Kinematografia amerykańska

Początek kina

Pierwszy kinetoskop Edisona – film oglądany przez wizjer przez jednego widza

Pierwszy film Edisona – Fred Ott’s sneeze

Tworzą go prototypy urządzeń kinematograficznych takich jak camera obscura i laterna magica zwana też latarnią czarodziejską. Istniały też różnego rodzaju aparaty optyczne do pokazywania ruchomych obrazków – zoetrop, stroboskop, praksinoskop, fenakistiskop. Właściwa ewolucja kina rozpoczęła się jednak z chwilą wynalezienia fotografii i projekcji kinematograficznej.

W 1891 Thomas Edison opatentował kamerę kinetoskop opracowaną według pomysłu Williama Kennedy Laurie Dicksona. Wkrótce pojawiły się miejsca, gdzie ustawiono pudła, w których można było oglądać ruchome obrazki przez wizjer, obrazki wyświetlane z taśmy filmowej. Na początku nazywano je „arcade peepshows”, a później nickelodeonami (nazwa od drobnych niklowych monet stanowiących zapłatę za pokaz). Pierwszy materiał do kinetoskopu powstał w 1894, był to Fred Ott’s sneeze (Kichanie Freda Ott) znany też pod tytułem Edison Kinetoscopic Record of a Sneeze (Kamera Edisona rejestruje kichnięcie). Miał 5 sekund i był chroniony patentem Edisona.

W 1893 Edison Laboratories zbudowało pierwsze studio filmowe w West Orange w New Jersey.

W 1894 we Francji skonstruowano urządzenie znacznie lepsze niż kinetoskop – Bracia Auguste i Louis Lumière skonstruowali kinematograf. Pozwalał on na wyświetlanie filmu na ekranie, w związku z czym jednocześnie mogło oglądać film wielu widzów. Upowszechnił się on na początku XX w. na całym świecie.

William Dickson odszedł od Edisona i z kilkoma inwestorami założył firmę American Mutoscope Company. Wytwarzał w niej mutoskop – urządzenie konkurencyjne wobec kinetoskopu i jak Edison, produkował do niego filmy. Rozwijając ideę braci Lumière, American Mutoscope opracował „biograph” – projektor, który pozwalał na pokazywanie filmów na ekranie dla wielkiej publiczności, co zaczęło stanowić potężną konkurencję dla nickelodeonów. Edison odpowiedział wielkim projektorem nazwanym Vitascope. Jednocześnie uważając, że to on ma wyłączność patentową na film w Ameryce, rozpoczął ostrą walkę z wszelką konkurencją.

Pierwsze studia filmowe

• American Mutoscope and Biograph Company
• Christie Film Company
• The Edison Manufacturing Co.
• Essanay Film Manufacturing Co.
• Goldwyn Picture Corporation
• Kalem Company
• Keystone Studios
• Lubin Manufacturing Company
• Nestor Motion Picture Company
• Selig Polyscope Company
• Thanhouser Film Corporation
• The Vitagraph Company

Kino nieme

Kino nieme to masowa produkcja krótkich jedno-, dwuaktowych komedii i melodramatów na początku XX w. Tanie kina, do których bilet kosztował 5 centów (nickel) zwano nickelodeonami. Pokaz odbywał się zwykle z podkładem muzyki granej na żywo na pianinie. Rozgrywki między rosnącymi jak grzyby po deszczu wytwórniami sprawiły, że część z nich przeniosła się na wybrzeże zachodnie, gdzie zresztą warunki do filmowania (a więc np. oświetlenie i pogoda) były lepsze.

Głównie była to ucieczka przed agentami Motion Picture Patents Company Edisona, który miał patenty filmowe na USA i bezlitośnie ścigał wszystkich, którzy chcieli złamać jego monopol na kręcenie filmów. Odległość od New Jersey, gdzie była siedziba The Edison Manufacturing Co., do Kalifornii była tak duża, że niezależni filmowcy czuli się tu bezpiecznie.

Pierwsze studio filmowe w Hollywood to Nestor Studio założone w 1911 przez producentów Ala Christie i Davida Horsley. W tym samym roku pojawili się tu inni niezależni producenci.

Wkrótce najważniejszym ośrodkiem amerykańskiej sztuki filmowej stała się dzielnica Los Angeles – Hollywood. W latach 20. powstał tu system pięciu wielkich wytwórni: Fox (później 20th Century Fox), Loew’s Incorporated (później Metro-Goldwyn-Mayer), Paramount Pictures, RKO (Radio-Keith-Orpheum) i Warner Bros., działające zarówno jako producenci filmów, jak i dystrybutorzy i właściciele kin. Zatrudniały też własne gwiazdy aktorskie. Znaczenie trzech następnych wytwórni Universal Studios, Columbia Pictures i United Artists było też duże, ale nie posiadały one własnych kin i własnych gwiazd aktorskich. W opozycji do „wielkiej piątki” było ośmiu niezależnych producentów wśród których byli: Samuel Goldwyn, David O. Selznick, Walt Disney i Walter Wanger.

Stany Zjednoczone szybko uległy magii kinematografii. Kino pozwalało oderwać się od niełatwej codzienności, a dużej części społeczeństwa umożliwiało obcowanie z dotychczas dość hermetyczną sztuką. Olbrzymie studia filmowe tworzyły dekoracje, na tle których rozgrywały się wielkie sceny historyczne, ekranizacje wielkich powieści. Rozwijała się technika filmowania, operatorzy zaczęli wykorzystywać grę światła i cienia, a także różne ujęcia kamery.

W 1919 powstała wytwórnia United Artists Corporation założona przez filmowców Charliego Chaplina, D.W. Griffitha, Douglasa Fairbanksa, i Mary Pickford, którzy chcieli tworzyć filmy artystyczne.

Ważne filmy kina niemego

Chaplin i Jackie Coogan w filmie Brzdąc (1921)

Filmy powstałe przed epoką kina dźwiękowego, zaliczane obecnie do wielkich osiągnięć kinematografii amerykańskiej:

• 1903 – Napad na ekspres, reż. Edwin S. Porter, pierwszy western
• 1915 – Narodziny narodu, reż. David Wark Griffith
• 1916 – Nietolerancja, reż. David Wark Griffith
• 1919 – Złamana lilia, reż. David Wark Griffith
• 1920 – Męczennica miłości, reż. David Wark Griffith
• 1922 – Nanuk z Północy, reż. Robert J. Flaherty, wybitny film dokumentalny
• 1923 – Karawana, reż. James Cruze, najwybitniejszy western kina niemego
• komedie slapstickowe Macka Sennetta
• filmy Charlie Chaplina m.in.: Charlie włóczęga (1916), Imigrant (1917), Pieskie życie (1918), Brzdąc (1921), Paryżanka (1923), Pielgrzym (1923), Gorączka złota (1925), Cyrk (1928), Światła wielkiego miasta – film z muzyką, ale bez dialogów (1931);
• komedie Bustera Keatona z najwybitniejszym Generałem (1926) na czele, a także: Rozkosze gościnności (1923), Młody Sherlock Holmes (1924), Marynarz na dnie morza (1924), Marynarz słodkich wód (1928), Człowiek z kamerą (1928).
• komedie Harolda Lloyda, m.in. Jeszcze wyżej! (1923), Niech żyje sport! (1925).

Od samego początku kino amerykańskie nastawione było na lansowanie gwiazd aktorskich. Oprócz ww. komików wielkimi gwiazdami amerykańskiego kina niemego byli także: Mary Pickford, Lillian Gish, Pola Negri, Douglas Fairbanks, Theda Bara, Barbara La Marr, Rudolph Valentino, Gloria Swanson, Ramón Novarro, John Barrymore i in.

Kino dźwiękowe

Nowy etap w historii kinematografii – nie tylko amerykańskiej, ale i światowej – rozpoczął się w 1927, gdy na ekranach ukazał się pierwszy film dźwiękowy Śpiewak jazzbandu Alana Croslanda z gwiazdą Alem Jolsonem. Wynalazek został przyjęty entuzjastycznie przez widzów, a z konsternacją przez samych twórców kina niemego. Charlie Chaplin twierdził, że jest to sezonowa nowinka techniczna i sam swoje filmy Światła wielkiego miasta (1931) i Dzisiejsze czasy (1936) nakręcił bez dialogów, chociaż była w tych filmach muzyka i efekty dźwiękowe. Główny zarzut dotyczył problemów technicznych z nagrywaniem dźwięku na planie i związanymi z tym wielkimi ograniczeniami w ruchu kamery. Problemy te znakomicie zostały pokazane w dużo późniejszym filmie Deszczowa piosenka (1952).

W 1929 King Vidor zrealizował Dusze czarnych, obraz uważany za pierwsze wybitne dzieło kina dźwiękowego.

Lata 30. i 40. („złote lata Hollywood”)

To okres produkcji ponad 400 filmów rocznie, a 90 milionów widzów co tydzień było w amerykańskich kinach. Wtedy też ukształtowały się najbardziej typowe gatunki kina amerykańskiego: western, komedie slapstickowe, film noir (czarny film gangsterski), musical, rysunkowy film animowany (Walt Disney), film biograficzny, melodramat itp.

Produkcja filmów stała się biznesem skoncentrowanym w wytwórniach zatrudniających setki producentów, reżyserów, scenarzystów, aktorów, kaskaderów, techników kina przybyłych po I wojnie światowej z Europy do Stanów Zjednoczonych, zachęconych lepszymi warunkami pracy i wyższymi zarobkami, którzy przyczynili się do powstania wielkiej gałęzi przemysłu filmowego. Oprócz dużej ilości filmów miałkich powstało w tym okresie wiele znakomitych dzieł z Obywatelem Kane w reż. Orsona Wellesa na czele (premiera 1 maja 1941). Najbardziej znani z nich:

• reżyserzy – Ernst Lubitsch, Alfred Hitchcock, Fritz Lang i Jean Renoir
• aktorzy – Greta Garbo, Rudolph Valentino, Marlene Dietrich, Pola Negri, Ronald Colman, Charles Boyer

Filmy „wielkiego kryzysu”

Na ekrany weszły klasyczne dziś horrory z Draculą i Frankenstein (1931). W 1933 miał premierę King Kong. Howard Hughes zrealizował film wojenny Aniołowie piekieł (Hell’s Angels) (1930). Walt Disney wyprodukował swoje pierwsze krótkie filmy animowane w na taśmie kolorowej (Technicolor). Karierę rozpoczęli bracia Marx ze swoimi zwariowanymi komediami – Małpi interes, Końskie pióra, i Kacza zupa. Powstały znakomite filmy gangsterskie, prekursorskie dla gatunku noir – Mały Cezar w reż. Mervyna LeRoya z Edwardem G. Robinsonem, Wróg publiczny Williama A. Wellmana z Jamesem Cagneyem i Człowiek z blizną Howarda Hawksa.

Gwiazdy lat 30. i 40.

Umocniły swe pozycje w kinematografii po wielkim kryzysie gospodarczym. W największych wytwórniach zawierano długoletnie kontrakty z reżyserami i aktorami:

• 20th Century Fox:
  • reżyserzy – Ernst Lubitsch, Otto Preminger, Henry Hathaway i Elia Kazan
  • aktorzy – Shirley Temple, Loretta Young, Betty Grable, Marilyn Monroe, Tyrone Power, Don Ameche, Henry Fonda i Gregory Peck
• Paramount:
  • aktorzy – Mary Pickford, Mae West, W.C. Fields, Bing Crosby, Bob Hope, Gary Cooper, Claudette Colbert, Alan Ladd, Burt Lancaster, Kirk Douglas
• Metro-Goldwyn-Mayer (MGM):
  • reżyserzy – Erich von Stroheim, Fritz Lang, George Cukor, Victor Fleming
  • aktorzy – Greta Garbo, Clark Gable, Joan Crawford, Spencer Tracy, James Stewart, Mickey Rooney, Judy Garland, Elizabeth Taylor
• Warner Brothers:
  • aktorzy – Humphrey Bogart, Edward G. Robinson, James Cagney, Bette Davis, Errol Flynn, Peter Lorre.

Aktorzy byli czasami „wypożyczani” do innych wytwórni. Grali jednocześnie w czterech czy nawet pięciu filmach. Humphrey Bogart wystąpił w 36 filmach pomiędzy 1934 a 1942. Casablanca była jednym z pięciu jego filmów realizowanych w 1943.

Filmy lat 1934–1949 (klasyka)

• 1934 – Ich noce (It Happened One Night) reż. Frank Capra – główne role – Clark Gable i Claudette Colbert,
• 1935 – Bracia Marx: Noc w operze (Night at the opera) reż. Sam Wood – występują bracia Marx,
• 1935 – Kapitan Blood (Captain Blood) reż. Michael Curtiz – gwiazdy – Errol Flynn, Olivia de Havilland,
• 1936 – Pan z milionami (Mr. Deeds Goes to Town) reż. Frank Capra – gwiazda – Gary Cooper,
• 1936 – Jestem niewinny (Fury) reż. Fritz Lang – gwiazda – Spencer Tracy,
• 1937 – Bohaterowie morza (Captains Courageous) reż. Victor Fleming,
• 1937 – Królewna Śnieżka (The Snow White) Walt Disney,
• 1938 – Jezebel reż. William Wyler, gwiazdy – Bette Davis, Henry Fonda,
• 1938 – Pieniądze to nie wszystko (You Can’t Take It With You) – reż. Frank Capra, gwiazdy – James Stewart, Lionel Barrymore, Jean Arthur,
• 1939 – Dyliżans (Stagecoach) reż. John Ford – gwiazda – John Wayne – jeden z najlepszech westernów wszech czasów,
• 1939 – Czarnoksiężnik z Oz (The Wizard of Oz) reż. Victor Fleming – musical z Judy Garland,
• 1939 – Pan Smith jedzie do Waszyngtonu (Mr. Smith Goes to Washington) – reż. Frank Capra – główne role – Jean Arthur, James Stewart,
• 1939 – Przeminęło z wiatrem (Gone With the Wind) reż. Victor Fleming – gwiazdy – Clark Gable, Vivien Leigh, Leslie Howard, Olivia de Havilland, Hattie McDaniel – film będący jedną z największych produkcji Hollywood, na podstawie powieści Margaret Mitchell, zdobył w 1940 roku 8 Oscarów i do dziś cieszy się ogromną popularnością; jest także pierwszym filmem aktorskim wykonanym w technikolorze.
• 1939 – Ninoczka (Ninotchka) reż. Ernst Lubitsch – gwiazda – Greta Garbo,
• 1939 – Flip i Flap w Legii Cudzoziemskiej (Flying Deuces) reż. A. Edward Sutherland – jeden z wielu filmów ze znakomitą parą komików Flipem i Flapem, czyli Stanem Laurelem i Oliverem Hardy,
• 1940 – Grona gniewu (The Grapes of Wrath) reż. John Ford – gwiazda – Henry Fonda,
• 1940 – Dziewczyna Piętaszek (His Girl Friday) reż. Howard Hawks – gwiazda – Cary Grant,
• 1940 – Opowieść Filadelfijska (The Philadelphia Story) reż. George Cukor – gwiazdy – Katharine Hepburn, Cary Grant, James Stewart,
• 1940 – Rebecca reż. Alfred Hitchcock – grają – Laurence Olivier, Joan Fontaine,
• 1940 – Fantazja (Fantasia) reż. Walt Disney,
• 1940 – Dyktator (The Great Dictator) reż. Charlie Chaplin,
• 1941 – Obywatel Kane (Citizen Kane) reż. Orson Welles, film uważany przez krytyków za najwybitniejsze dzieło w historii kina,
• 1941 – Sokół maltański (Maltese Falcon) reż. John Huston, uważany za pierwszy w historii film noir,
• 1941 – Poznajcie Johna Doe (Meet John Doe) reż. Frank Capra – gwiazdy – Gary Cooper, Barbara Stanwyck,
• 1941 – Zielona dolina (How Green Was My Valley) reż. John Ford,
• 1941 – Sierżant York (Sergeant York) reż. Howard Hawks – gwiazda – Gary Cooper,
• 1941 – Pasterz z gór (Shepherd of the Hills) reż. Henry Hathaway – gwiazda – John Wayne,
• 1941 – Podejrzenie (Suspicion) reż. Alfred Hitchcock – gwiazda – Cary Grant, Joan Fontaine,
• 1942 – Casablanca reż. Michael Curtiz – gwiazdy – Humphrey Bogart, Ingrid Bergman,
• 1942 – Wspaniałość Ambersonów (The Magnificent Ambersons) reż. Orson Welles,
• 1942 – Ożeniłem się z czarownicą (I Married A Witch) reż. René Clair,
• 1942 – Być albo nie być (To Be or Not to Be) reż. Ernst Lubitsch – komedia, której akcja toczy się w okupowanej Polsce,
• 1943 – Mściwy jastrząb (Air Force) reż. Howard Hawks,
• 1943 – Konwój (Action in The North Atlantic) reż. Lloyd Bacon – gwiazda – Humphrey Bogart,
• 1944 – Arszenik i stare koronki (Arsenic And Old Lace) reż. Frank Capra – gwiazda – Cary Grant,
• 1944 – Podwójne ubezpieczenie (Double Indemnity) reż. Billy Wilder – grają – Barbara Stanwyck, Edward G. Robinson,
• 1944 – Zdarzyło się jutro (It Happened Tomorrow) reż. René Clair,
• 1944 – Gasnący płomień (Gaslight) reż. George Cukor – gwiazda – Ingrid Bergman,
• 1945 – To wspaniałe życie (It’s a Wonderful Life) reż. Frank Capra – gwiazda – James Stewart,
• 1945 – Stracony weekend (The Lost Weekend) reż. Billy Wilder
• 1946 – Osławiona (Notorious) reż. Alfred Hitchcock – gwiazdy – Cary Grant, Ingrid Bergman,
• 1946 – Wielki sen (The Big Sleep) reż. Howard Hawks – gwiazdy – Humphrey Bogart, Lauren Bacall,
• 1946 – Miasto bezprawia (My Darling Clementine) reż. John Ford – gwiazda – Henry Fonda,
• 1947 – Pan Verdoux (Monsieur Verdoux) reż. Charlie Chaplin,
• 1948 – Dzwonić Northside 777 (Call Northside 777) reż. Henry Hathaway – gwiazda – James Stewart,
• 1948 – Rzeka Czerwona (Red River) reż. Howard Hawks – grają – John Wayne, Montgomery Clift,
• 1948 – Nagie miasto (Naked City) reż. Jules Dassin,
• 1948 – Skarb Sierra Madre (The Treasure Of The Sierra Madre) reż. John Huston – gwiazda – Humphrey Bogart,
• 1948 – Przepraszam pomyłka (Sorry, Wrong Number) reż. Anatole Litvak – grają – Barbara Stanwyck, Burt Lancaster,
• 1949 – Kopciuszek (Cinderella) prod. Walt Disney,
• 1949 – Dziedziczka (The Heiress) reż. William Wyler – grają – Olivia de Havilland, Montgomery Clift.

