Kieźliny

Kieźliny

wieś
Widok na wieś „z lotu ptaka”
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Dywity
Liczba ludności (2022)	1521[1]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	10-371[2]
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0473000
Położenie na mapie gminy Dywity Kieźliny
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kieźliny
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kieźliny
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Kieźliny
53°49′16″N 20°30′36″E/53,821111 20,510000

Kieźliny (dawniej niem. Köslinen, Kieslinen) – wieś warmińska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity nad rzeką Wadąg. Kieźliny graniczą bezpośrednio z północnym obszarem miejskim Olsztyna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś warmińska, położona na północ od Olsztyna.

Historia

Wieś lokowana na prawie chełmińskim na 30 włókach (w tym 8 włók wolnych) w 1348 r. przez kapitułę warmińską (zapisywano także: Koselern, Coseler). Granicą lokowanej wsi było jezioro Wadąg, młyn Wadąg, majątek Mateusza (wieś Dągi) oraz miasto Olsztyn (w tym czasie miasto Olsztyn dopiero powstawało i nie miało jeszcze nazwy). Sołtys otrzymał 8 włók i był zobowiązany do „służby konnej” (wystawienie rycerza na koniu w czasie wojny). Zgodnie ze zwyczajem i sołtys miał prawo do tzw. małych sądów, otrzymywał trzecią część z sądów większych, połowę czynszu od karczmy oraz prawo połowu ryb na własne potrzeby w Jeziorze Dywickim. Wolniznę dla chłopów czynszowych wyznaczono na 15 lat a czynsz w wysokości pół marki i dwóch kur. Zasadźcą był sołtys Fryderyk (wg innych źródeł zasadźcą był Mathias lub Frederico^[3]). Od jego imienia wsi nadano nazwę Frederichsdorf, ale ostatecznie przyjęła się nazwa Koseler. Zasadźca otrzymał 15 lat wolnych od czynszu oraz zobowiązany został do jednej służby zbrojnej konno. W 1406 r. wsi nadano dodatkowe 4 włóki lasu wiejskiego na prawie chełmińskim. W 1461 r. wieś została zniszczona przez Krzyżaków, którymi dowodził komtur elbląski Henryk von Plauen. Po tych zniszczeniach pola długo leżały odłogiem. Dopiero w 1552 r. (lub w 1532 r.^[3]) kapituła warmińska nadała 8 włók sołtysowi Henrykowi Tregerowi z obowiązkiem zasiedlenia wsi nowymi kolonistami i obowiązkiem jednej służby zbrojne na koniu a dotychczasowe prawo chełmińskie zmieniono na magdeburskie. W dokumencie z 1564 r. występują obie nazwy, w formie zapisu: Köseler alias Frederichsdorf. Później funkcjonowała także nazwa Kieslienen oraz Korlyny. Pierwotna nazwa wsi prawdopodobnie na polskie pochodzenie – od słowa koźlarz, lub niemieckie określenie mieszkańca śląskiego Koźla (Cosel). Być może zasadźca lub osadnicy pochodzili ze Śląska.

W 1656 r. wieś obejmowała 18 włók (a więc niewiele więcej niż połowa z pierwszej lokacji). W tym czasie w Kieźlinach był sołtys i pięciu chłopów czynszowych (lokalnie na Warmii zwanych gburami), pięć włok nie było obsadzonych.

Po przejęciu Warmii przez Prusy, wieś przeszła w ręce prywatne. W końcu XVIII w. w Kieźlinach było 14 domów. Na początku XIX wieku we wsi mieszkało 450 osób (wyłącznie rolnicy) a prawie wszyscy mieszkańcy posługiwali się gwara warmińską (język polski). W latach 1887-91 w Kieźlinach działała biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych a bibliotekarzem był niejaki Kasza. Kolektorami w byli: Wronowski, Bachr, Stankiewicz. Działał także Związek Polaków w Niemczech, do którego należeli m.in. Franciszka Langwald i Andrzej Langwald. W 1911 na 68 dzieci we wsi, 67 mówiło po polsku^[4].

W 1993 w Kieźlinach mieszkało 679 osób.

Kościół

Neogotycki kościół parafialny pw. św. Rozalii (patronka dotkniętych zarazą) wybudowany został jako kaplica w podziękowaniu za ocalenie mieszkańców wsi w czasie epidemii w 1906 r. i poświęcony przez ks. Józefa Teschnera. W 1942 w kościele urzędował już ksiądz na stałe. Parafię erygowano 19 kwietnia 1981 r. (bp Józef Glemp).

Ludzie związani z Kieźlinami

• Jakub Jagałła (1863–1934), syn Jakuba i Józefy z Palmowskich (urodził się w Kieźlinach) generalny przełożony Zgromadzenia Księży Zmartwychwstańców. Ukończył gimnazjum w Lubawie, studiował we Lwowie, święcenia kapłańskie otrzymał w Rzymie w 1892 r. Kilkakrotnie odwiedzał Warmię i utrzymywał kontakt z Gazetą Olsztyńską. Wspierał materialnie ucząca się młodzież warmińska. Zbierał fundusze wśród Polonii amerykańskiej na rzecz plebiscytu z 1920 roku.
• Paweł Sowa (1897–1984), publicysta, pedagog, działacz oświatowy i narodowy, aktywny uczestnik plebiscytu z 1920 r. Był współorganizatorem Związku Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich. W 1926 r. został zmuszony do opuszczenia Warmii (znajdowała się w granicach Niemiec).
• Robert Listwan, malarz^[5], ur. w 1974 r. w Olsztynie, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku^[6]., mieszka i tworzy w Kieźlinach.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Kieźliny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 53 .

Bibliografia

• Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom II, MieczysławM. Wieliczko, BronisławB. Magdziarz (red.), JaninaJ. Bosko, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-912605-0-X, OCLC 831022246 .
• Anna Pospiszyl, Toponimia południowej Warmii. Nazwy miejscowe. Pojezierze, Olsztyn, 1987, ISBN 83-7002-289-8
• Daniela Lewicka, Ryszard Tomkiewicz, Gmina Dywity. Teraźniejszość i przeszłość. OBN Olsztyn, Olsztyn 1994, 85 str.
• Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5