Kazimierz Orłoś

Kazimierz Orłoś

Maciej Jordan

Kazimierz Orłoś Warszawa, 29 czerwca 2019
Data i miejsce urodzenia	26 grudnia 1935 Warszawa
Zawód, zajęcie	pisarz, publicysta
Odznaczenia
Strona internetowa

Kazimierz Henryk Orłoś, pseudonim „Maciej Jordan” (ur. 26 grudnia 1935 w Warszawie) – polski pisarz, scenarzysta filmowy i telewizyjny, dramaturg, autor słuchowisk radiowych, publicysta.

Dzieciństwo i młodość

Syn Henryka Orłosia, pracownika naukowego, mykologa, wieloletniego kierownika Zakładu Fitopatologii Leśnej Instytutu Badawczego Leśnictwa oraz Seweryny z Mackiewiczów, absolwentki Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej, siostry pisarzy i publicystów Stanisława Cata i Józefa Mackiewiczów^[1][2].

Dzieciństwo spędził w Warszawie, z przerwą na lata 1941–1943, kiedy przebywał w Dąbrówkach koło Łańcuta^[1]. Podczas powstania warszawskiego znajdował się na Ochocie. Znalazł się w grupie mieszkańców przeznaczonych do rozstrzelenia, lecz wyznaczeni do przeprowadzenia egzekucji żołnierze RONA zrezygnowali z tego zamiaru^[3]. Został wysiedlony ze stolicy i znalazł się w Rawie Mazowieckiej, a następnie w Łodzi. W Warszawie ukończył szkołę podstawową i w 1953 zdał maturę w męskim Gimnazjum i Liceum im. Tadeusza Reytana^[4][5]. W latach 1955–1960 odbył studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego^[4].

Praca zawodowa i twórcza

Zdjęcie sprzed 1961

Jako pisarz zadebiutował w 1958 opowiadaniem Dziewczyna z łódki opublikowanym w miesięczniku „Twórczość”^[1]. Po ukończeniu studiów, od 1961 był zatrudniony jako referent prawny w Biurze Prawnym Kombinatu Górniczo-Energetycznego „Turów” w Turoszowie. Następnie od 1963 pracował jako radca prawny przedsiębiorstwa uczestniczącego w budowie elektrowni wodnej „Solina” w Bieszczadach. W 1969 był radcą prawnym Elektrowni „Kozienice”. Wiosną 1970 został redaktorem w dziale słuchowisk Naczelnej Redakcji Literackiej Polskiego Radia. W 1972 wszedł do zespołu redakcyjnego „Literatury”, zatrudniony na pół etatu w dziale reportażu. Ze względu na opublikowanie w 1973 w Instytucie Literackim w Paryżu książki Cudowna melina został zwolniony z pracy w Polskim Radiu i redakcji „Literatury”; jednocześnie został objęty zapisem cenzury^[1]. W latach 1973–1976 był referentem prawnym Warszawskiego Przedsiębiorstwa Robót Drogowych, budującego „Gierkówkę” – trasę szybkiego ruchu między Warszawą a Katowicami^[4]. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[6].

W 1977 całkowicie skupił się na pracy literackiej, publikując wyłącznie poza cenzurą i zaangażował się w działalność opozycyjną. 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[7]. Od 1981 współredagował w podziemiu kwartalnik „Zapis”, następnie „Nowy Zapis” (1982–1983 – członek redakcji), w latach 80. publikował także w „Kulturze Niezależnej” (1987–1989), paryskiej „Kulturze” i w londyńskim „Pulsie”. W latach 1988–1994 współpracował z Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa^[4].

Po upadku PRL współpracował z tygodnikiem Solidarność, Gazetą Wyborczą, Rzeczpospolitą, Życiem i Gazetą Polską. Powrócił do współpracy z Polskim Radiem i Telewizją Polską^[1].

Był członkiem kapituły Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza, lecz wystąpił z niej w 2006 w proteście przeciwko antysemickim wystąpieniom jej sekretarza Stanisława Michalkiewicza^[1]. W 2016 nie przyjął od ministra Piotra Glińskiego Złotego Medalu „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” stwierdzając „Nie chcę odznaczenia od przedstawicieli władzy łamiącej zasady demokracji w Polsce”^[8].

Publikacje

• Między brzegami, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1961 (zawiera opowiadania: Zielone i srebrne, Narzeczony Rozalii, Wyspa, Wujek Julek, Mały i diabeł, Szewc Filip, Między brzegami, Dziewczyna z łódki, Koło)
• Koniec zabawy, Czytelnik, Warszawa 1965 (zawiera opowiadania: Obrazek, Pokój, Polowanie, Panna Stasia, Jatka, Lustro, Domek drwali, Koniec zabawy, Dziecko ojca i matki, Nieobecny)
• Ciemne drzewa, Czytelnik, Warszawa 1970 (zawiera opowiadania: Wesele Józka, Upał, Gałązka klonu, Samotność mężczyzny, Staszek Nędza, Ciemne drzewa, Między ludźmi, Chłopiec z gołębiem, Krótka historia miłosna, Spotkanie w październiku, Ciężkie przeżycie, Powrót nad rzekę, Otwórz i zamknij drzwi)
• Cudowna melina, Instytut Literacki, Biblioteka „Kultury”, t. 227, Paryż 1973; Cudowna melina, Iskry, Warszawa 1989
• Trzecie kłamstwo, Instytut Literacki, Biblioteka „Kultury”, t. 312, Paryż 1980; Trzecie kłamstwo, Iskry, Warszawa 1990
• Opowiadania wojenne, Białostocka Oficyna Wydawnicza, Białystok 1982 (wydanie bezdebitowe; współautor Marek Nowakowski) (opowiadanie: Stań pod murem, bracie)
• Pustynia Gobi, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1983 (wydanie bezdebitowe); Pustynia Gobi. Opowiadania, Puls Publications, Biblioteka „Pulsu”, 6, Londyn 1983; Pustynia Gobi, Wydawnictwo „Pomost”, Warszawa 1989 (zawiera opowiadania:) Żona cieśli, Drzewo Pana Jezusa, Nauczyciel muzyki, Czerwone kalosze, Pragnienie, Ostatnie polowanie na grubego zwierza, Gałązka bzu, Gdzie drzewa szumią do snu, Święci tańczą na łąkach, Etylek-metylek, Za tych co rządzą, Druciany lis, Drugie wrota w las, Nie przechodź na czerwonym, Stań pod murem, Wojna w górach
• Przechowalnia, Wydawnictwo „Przedświt”, Warszawa 1985 (wydanie bezdebitowe); Przechowalnia. Powieść, Puls Publications, Biblioteka „Pulsu”, 17, Londyn 1985; Przechowalnia. Powieść, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań 1990
• Historia „Cudownej meliny”, Instytut Literacki, Biblioteka „Kultury”, t. 429, Paryż 1987; Historia „Cudownej meliny”, Cudowna melina, Niezależna Oficyna Wydawnicza (NOWa), Warszawa 1988 (wydanie bezdebitowe); Historia „Cudownej meliny”. Cudowna melina, Wydawnictwo Versus, Białystok 1990

Kazimierz Orłoś z archiwalnymi egzemplarzami swoich książek - Warszawa, 2019

• Drugie wrota w las, Iskry, Warszawa 1992 (zawiera opowiadania: Dziewczyna z łódki, Narzeczony Rozalii, Polowanie, Pokój, Koniec zabawy, Dziecko ojca i matki, Gałązka klonu, Upał, Samotność mężczyzny, Staszek Nędza, Ciemne drzewa, Między ludźmi, Chłopiec z gołębiem, Otwórz i zamknij drzwi, Żona cieśli, Drzewo Pana Jezusa, Nauczyciel muzyki, Czerwone kalosze, Pragnienie, Gałązka bzu, Święci tańczą na łąkach, Etylek-metylek, Ostatnie polowanie na grubego zwierza, Za tych co rządzą, Druciany lis, Drugie wrota w las, Stań pod murem, Nie przechodź na czerwonym, Wszystkiego najlepszego, Krzyż powstańczy, Wyspa koników polnych)
• Zimna Elka, Wydawnictwo „Morex”, Warszawa 1995 (zawiera opowiadania: Sprawa do załatwienia, Wielbłąd, Duży i mały Loga, Ból, Zimna Elka, Pamięć, Prosty rachunek, Wszystkiego najlepszego, Pani Maria, Krzyż powstańczy, „Nie czekaj, pomóż”, Śmierć na motorynce, Leśniczy Sobota, Rozmowa o gwiazdach, Wyspa koników polnych, Lepiej nic nie mów)
• Niebieski szklarz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1996 (zawiera nowele: Śmierć cygańskiego króla, Niebieski szklarz, Chłopcy z „Albatrosa”, Zimorodek)
• Święci tańczą na łąkach, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Marii Curie Skłodowskiej (seria: Współczesne opowiadania polskie), Lublin 1996
• Drewniane mosty, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001 (zawiera opowiadania: Bitwa pod Kolnem, Biesiadnicy, Cyganek, Tamte czasy, Pierwszy śnieg, Aniołek stróż, Człowiekopodobny, Praska ulica, Za niebieskimi drzwiami, Bez ciebie nie mogę żyć, Ballada o Zośce, Historia leśnych kochanków, Dom na głowie matki, Opowieść o drewnianych mostach)
• „Wielbłąd” i inne opowiadania filmowe, Puenta, Izabelin 2001 (zawiera nowele: Wielbłąd, Upał, Ostatnie polowanie na grubego zwierza, Powrót nad rzekę, Dziecko ojca i matki, Drugie wrota w las, Prosty rachunek)
• Dziewczyna z ganku, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006 (zawiera opowiadania: Dziewczyna z ganku, Żurawiny, Najpiękniejsza pora roku. Poziomki. Póki jasno, póki czas. Rywal. Dolina Jerzyków)
• Letnik z mierzei, Wydawnictwo Literackie 2008
• Bez ciebie nie mogę żyć, Wydawnictwo Literackie 2010
• Dom pod Lutnią. Powieść, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012
• Historia leśnych kochanków, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2013
• Dzieje dwóch rodzin. Mackiewiczów z Litwy i Orłosiów z Ukrainy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015, ISBN 978-83-08-06047-6
• Dzieje człowieka piszącego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2019, ISBN 978-83-08-06929-5

