Kazimierz Kowalski (zoolog)

Kazimierz Kowalski
skrót w taksonomii: Kowalski
Data i miejsce urodzenia

15 marca 1925
Kraków

Data i miejsce śmierci

29 maja 2007
Kraków

Profesor
Specjalność: paleontolog, zoolog i speleolog
Doktorat

1949
Uniwersytet Jagielloński

Profesura

1962

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek korespondent: 1971,
członek rzeczywisty: 1986,
z-ca przewodniczącego Oddziału PAN w Krakowie[1] 1990–1992

Status PAU

członek czynny Wydziału IV PAU,
delegat Walnego Zgromadzenia do Zarządu PAU 1990-1994 i 2000-2007,
prezes PAU 1994-2000[2]

Instytut

Instytut Zoologii PAN w Krakowie

Okres zatrudn.

1960–1978 i 1985–1987

Prezes Polskiej Akademii Umiejętności
Okres spraw.

1994–2001

Poprzednik

Gerard Labuda

Następca

Andrzej Białas

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi

Kazimierz Kowalski (ur. 15 marca 1925 w Krakowie, zm. 29 maja 2007 tamże) – polski paleontolog, teriolog i speleolog, członek Polskiej Akademii Nauk (od 1971), prezes Polskiej Akademii Umiejętności (1994–2001). Autor blisko 700 publikacji i 24 taksonów kopalnych oraz jednego współczesnego.

Kariera zawodowa

Kazimierz Kowalski był synem Zofii Kowalskiej z d. Medweckiej, lekarki oraz Tadeusza Kowalskiego, orientalisty, turkologa, arabisty, iranisty, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, członka PAU. Edukacja K. Kowalskiego przypadła na czas okupacji niemieckiej. Po zdaniu matury w trybie tajnego nauczania, rozpoczął studia zoologiczne na Tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim, a ukończył je na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1947 roku. Jego praca magisterska była poświęcona rytmice dobowej gryzoni. Po studiach został asystentem w Zakładzie Psychologii i Etologii Zwierząt UJ, gdzie w 1949 roku obronił pracę doktorską o ekologii nietoperzy. W 1954 roku otrzymał propozycję pracy w tworzonej Pracowni Instytutu Zoologii PAN w Krakowie, która z czasem została przekształcona w samodzielny Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN. W Instytucie kierował Zakładem Zoologii Systematycznej i Doświadczalnej. W 1954 roku uzyskał stanowisko docenta, w 1962 profesora nadzwyczajnego, a w 1969 profesora zwyczajnego. W latach 1960–1978 i 1985–1987 pełnił funkcję dyrektora instytutu. W latach 1978–1983 był profesorem zoologii na Uniwersytecie Orańskim w Algierii[3][4]. W 1964 roku był kierownikiem polsko-mongolskiej wyprawy paleontologicznej na Gobi[5]. W latach 1971–1985 był redaktorem naczelnym „Acta zoologica cracoviensia[4]. Był autorem ponad 20 nazw taksonów kopalnych[4] i blisko 700 publikacji[6], w tym przeszło 500 artykułów naukowych, 12 monografii naukowych[7].

Od 1971 roku był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a od 1986 jej członkiem. Od 1990 roku był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, a w latach 1994–2000 jej prezesem[3][5], wieloletni członek Polskiego Towarzystwa Geologicznego[8]. W 2002 roku w uznaniu za opracowanie monografii o faunie czwartorzędowej Europy oraz za całokształt dorobku naukowego został laureatem Nagrody Miasta Krakowa[9]. Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera U, narożnik płn.-zach.).

Grób prof. Kazimierza Kowalskiego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Systematyka

Kazimierz Kowalski jest autorem lub współautorem nazw naukowych wielu gatunków lub rodzajów ssaków[10]:

1. owadożernych:

  • Sorex alpinoides Kowalski, 1956
  • Sorex dehneli Kowalski, 1956
  • Peisorex pohaiensis Kowalski i Li, 1963

2. nietoperzy:

  • Myotis podlesicensis Kowalski, 1956
  • Myotis dasycename subtilis Kowalski, 1956
  • Myotis danutae Kowalski, 1956
  • Myotis helleri Kowalski, 1962

3. gryzoni:

  • Stachomys Kowalski, 1960
  • Praesynaptomys Kowalski, 1977 (podrodzaj)
  • Bjornkurtenia Kowalski, 1992
  • Glis sackdillingensis minor Kowalski, 1958
  • Promimomys insoliferus Kowalski, 1958
  • Mimomys polonicus Kowalski, 1960
  • Stachomys trilobodon Kowalski, 1960
  • Microtodon longidens Kowalski, 1960
  • Muscardinus pliocaenicus Kowalski, 1963
  • Peisorex Kowalski i Li, 1963
  • Pseudocylindrodon mongolicus Kowalski, 1974
  • Cyclomys minutus Kowalski, 1974
  • Tataromys gobiensis Kowalski, 1974
  • Pliopetaurista meini Black i Kowalski, 1974
  • Blackia polonica Black i Kowalski, 1974
  • Epimeriones progressus Kowalski, 1974
  • Synaptomys (Praesynaptomys) europaeus Kowalski, 1977

Kazimierz Kowalski jest także współautorem nazwy owada: Caenopsylla eremita Beaucournu i Kowalski, 1985.

W systematyce zoologicznej można napotkać wiele epitetów gatunkowych kowalskii lub casimirii, a także nazwę rodzajową Kowalskia. Są one eponimami mającym na celu upamiętnienie Kazimierza Kowalskiego[11]:

  • Onychirus kowalskii Stach, 1964
  • Idiocera kowalskii Stary i Krzemiński, 1984
  • Condylura kowalskii Skoczeń, 1976
  • Sorex casimirii Rzebik-Kowalska,1991
  • Rhinolophus kowalskii Topal, 1979
  • Eptesicus kowalskii Wołoszyn, 1988
  • Baranomys kowalskii Kretzoi, 1962
  • Pliomys kowalskii Shevchenko, 1965
  • Kowalskia Fahlbusch, 1969
  • Lemmus kowalskii Carls i Rabeder, 1988
  • Villanyia kowalskii Terzea, 1991
  • Parasaidomys kowalskii Augustí i Lleans, 1996
  • Eumyarion kowalskii Lindsay, 1996
  • Ninamys kazimierzi Vianey-Liaud, Rodrigues i Marivaux, 2013[12]

Speleologia i taternictwo

Kazimierz Kowalski należał do grona najbardziej aktywnych polskich taterników jaskiniowych i speleologów[13]. W Tatrach odkrył nowe partie jaskiń (m.in. w jaskiniach Miętusiej, Zimnej, Szczelinie Chochołowskiej). W wielu polskich jaskiniach prowadził badania naukowe. W 1952 roku, podczas wyprawy z Włodzimierzem Starzeckim do Jaskini Miętusiej ustanowił polski rekord osiągniętej głębokości w jaskiniach: –213 m. W 1956 roku we francuskiej jaskini Gouffre Berger ustanowił kolejny rekord, schodząc na poziom –1122 m. Był autorem licznych artykułów i prac o tematyce jaskiniowej. Najbardziej znanym dziełem była monografia „Jaskinie Polski”[5].

Kazimierz Kowalski był także aktywnym członkiem wielu organizacji speleologicznych. Był współzałożycielem „Klubu Grotołazów”, a w latach 1950–1955 był współredaktorem czasopisma „Grotołaz”. W 1956 roku przewodniczył Komisji Taternictwa Jaskiniowego Klubu Wysokogórskiego. Był honorowym członkiem Klubu Wysokogórskiego i Polskiego Związku Alpinizmu[5]. W marcu 2006 roku za całokształt pionierskich dokonań, jako współtwórca taternictwa jaskiniowego, odkrywca i zdobywca w 1956 roku światowego rekordu głębokości –1122 m, w jaskini Gouffre Berger w Alpach francuskich otrzymał nagrodę Super Kolos[14][15].

Wybrane publikacje

  • Insectivores, bats and rodents from the early Pliocene bone breccia from Podlesice near Kroczyce (Poland). „Acta Palaeontologica Polonica”. 1 (4), s. 331-394, 1956 (ang.). 
  • Nasze nietoperze i ich ochrona. Kraków: Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1955, s. 110.
  • Ssaki. Zarys teriologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 642.
  • rozdziały o jaskiniach i ssakach w monografii Tatrzańskiego Parku Narodowego (2 wyd. 1955 i 1962)
  • Mammals of Algeria (1991) – wraz z żoną, prof. B. Rzebik-Kowalską
  • Pleistocene Rodents of Europe. „Folia Quaternaria”. 72, s. 1–389, 2001 (ang.). 
  • Lemmings (Lemmini, Rodentia) of the Palaearctic and their evolution. W: Petculescu, A., Ştiucă, E.: Advances in Vertebrate Palaeontology. Bukareszt: Hen to Panta, 2003, s. 93–96. (ang.)

Przypisy

  1. KOWALSKI, Kazimierz (pol.). W: Członkowie Polskiej Akademii Nauk [on-line]. Polska Akademia Nauk. [dostęp 2020-09-05].
  2. Polska Akademia Umiejętności: Pozostają w naszej pamięci (pol.). Polska Akademia Umiejętności. [dostęp 2020-09-05].
  3. a b Prof. Dr Kazimierz Kowalski (pol.). Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN. [dostęp 2013-01-03].
  4. a b c Zdzisław Pucek. Papers in mammal paleontology honoring Kazimierz Kowalski: Kazimierz Kowalski a biographical sketch. „Acta zoologica cracoviensia”. 39 (1), s. ix-xi, 1996. Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN. ISSN 0065-1710 (ang.). 
  5. a b c d Kowalski Kazimierz (pol.). Zakopiański Portal Internetowy. [dostęp 2013-01-03].
  6. Jerzy Głazek: Kazimierz Kowalski (1925–2007) (pol.). [dostęp 2019-12-17].
  7. Z. Kielan-Jaworowska: W poszukiwaniu wczesnych ssaków. Wyd. Uniw. Warszawskiego, 2013, strona 40
  8. Lista członków Polskiego Towarzystwa Geologicznego, stan na 31 stycznia 1971, Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego Tom XL-1970, Zeszyt 3-4, Kraków 1971.
  9. Nagrody Miasta Krakowa 2002 (pol.). Biuletyn Informacji Publicznej. [dostęp 2013-01-03].
  10. pod red. Adam Nadachowski i Lars Werdelin. Index of mammal taxa proposed by Kazimierz Kowalski. „Acta zoologica cracoviensia”. 39 (1), s. xxxi, 1996. Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN. ISSN 0065-1710 (ang.). 
  11. pod red. Adam Nadachowski i Lars Werdelin. Taxonomy names honoring Kazimierz Kowalski. „Acta zoologica cracoviensia”. 39 (1), s. xxix-xxx, 1996. Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN. ISSN 0065-1710 (ang.). 
  12. Monique Vianey-Liaud, Helder Gomes Rodrigues i Laurent Marivaux. Early adaptive radiations of Aplodontoidea (Rodentia, Mammalia) on the Holarctic region: systematics, and phylogenetic and paleobiogeographic implications. „Paläontologische Zeitschrift”. 87 (1), s. 83–120, 2013. DOI: 10.1007/s12542-012-0143-3 (ang.). 
  13. Janusz Barył: Klub Grotolazów - historia STJ (pol.). Sekcja Taternictwa Jaskiniowego, Klub Wysokogórski. [dostęp 2019-12-17].
  14. PROF. KAZIMIERZ KOWALSKI. „Głos Seniora”. 08/2007, 2007. Trawers (pol.). 
  15. Laureaci Super Kolosów (pol.). kolosy.pl. [dostęp 2019-12-17].

Media użyte na tej stronie

Grób prof. Kazimierza Kowalskiego.jpg
Autor: Kordiann, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób prof. Kazimierza Kowalskiego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie