Kierpce

Kierpce wykonane współcześnie, Beskid Śląski, 2016

Beskid Żywiecki, proces wyrobu kierpców

Tradycyjne obuwie - Rumunia

Kierpce (w gw. kiyrpce, kyrpce, karple, krypcie) – lekkie chodaki szyte ręcznie, przeważnie z jednego kawałka skóry, tradycyjne obuwie skórzane noszone jeszcze współcześnie m.in. przez górali i mieszkańców łuku karpackiego.

Kierpce damskie z Podhala. Pierwsza połowa XIX w. Własność Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.

Opis

Słowo kierpce jest pożyczką z języka słowackiego – od słowa krpec, które do gwar słowackich przeszło z niemieckiego od słowa Bindische kirpl. W łacinie ten typ obuwia nazywa się Carbatinae^[1]. Kierpce już od wczesnego średniowiecza wytwarzane są z prawdziwej, twardej skóry, dzięki której są wytrzymałe. Kierpce stosowane były powszechnie do XX m.in. w Karpatach i na Bałkanach, w Rumunii nazywane są opincă, w Albanii – opinga.

Kierpce w polskim stroju góralskim

W Polsce kierpce znane są przede wszystkim jako element stroju górali podhalańskich. Paradne męskie kierpce na obcasie zdobiono metalowymi „cętkami”. Modne były w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej, obecnie nadal są noszone przez mężczyzn, głównie mieszkańców Bukowiny Tatrzańskiej i okolic.

Górale podhalańscy używali do wyrobu kierpców skóry bydlęcej wyprawionej korą świerkową lub dębową^[2]. Gorszej jakości kierpce były wyrabiane ze świńskiej skóry, zwano je popularnie świńscokami^[3].

Wyprawianie skóry odbywało się u różnych grup górali w gospodarstwach domowych. Kupowano również gotową, wyprawioną skórę u garbarzy lub na targach. Z jednego płata skóry wykrawano prostokątny kawałek pasujący rozmiarem do stopy, który łączono pośrodku rzemykiem, przechodzącym dalej przez nacięcia wzdłuż brzegów i zadzierzgiwano na pięcie. Następnie na wysokości palców zawijano narożniki, tworząc szpiczasty czub tzw. kufę^[2]. Do przytrzymywania płytkich kierpców służyły rzemienie zapinane na klamerki.

Noszono je zarówno na co dzień, jak i w niedziele i święta. Nogi przed obuciem owijano lnianymi onucami. W zimie onuce sporządzano z płatu sukna. Rzemienie kierpców okręcano na onucach pod nogawicą portek, a w zimie na wierzchu nogawicy dla ciepła^[4]. Kierpce również ozdabiano wytłaczanym wzorem, czyli cyfrowano^[5]. W okresie zimowym do kierpców przymocowywano karple – konstrukcje z czterech kawałków drewna, która ułatwiała poruszanie się po śniegu^[3].

U górali Beskidu Śląskiego i Żywieckiego kierpce odświętne wykonywano ze skóry cielęcej, wyprawianej na kolor jasnobrunatny lub żółty. Do kierpec zakładano kopyce, wykonane z sukna, pod koniec XIX wieku w użytku pojawiły się wełniane skarpety. Kierpce świąteczne wiązało się na nodze zielona tasiemką. Niezamożne kobiety zakładały kierpce tuż przed wejściem do kościoła^[6].

Galeria

(c) Polimerek, CC BY-SA 3.0
Kierpce kobiece, Czechy 1925 r.
Kierpce kobiece, Podhale, 1 poł. XIX w.
Kierpce kobiece, Podhale, I poł. XIX w.
Kierpce męskie, Podhale, XIX w.
Kierpce, 2016, Beskid Śląski
Kierpce – 1 but, narzędzia współczesny wyrób, Jaworzynka 2016
Wyrób kierpców w Polsce.
Wyrób kierpcy – Polska, 2016

Zobacz też

ciżemki

Przypisy

↑ Poznańskie studia polonistyczne: Seria językoznawcza, t.3, 1996, str. 174; Słownik etymologiczny języka polskiego, 1958 s. 157; Ján Kollár. Rozprawy o gmenách počatkách i starožitnostech národu slawského a geho kmenů str. 280; Carbatinae, genus calceamenti rustici vile, ex recenti corio bubulo, ... Fons Latinitatis And. Corvi, Francof 1660 p. 125
↑ ^a ^b Trebunia –T.– Staszel Trebunia –T.–, Agnieszka i MateuszA.M. Etynkowscy Agnieszka i MateuszA.M., KatarzynaK. Fielder KatarzynaK., Strój podhalański - Atlas Polskich Strojów Ludowych, Wrocław 2015, s.112, ISBN 978-83-64465-03-1 .
↑ ^a ^b Stanisława Trebunia –S.T.– Staszel Stanisława Trebunia –S.T.–, Agnieszka i MateuszA.M. Etynkowscy Agnieszka i MateuszA.M., KatarzynaK. Fielder KatarzynaK., Strój podhalański -Atlas Polskich Strojów Ludowych, Polskie TowarzystwoP.T. Ludoznawcze (red.), Wrocław 2015, s.113, ISBN 978-83-64465-03-1 .
↑ EdytaE. Starek EdytaE., Strój spiski. Atlas polskich strojów ludowych, Poznań 1954 .
↑ JózefJ. Gajek JózefJ., Atlas polskich strojów ludowych, Strój górali szczawnickich, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1949, s,13 .
↑ Krystyna Hermanowicz –K.H.– Nowak Krystyna Hermanowicz –K.H.–, Strój Górali Beskidu Śląskiego, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 1997, s.45, ISBN 038-5463-65-8 .

[1] Poznańskie studia polonistyczne: Seria językoznawcza, t.3, 1996, str. 174; Słownik etymologiczny języka polskiego, 1958 s. 157; Ján Kollár. Rozprawy o gmenách počatkách i starožitnostech národu slawského a geho kmenů str. 280; Carbatinae, genus calceamenti rustici vile, ex recenti corio bubulo, ... Fons Latinitatis And. Corvi, Francof 1660 p. 125

[:0-2] Trebunia –T.– Staszel Trebunia –T.–, Agnieszka i MateuszA.M. Etynkowscy Agnieszka i MateuszA.M., KatarzynaK. Fielder KatarzynaK., Strój podhalański - Atlas Polskich Strojów Ludowych, Wrocław 2015, s.112, ISBN 978-83-64465-03-1 .

[:1-3] Stanisława Trebunia –S.T.– Staszel Stanisława Trebunia –S.T.–, Agnieszka i MateuszA.M. Etynkowscy Agnieszka i MateuszA.M., KatarzynaK. Fielder KatarzynaK., Strój podhalański -Atlas Polskich Strojów Ludowych, Polskie TowarzystwoP.T. Ludoznawcze (red.), Wrocław 2015, s.113, ISBN 978-83-64465-03-1 .

[4] EdytaE. Starek EdytaE., Strój spiski. Atlas polskich strojów ludowych, Poznań 1954 .

[5] JózefJ. Gajek JózefJ., Atlas polskich strojów ludowych, Strój górali szczawnickich, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1949, s,13 .

[6] Krystyna Hermanowicz –K.H.– Nowak Krystyna Hermanowicz –K.H.–, Strój Górali Beskidu Śląskiego, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 1997, s.45, ISBN 038-5463-65-8 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne