Kiełbasa
| wędlina | |
 swojska kiełbasa | |
| Rodzaj | |
|---|---|
| Kuchnia | międzynarodowe |
| Składniki | |
Kiełbasa – zmielone mięso (bądź podroby) wraz z dodatkami (przyprawy, zioła), umieszczone w osłonce.
Historia
Kiełbasa stanowiła nieodzowny element tzw. bigosu hultajskiego. W czasach saskich dobry szlachecki kucharz powinien był umieć przyrządzać kiełbasę na 12 sposobów, a pański na 24. Na dworze Augusta III był sławny kuchmistrz Wereszczak, od którego nazwiska nazwany został sposób podawania kiełbasy. Kiełbasa „na wereszczaku” dawana była pokrojona w talarki i podlana ostrym sosem, a jadano ją łyżką. Stąd powstało przysłowie: „Za króla Sasa łyżką kiełbasa”[1].
Uchodziła w dawnej Polsce za typowo niemiecką potrawę[2].
Sposób przygotowania
Tradycyjny skład kiełbasy to mięso wieprzowe solone, z dodatkiem przypraw. Ze względu na warunki klimatyczne w Polsce (duża wilgotność powietrza) utrwalano kiełbasy poprzez wędzenie, w odróżnieniu od krajów śródziemnomorskich – gdzie znacznie lepsze efekty przedłużenia trwałości uzyskiwano przez naturalne procesy suszenia. W pewnych okresach ze względów ekonomicznych (proceder ten trwa do dziś) nazywano kiełbasą wyroby wędliniarsko-garmażeryjne, w skład których wchodziło mięso innych zwierząt rzeźnych np. wołowina, konina, jagnięcina, mięso drobiowe, mięso królicze, a nawet z nutrii lub osła. Należy podkreślić, że wytwórcy kiełbas stosując wymienione namiastki mięsa wieprzowego, mieli na celu jedynie zastąpienie deficytowej wieprzowiny znacznie tańszymi mięsami innych zwierząt. Tak utrwalił się stereotyp o tym, że salami wytwarzane jest z mięsa osła, frankfurterki robi się z nutrii, kabanos z koniny, a parówki z drobiu. Żeby docenić smak wymienionych wędlin stosuje się tylko tradycyjny skład, do którego zalicza się: rozdrobnione wyłącznie wieprzowe mięso, rzadziej wołowe, a ze względu na cenę niezwykle rzadko cielęce. W ostatnich latach zwykło nazywać się kiełbasą wyroby drobiowe lub mieszane (salami), ewentualnie podroby zwierząt wraz z przyprawami, ziołami i innymi dodatkami, wtłoczone do osłonki (dawniej – zawsze z naturalnych jelit zwierzęcych, dziś coraz częściej z tworzyw sztucznych) i zakonserwowane na jeden z wielu znanych sposobów, np. przez suszenie, sparzenie wrzątkiem, wędzenie w dymie itp.
Smak kiełbasy zależy nie tylko od rodzaju mięsa, z którego została wykonana, ale w równie znacznym stopniu od proporcji domieszek oraz sposobu konserwacji.
Rozróżnia się kiełbasy trwałe, zawierające około 36% wody (np. krakowska, sucha, salami), kiełbasy półtrwałe, zawierające 36–56% wody (np. kabanosy, żywiecka) i kiełbasy nietrwałe zawierające do 72% wody (np. biała kiełbasa, zwyczajna, serdelowa).
Kiełbasa oferowana jest m.in. w pętach, np. kiełbasa zwyczajna lub w kawałkach, np. kiełbasa krakowska.
Nazwa
W języku polskim słowo „kiełbasa” znane jest od XV wieku. W staropolszczyźnie występowały również określenia: „kiełbodziej” – przyrząd do nadziewania farszem kiełbas, był on wykonany ze szklanego cylindra albo krowiego rogu; oraz „kiełbaśnik” – sprzedawca uliczny wędlin[3]. Kiełbasa jest wyrazem ogólnosłowiańskim, kontynuant prasłowiański: *kl̥basa, być może od prasłowiańskiego *klbъ – coś kłębiastego, wypukłego. Nie można wykluczyć zapożyczenia, por. tureckie külbastí – pieczeń z rusztu[4][5].
Rodzaje kiełbas[6]
Kiełbasy ze względu na trwałość dzielimy na:
- trwałe – do 36% wody (np.: kabanosy, sucha myśliwska)
- półtrwałe – od 36% do 56% wody (np.: polska, jałowcowa)
- nietrwałe – od 56% do 72% wody (np.: biała, śląska)
Kiełbasy dzielone są również z uwzględnieniem stopnia rozdrobnienia:
- homogenizowane – rozdrobnienie wsadu do 3 mm (np. parówki, mortadela)
- drobno rozdrobnione – rozdrobnienie wsadu od 3 do 5 mm (np. salami, metka)
- średnio rozdrobnione – rozdrobnienie wsadu od 5 do 20 mm (np. jałowcowa, toruńska)
- grubo rozdrobnione – rozdrobnienie wsadu od 20 mm (np. dębicka, krakowska)
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Zygmunt Gloger, „Encyklopedia staropolska”, Warszawa 1900-1903.
- ↑ Jan Stanisław Bystroń „Megalomanja narodowa”, 1935, s. 257.
- ↑ Prace i materiały: Seria etnograficzna. wyd. 9-13, 1965, s. 5.
- ↑ W. Boryś, Słownik Etymologiczny Języka Polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006, ISBN 83-08-03648-1.
- ↑ Krystyna Długosz-Kurczabowa, Słownik Etymologiczny Języka Polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, ISBN 83-01-14361-4, OCLC 750001566.
- ↑ Przewodnik po kiełbasach – rodzaje, skład i ciekawostki – odzywianie.info.pl, www.odzywianie.info.pl [dostęp 2018-12-10].
Media użyte na tej stronie
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
(c) Berlinersorbenbayer, CC BY-SA 2.0 de
Zweisprachige Beschriftung an einem Laden in der Bautzener Karl-Marx-Straße.
Autor: László Szalai (Beyond silence), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ordinary sausage making in Hungary.