Wybrane słuchowiska radiowe

• Szczur (reż. Edward Płaczek, 1968)
• Ogłoszenie matrymonialne (reż. Helmut Kajzar, 1980)
• Wybory pana burmistrza (reż. Andrzej Zakrzewski, 1997)
• Jest już za późno (reż. Janusz Kukuła, 2001)
• Porywacze (reż. Henryk Rozen, 2005)^[1].

Życie prywatne

Kazimierz Orłoś z synem Maciejem - Warszawa, 29 czerwca 2019

Bratanek pilota Karola Orłosia. W 1959 ożenił się z Teresą z Czerniewiczów, absolwentką Wydziału Ogrodniczego Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego^[4]. Jest ojcem prezentera telewizyjnego, dziennikarza i aktora Macieja Orłosia, ma też córkę Joannę^[4]. Miał młodszego o trzy lata brata, który zmarł podczas hitlerowskiej okupacji^[1].

Członkostwo w stowarzyszeniach

• członek polskiego PEN Clubu (od 1970)
• członek Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich (1981-1983)
• członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (od 1989)^[4]

Nagrody i wyróżnienia literackie

• 1966 – Nagroda im. Stanisława Piętaka
• 1970 – Nagroda Fundacji im. Kościelskich za tom Ciemne drzewa
• 1974 – Niezależna Nagroda Literacka Prozaików
• 1988 – Nagroda Kulturalna „Solidarności” (przyznawana przez Komitet Kultury Niezależnej)
• 1996 – Wyróżnienie „Książka Wiosny 1996” – Poznański Przegląd Nowości Wydawniczych
• 2001 – Nagroda „Książka Jesieni 2001” – Poznański Przegląd Nowości Wydawniczych
• 2006 – Nagroda „Nowych Książek” za tom opowiadań Dziewczyna z ganku
• 2006 – Nagroda „Książka października 2006” – Warszawska Premiera Literacka
• 2007 – Literacka Nagroda Warmii i Mazur
• 2007 – Nagroda Honorowy Wielki Splendor nadawana przez Zespół Artystyczny Teatru Polskiego Radia^[9]
• 2012 – Nagroda „Książka czerwca 2012” – Warszawska Premiera Literacka
• 2018 – Nagroda „Odry” w uznaniu dla jego całego dorobku prozatorskiego^[10]
• 2019 – Nagroda Literacka m.st. Warszawy w kategorii „Warszawski Twórca” za całokształt twórczości^[11]

Odznaczenia państwowe

Postanowieniem Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z dnia 3 maja 2007 za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, za działalność na rzecz przemian demokratycznych, za osiągnięcia w podejmowanej z pożytkiem dla kraju pracy zawodowej i działalności społecznej został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski^[12].

Zobacz też

• Przechowalnia (powieść)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Sylwetka Kazimierza Orłosia na witrynie Culture.pl (dostęp: 30 czerwca 2019)
• Utwory Kazimierza Orłosia w bibliotece Polona
• Kazimierz Orłoś w bazie filmpolski.pl
• Kazimierz Orłoś, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy). [online] [dostęp 2021-08-18] .