyprof. dr hab.
Alma MaterUniwersytet Jagielloński
UczelniaSzkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Victoria University of Wellington
MałżeństwoMaria Dunin-Borkowska
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski oficer Orderu Imperium Brytyjskiego

Kazimierz Antoni Wodzicki hrabia herbu Leliwa (ur. 4 lutego 1900 w Olejowie, zm. 15 czerwca 1987 w Wellington[1]) – polski zoolog, ornitolog, dyplomata. Był zapewne ostatnim polskim naukowcem bezpośrednio związanym z ziemiańską, kresową kulturą przyrodniczą Rzeczypospolitej[2].

Pochodzenie

Kazimierz Antoni Wodzicki wywodził się z rodziny szczególnie zasłużonej dla badań polskiej przyrody – był wnukiem hr. Kazimierza Wodzickiego st. (1816–1889), literata i także ornitologa oraz synem Aleksandra Ludwika Wodzickiego (1860–1941), ostatniego właściciela Olejowa i Marii Karoliny Dzieduszyckiej (1876–1956)[3]. Kazimierz Wodzicki st. był jednym z najwybitniejszych zoologów XIX w., pionierem ochrony przyrody, twórcą bogatych zbiorów zoologicznych (przekazanych później instytucjom społecznym), autorem kilkudziesięciu prac z dziedziny ornitologii m.in. Zapisków ornitologicznych i opracowania przyrody tatrzańskiej Wycieczka ornitologiczna w Tatry, a także mecenasem badań przyrodniczych. Kuzyn Kazimierza, Stanisław Wodzicki założył arboretum i ogrody w Niedźwiedziu, gdzie prowadził prace nad aklimatyzacją roślin użytecznych. Był także twórcą pierwszego polskiego czasopisma ogrodniczego i autorem wielu poradników rolniczych[2].

Studia i działalność naukowa

Kazimierz Antoni Wodzicki studiował na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego, w 1922 uzyskał stopień inżyniera, a trzy lata później doktorat z filozofii. Równocześnie od 1923 pracował jako asystent, a następnie starszy asystent w kierowanym przez Henryka Hoyera Zakładzie Anatomii Porównawczej. W roku 1930 habilitował się z zakresu anatomii zwierząt, a w roku 1934 z zakresu hodowli zwierząt. W latach 1934–1935 wykładał hodowlę zwierząt w Uniwersytecie Poznańskim. W latach 1935–1939 był profesorem i kierownikiem Zakładu Anatomii Zwierząt i Histologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie[1][3][2][4]. Prowadził badania nad bocianem białym, jego asystentem był Włodzimierz Puchalski, znany później filmowiec i fotografik, który wówczas nakręcił pierwszy polski dokumentalny film przyrodniczy Bezkrwawe łowy (1939). Badano m.in. wpływ magnetyzmu ziemskiego na orientację w locie bocianów, wyposażając je w magnesy zakłócające pole magnetyczne Ziemi[5].

Emigracja

Po wybuchu II wojny światowej i agresji ZSRR na Polskę znaczna część rodziny Wodzickiego została deportowana przez NKWD na Syberię, tam zmarł jego ojciec. Sam Wodzicki został zatrzymany przez NKWD, zwolniony przedostał się do Włoch, następnie do Paryża, gdzie spotkał się z żoną, Marią z domu Dunin-Borkowską i z dziećmi[6]. We Francji oddał się do dyspozycji polskich władz emigracyjnych[2].

W 1940 w uznaniu jego prac przyrodniczych został wyróżniony tytułem honorowego przewodniczącego Francuskiego Towarzystwa Zoologicznego. Zajmował się problemami szkolnictwa polskiego na wygnaniu. Po upadku Francji przedostał się do Anglii, gdzie kontynuował badania naukowe współpracując z British Museum[2]. W 1940 Wodzicki kierował także Funduszem Kultury Narodowej (FKN), wspierającym pracowników nauki oraz kultury i sztuki[7].

W latach 1941–1945 pełnił funkcję konsula generalnego Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie w Wellington w Nowej Zelandii. W 1942 wraz z Armią Andersa wyszło z ZSRR kilkanaście tysięcy dzieci,­ sierot i półsierot po więźniach Gułagu i zesłańcach polskich. Rząd Polski w Londynie zaapelował do Ligi Narodów o pomoc w znalezieniu czasowego schronienia dla polskich cywilów i dzieci. Zorganizowano im opiekę w obozach w Persji, Indiach, na Bliskim Wschodzie, Afryce, Meksyku[8]. Pomoc, jako jeden z niewielu krajów, zaoferowała Nowa Zelandia[9]. Stało się tak dzięki inicjatywie żony konsula Marii Wodzickiej (delegatki PCK)[10], wspartej przez dyplomatyczne starania Wodzickiego, zabiegom żony nowozelandzkiego premiera, Janet Fraser, w efekcie których premier Peter Fraser pod koniec 1943 r. zaprosił do swojego kraju 733 polskie dzieci przebywające w Isfahanie. Sieroty i półsieroty, które utraciły rodziny po deportacji w głąb ZSRR w latach 1940–1941, miały pozostać w Nowej Zelandii do zakończenia wojny[1][11]. Wraz z setką opiekunów zostały osiedlone na kampusie w Pahiatua.

