Kieś

Kieś

Cēsis

(c) karel291, CC BY 3.0 Nowy zamek w Kieś, siedziba muzeum historycznego
Herb Flaga
Państwo	Łotwa
Gmina	Kieś
Data założenia	1206
Prawa miejskie	1224
Populacja (2016) • liczba ludności	17 170[1]
Kod pocztowy	LV-41(01-03)
Położenie na mapie Łotwy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kieś
57°19′12″N 25°16′39″E/57,320000 25,277500
Strona internetowa
Portal Litwa, Łotwa i Estonia

Kieś (łot. Cēsis, wym. [ˈt͡seːsis]; niem. Wenden; ros. Цесис; estoń. Võnnu; dawniej Wenden) – miasto na Łotwie nad rzeką Gaują.

Miejsce obrad sejmików Inflant^[2].

Historia

Miasto założone w 1206. W 1583, po wyprawach inflanckich Stefana Batorego, na sejmiku w Kiesi Stanisław Pękosławski ogłosił w imieniu króla nową konstytucję Inflant. Od 1598 było stolicą województwa wendeńskiego^[3] I Rzeczypospolitej (istniało formalnie do 1660).

Najstarszą zachowaną budowlą miasta jest, obecnie protestancki, kościół św. Jana zbudowany w 1284 przez mistrza krajowego Wilhelma Schaenberga. W roku 1535 zmarł w nim nagle, podczas nabożeństwa wielki mistrz Walter von Pletenberg. Świątynia jest miejscem pochówku kilku dostojników zakonnych i biskupów, m.in. biskupa Andrzeja Nideckiego.

Najstarsza osada ludzka w Kiesi znajdowała się na wzgórzu Riekstu, gdzie plemię Vendów z bałtycko-fińskiej grupy językowej wzniosło drewniane grodziszcze (stąd niemiecka nazwa miasta Wenden). 18-metrowej wysokości wzgórze z widocznymi resztkami fortyfikacji można podziwiać w Parku Zamkowym w Kiesi. Gród znajdował się w pobliżu ważnego traktu wiodącego z zachodu na wschód i dominował nad okolicą.

Stary zamek w Kieś

Stary zamek w Kieś

(c) Сергей Алексеев, CC BY 3.0

Niemieccy krzyżowcy z zakonu kawalerów mieczowych w roku 1209, w pobliżu grodowego wzgórza, rozpoczęli budowę zamku o nazwie Wenden Już w roku następnym zamek ten był przez trzy dni oblegany przez Estów^[4]. Gdy zamek został rozbudowany i dobrze ufortyfikowany, służył jako siedziba Wielkich Mistrzów zakonu. Była to główna rezydencja inflanckiego mistrza krajowego. W centrum miasta rozplanowano rynek i wzniesiono dominujący nad otoczeniem kościół św. Jana, który powstał w latach 1281–1284. Miasto otoczone było kamiennymi murami, których fragmenty do dziś są widoczne przy ulicach Vaļņu i Palasta. Miasto szybko się rozwijało, dzięki czemu w średniowieczu zostało przyjęte do Hanzy. Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego, w 1566 roku miasto zostało włączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W roku 1577, podczas wojen inflanckich, garnizon wysadził w powietrze część zamku, by zapobiec dostaniu się w ręce Iwana Groźnego, który został ostatecznie pokonany w serii bitew pod Kiesią (1577–1578)^[5]. W 1584 roku na mocy bulli papieża Sykstusa V, Kieś (Wenden) stała się siedzibą katolickiego biskupstwa inflanckiego, które istniało do 1798 roku. W latach 1614–1625 działało tu kolegium jezuitów^[6].

W roku 1598 Kieś została włączona w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako stolica województwa wendeńskiego, a pięć lat wcześniej król Zygmunt III Waza wyznaczył biskupowi wendeńskiemu^[7] miejsce w Senacie po biskupie kamienieckim. W 1620 Kieś/Wenden zostało zdobyte przez Szwedów. Zamek został odbudowany, ale ponownie zburzony w roku 1703 w czasie Wielkiej Wojny Północnej przez Rosjan i pozostawiony w postaci ruin.

W drugiej połowie XIX wieku budowa drogi bitej Ryga – Psków (1868) i linii kolejowej Ryga – Valka (1889) przyspieszyły rozwój miasta. Ulica Raunas, łącząca dworzec kolejowy ze Starym Miastem, została zaprojektowana jako szeroka, reprezentacyjna arteria z dominującymi budynkami Łotewskiego Domu Ludowego (architekt A. Malvess) i Sądu Obwodowego (architekt P. Mengelis).

Bitwa pod Kiesią w czerwcu 1919 roku stanowiła decydujący moment dla estońskiej i łotewskiej walki o niepodległość.

Zabytki

Kościół św. Jana

• Zamek gotycki – siedziba polskich starostów. Gdy w roku 1777 zamek wraz z otoczeniem otrzymał hrabia Sievers, w oparciu o wschodnią basztę zamku wzniesiona została nowa rezydencja magnacka, tzw. Nowy Zamek. W 1949 zabudowania stajni i wozowni Nowego Zamku stały się siedzibą Muzeum Historycznego.
• Kościół gotycki pw. św. Jana z 1284 r., w którym płytą nagrobną upamiętniony jest biskup Andrzej Patrycy Nidecki
• mury obronne – fragmenty
• najstarszy browar na Łotwie „Cēsu alus darītava”, wzniesiony w roku 1878 na bazie starszego, pamiętającego czasy wojen inflanckich

• cerkiew Przemienienia Pańskiego z 1845 r.^[8]

Urodzeni w mieście

• Mārtiņš Cipulis – hokeista
• Imants Sudmalis – radziecki partyzant narodowości łotewskiej, Bohater Związku Radzieckiego^[9]

Współpraca

• Achim, Niemcy
• Olita, Litwa
• Frederiksberg, Dania
• Östergötland, Szwecja
• Ainaži, Łotwa
• Rakvere, Estonia
• Rakiszki, Litwa
• Gmina Tyresö, Szwecja
• Venafro, Włochy
• Konstancin-Jeziorna, Polska
• Varese, Włochy
• Żółkiew, Ukraina
• Tara, Rosja

Zobacz też

• Diecezja inflancka

Przypisy

Bibliografia

• „Lettland wie wir es lieben”: Nacionālais APGĀDS, Rīga 2008, ISBN 978-9984-26-372-4.
• JanJ. Lewandowski JanJ., Historia Estonii, Wrocław: Ossolineum, 2002, ISBN 83-04-04528-1, OCLC 830494781 .
• Michael Müller [wyd.]: Baltische Länder – Reisehandbuch, Erlangen 2008, ISBN 978-3-89953-380-4.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia z Kiesi
• Wenden, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 207 .