Żona ówczesnego konsula Kazimierza Wodzińskiego, hrabina Maria Wodzińska dowiedziała się, że wojenne sieroty wywożone są z Polski na Zachód. Porozmawiała z żoną nowozelandzkiego premiera Petera Frasera, Janet, a ta z kolei przekonała męża, że taką akcję pomocową mogłaby zorganizować Nowa Zelandia. I tak się stało. Parlament nowozelandzki zgodził się na to.
Ambasador Nowej Zelandii, Wendy Jane Hinton[12]

Z racji przyjęcia przez rząd Nowej Zelandii polskich dzieci oraz opiekunów, Konsulat Generalny R.P. w Wellingtonie uznał za stosowne wydawanie osobnego dodatkowego pisma o sprawach polskich dla odbiorcy nowozelandzkiego. Redaktorem odpowiedzialnym pisma „Polish Bulletin for New Zealand”, wychodzącego nieregularnie od 2. poł. 1944 do połowy 1945 był konsul generalny Kazimierz Wodzicki[13].

Wodzicki do końca życia wspierał uchodźców z Pahiatua i całą nowozelandzką Polonię. Był aktywny przy powstawaniu drugiego Stowarzyszenia Polaków w Nowej Zelandii[14]. Pomógł m.in. zorganizować kurs języka polskiego na Victoria University of Wellington[4]. Wspierał także duszpasterstwo polskie w Nowej Zelandii[4], które w latach 50. XX w. zorganizował ks. dr Leon Broel-Plater, wcześniej od 1947 (po ks. Michale Wilniewczycu) także kapelan w Pahiatua[15][16][17]. Gdy było to możliwe, starał się utrzymywać kontakty z Polską, a w pierwszych powojennych numerach „Ochrony Przyrody” opublikował notatki na temat nowozelandzkich ptaków. W okresach „odwilży” udało mu się kilkakrotnie przyjechać do kraju. Na 600-lecie Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1964 przysłał list[18].

Powrót do działalności naukowej na emigracji

Po wojnie konsulat przestał funkcjonować, jednak premier Peter Fraser zwrócił się do Departament of Scientific and Industrial Research z prośbą o umożliwienie kontynuacji pracy naukowej Wodzickiemu, który pozostał w Nowej Zelandii i powrócił do zawodu zoologa. Zorganizowany przez Polaka Wydział Badań Ekologii Zwierzęcej odegrał istotną rolę w badaniach nad ekologią zwierząt. Kazimierz Wodzicki stał się pionierem tego typu badań w Nowej Zelandii i Australii, a jego prace nad fauną tego kontynentu, zwierzętami introdukowanymi, ekologią wysp południowego Pacyfiku, należą dzisiaj do klasyki nowoczesnego przyrodoznawstwa[2]. Napisał wiele prac naukowych i wykładał zoologię na Victoria University w Wellington. Organizował też wyprawy badawcze na wyspy Oceanii, gdzie prowadził badania nad głuptakiem australijskim na przylądku Kidnappers nad zatoką Hawke (rejon Hawke’s Bay na Wyspie Północnej) oraz problemem introdukcji gryzoni. Miał duży wkład w badanie rozmnażania się szczurów na Rarotonga, Tokelau i Niue[1][4][6]. Szczury powodowały duże szkody na plantacjach kokosów[6]. Prawdziwą sensacją, także dla szerokiej publiczności, było odkrycie na wyspie Kawau kangura małego, wytę­pionego na kontynencie australijskim i powszechnie uznawanego za gatunek wymarły[2].

Był członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (od 1960), a od 1962 członkiem Royal Society of New Zealand[4].

Wyróżnienia i odznaczenia

Polskie Towarzystwo Zoologiczne przyznało Kazimierzowi Wodzickiemu tytuł zagranicznego członka korespondenta[2]. Otrzymał doktorat honorowy Victoria University w 1980 oraz członkostwo honorowe New Zealand Ecological Society w 1984[4].

W 1976 Kazimierz Antoni Wodzicki został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Imperium Brytyjskiego (OBE)[4]. Zarządzeniem z 3 maja 1985 prezydenta RP na uchodźstwie Edwarda Raczyńskiego został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za całokształt wybitnej wieloletniej pracy w służbie zagranicznej i opiekę nad uchodźcami Polakami po II wojnie światowej[19]. Postanowieniem prezydenta RP Bronisława Komorowskiego z 9 maja 2011 Wodzicki oraz jego żona Maria zostali pośmiertnie odznaczeni Krzyżami Komandorskimi Orderu Odrodzenia Polski za wybitne osiągnięcia w niesieniu pomocy polskim uchodźcom i dzieciom osieroconym na Syberii[20][1][8].

Życie prywatne

W 1928 roku ożenił się z Marią (nazywaną później Myną) Dunin-Borkowską, absolwentką rolnictwa UJ. Mieli dwójkę dzieci: córkę Monikę i syna Antoniego[4][6]. Miał również siedmioro wnucząt[21].

W Nowej Zelandii zamieszkał na przedmieściu Wellington, Hataitai, przy Konini Road[4].

Niektóre publikacje

Wodzicki jest autorem kilku książek i dziesiątków artykułów (wybór):

  • Unaczynienie narośli skórnych głowy ptaków[22] (1929)
  • Studja nad bocianem białym w Polsce 3, Bocian w województwie lwowskim[23] (1935)
  • Pochodzenie ptaków. Wykład habilitacyjny wygłoszony na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego dnia 1 marca 1930 r.[24] (1931)
  • Über die Unbeständigkeit der Hühner der Faverollesrasse auf Grund der Spaltung einiger morphologischer Merkmale in einer Population von Faverolleshennen, Sektion für Züchtungsbiologie des Zootechnischen Landes-Forschungsinstitutes in Brünn. Tschechoslowakei, w: „Zeitschrift für Züchtung”. Reihe B, „Tierzüchtung und Züchtungsbiologie einschließlich Tierernährung”, v34 n2 (January-December 1936), s. 241-268. ISSN 0179-9789
  • Rola zwierzęcia w pierwszych fazach dziejów człowieka. Wykład wygłoszony w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie w dniu inauguracji 20 listopada 1938 roku[25] (1939)
  • Education in Poland. Survey with an illuminating moral[26] (1942)
  • Interim report on wild life problems in New Zealand[27] (1947)
  • Introduced mammals of New Zealand. An ecological and economic survey[28] (1950)
  • The use of Japanese weasels to control rats in Pacific Islands[29] (1968)
  • Relationships between rats and man in the Central Pacific[30] (1979)

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Wspomnienie byłego Konsula Generalnego RP w Nowej Zelandii, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Wellingtonie, 2 listopada 2011 [dostęp 2017-02-23] (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h Piotr Daszkiewicz. Kazimierz Wodzicki. „Kultura”. 1998 (Styczeń-Luty), s. 159-162. Instytut Literacki. Instytut Literacki (pol.). [dostęp 2017-03-21]. 
  3. ↑ a b Kazimierz Dajczak, Remigiusz Paduch, Hr. Kazimierz Antoni z Granowa Wodzicki (1900-1987), strona Olejów na Podolu [dostęp 2017-02-23] (pol.).
  4. ↑ a b c d e f g h i Peter Bull, Story: Wodzicki, Kazimierz Antoni z Granowa, [w:] Dictionary of New Zealand Biography. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand [online], TeAra.govt.nz [dostęp 2017-02-23] (ang.).
  5. ↑ Jan Strękowski, Bocianie szlaki II RP, Rzeczpospolita, 13 września 2013 [dostęp 2017-03-21] (pol.).
  6. ↑ a b c d Przemysław Dawidowski. Historia Kazimierza Wodzickiego. „Gazeta Polonia”. 2015, 2015-08-01. Gazeta Polonia, Miesięcznik Polonii Nowa Zelandia (pol.). 
  7. ↑ Sławomir Podlaski, Jak przetrwała wojnę największa polska uczelnia rolnicza, „Passa”, 13 lipca 2015 [dostęp 2017-03-21] (pol.).
  8. ↑ a b Kazimierz i Maria Wodziccy odznaczeni pośmiertnie za pomoc polskim dzieciom, Serwis Naukowy PAP, 5 września 2011 [dostęp 2017-03-21] (pol.).
  9. ↑ 70-ta rocznica przyjazdu Polskich Dzieci do Nowej Zelandii, cz. 1. Historia przyjazdu dzieci i obozu w Pahiatua, Prowincja pw. Świętej Rodziny w Australii i Nowej Zelandii, 30 października 2014 [dostęp 2017-02-24] (pol.).
  10. ↑ Theresa Sawicka, Story: Wodzicka, Maria, [w:] Dictionary of New Zealand Biography. Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand [online], TeAra.govt.nz [dostęp 2017-02-23] (ang.).
  11. ↑ Dariusz Zdziech: Pahiatua: „Mała Polska” małych Polaków. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2007, s. 70. ISBN 978-83-88385-95-7.
  12. ↑ Katarzyna Brudnias, "Dzieci z Pahiatua". Niesamowita historia w ursynowskim ratuszu, haloursynow.pl, 29 października 2014 [dostęp 2017-02-26] (pol.).
  13. ↑ Marian Kałuski, Media polskie w Nowej Zelandii, 10 marca 2006 [dostęp 2017-03-21] (pol.).
  14. ↑ Leszek Wątróbski. Polacy z „Windy Wellington” (cz.2). „Goniec”. 2013 (15 lutego 2013). Goniec, Mississauga, Ontario (pol.). [dostęp 2017-03-21]. 
  15. ↑ Tomasz Cukiernik, Polskie duszpasterstwo na antypodach Polskie duszpasterstwo na antypodach. Wywiad z księdzem Maksymilianem Szurą, Onet.pl, 11 września 2006 [dostęp 2017-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-24] (pol.).
  16. ↑ Ośrodek Duszpasterstwa Polskiego w Wellington, Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” [dostęp 2017-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-24] (pol.).
  17. ↑ Ośrodek Duszpasterstwa Polskiego w Wellington. Historia, australia.chrystusowcy.org [dostęp 2017-02-24] (pol.).
  18. ↑ 600-lecie Uniwersytetu Jagiellońskiego (cz.IV), Polskie Radio, 17 maja 1964 [dostęp 2017-03-21] (pol.).
  19. ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 29, Nr 3 z 27 lipca 1985. 
  20. ↑ M.P. z 2011 r. nr 73, poz. 731
  21. ↑ Obituary – Count Kazimierz Antoni z Granowa Wodzicki OBE, PhD, DSc, FRSNZ (1900–1987). „Notornis”. 34/4, s. 339–342, 1987-12. ISSN 0029-4470 (ang.). 
  22. ↑ Kazimierz Wodzicki, Unaczynienie narośli skórnych głowy ptaków, Kraków: nakł. Polskiej Akademji Umiejętności, 1929 („Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Polskiej Akademii Umiejętności”, t. 69, dział B), OCLC 750061633.
  23. ↑ Kazimierz Wodzicki, Studja nad bocianem białym w Polsce 3, Bocian w województwie lwowskim, [w:] Ochrona Przyrody, Warszawa–Kraków: Państwowa Rada Ochrony Przyrody, 1935 (R. 15), s. 156-195, OCLC 894946806.???
  24. ↑ Kazimierz Antoni Wodzicki, Pochodzenie ptaków : wykład habilitacyjny wygłoszony na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego dnia 1 marca 1930 r., „Przegląd Zagadnień Naukowych”, Lwów: [s.n.], 1931 (Kosmos. Ser. B, t. 56 z. 1), OCLC 837531846.???
  25. ↑ Kazimierz Wodzicki, Rola zwierzęcia w pierwszych fazach dziejów człowieka : wykład wygłoszony w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie w dniu inauguracji 20 listopada 1938 roku, „Przegląd Współczesny”, Warszawa: Drukarnia Polska, 1939, OCLC 749305732.
  26. ↑ Kazimierz Antoni Wodzicki, Education in Poland : a survey with an illuminating moral, [New Zeland]: [s.n.], 1942, OCLC 837530332.
  27. ↑ K.A. Wodzicki, Interim report on wild life problems in New Zealand, Wellington: Department of Scientific and Industrial Research, 1947 (Report (New Zealand. Department of Scientific and Industrial Research. Wild Life Section); 1), OCLC 429727592.???
  28. ↑ K.A. Wodzicki, Introduced mammals of New Zealand. An ecological and economic survey, Wellington, N.Z.: Dept. of Scientific and Industrial Research, 1950 (Bulletin (New Zealand. Department of Scientific and Industrial Research); 98), OCLC 1303736.???
  29. ↑ Kazimierz Antoni Wodzicki, The use of Japanese weasels to control rats in Pacific Islands, 1968, OCLC 19661456.
  30. ↑ Kazimierz Wodzicki, Relationships between rats and man in the Central Pacific, za: „Ethnomedicine V”, 3/4, 1978/79, Hamburg: Arbeitsstelle für Ethnomedizin, 1979, s. 433-446, OCLC 6578685.

Media użyte na tej stronie

Order BritEmp (civil) rib.PNG
Baretka Orderu Imperium Brytyjskiego (cywilnego; od 1936).
Kazimierz Wodzicki.jpg
Kazimierz Wodzicki (1900-1987) - Polish and New Zealand mammalogist and ornithologist. Till 1939 Professor of Anatomy and Histology at the University College of Agriculture in Warsaw.