Film noir

Film noir jest uważany przez jednych za nurt w kinie amerykańskim, przez drugich za gatunek filmowy. Zaliczane są do niego zarówno filmy detektywistyczne, jak i mroczne romanse (np. Rebeka (Rebecca) Hitchcocka (1940) czy Casablanca Michaela Curtiza (1942). Największą gwiazdą, grającą role zarówno detektywów, jak i gangsterów był Humphrey Bogart.

Europejscy krytycy bardzo lubią klasyfikowanie filmów nie według gatunków, lecz według kierunków, nurtów i szkół filmowych. Termin film noir (czarny film) wymyślony został po II wojnie światowej przez francuskiego krytyka filmowego Nino Franka. W 1946 we Francji można było jednocześnie obejrzeć Sokoła maltańskiego (The Maltese Falcon), Johna Hustona (1941), High Sierra Raoula Walsha (1941), Laurę Otto Premingera (1944), Żegnaj laleczko (Murder, My Sweet) Edwarda Dmytryka (1944), Podwójne ubezpieczenie (Double Indemnity) Billy Wildera (1944) i Kobietę w oknie (Woman in the Window), Fritza Langa (1945). Filmy powstałe w pierwszej połowie lat 40., niezależnie od siebie, niewyświetlane w Europie ze względu na wojnę, oglądane w jednym momencie ukazały wiele wspólnych, nowych jakości formalnych i treściowych, pozwalających na wyodrębnienie nowego zjawiska, które w równym stopniu jak neorealizm włoski wywarło wpływ na powojenne kino. Nino Frank – pisał, że obrazy te określane zwykle mianem „filmu detektywistycznego” lub „gangsterskiego”, bardziej zasługują na określenie „przygoda kryminalna” lub „psychologia zbrodni”.

Wielki wpływ na twórców filmowych wywarli pisarze tzw. czarnych kryminałów, których powieści i opowiadania były często tworzywem literackim filmów: Raymond Chandler (Żegnaj laleczko, Wielki sen, Dama z jeziora), James Cain (Podwójne ubezpieczenie, Listonosz dzwoni zawsze dwa razy) i Dashiell Hammett (Sokół maltański).

Filmy tego nurtu realizowane były w latach 40. i w I połowie lat 50. Niektórzy krytycy uznający „czarny film” nie za nurt, lecz za gatunek filmu amerykańskiego zaliczają do niego także późniejsze filmy detektywistyczno-gangsterskie.

System wielkich wytwórni Hollywood zaczął się chwiać pod koniec lat 40. Złożyły się na to dwie przyczyny – rządowa – federalna akcja antytrustowa wymuszająca oddzielenie produkcji filmów od rozpowszechniania oraz gwałtowny rozwój telewizji po II wojnie światowej.

Lata 50. – epoka telewizji („srebrne lata Hollywood”)

Okres, kiedy masowo pojawiały się telewizory i jednocześnie pustoszały kina. Rozpoczęła się dramatyczna walka o widza, wytwórnie postanowiły wprowadzić do kin szeroki ekran.

W 1952 opracowano technikę cineramy (projekcja z trzech taśm).

W 1953 przypomniano francuski wynalazek sprzed lat CinemaScope (tzw. „panorama” z zastosowaniem obiektywu anamorficznego).

W 1954 opracowano format VistaVision z klatką umieszczoną poziomo na taśmie filmowej. Później zaczęto stosować taśmę 70 mm. Takich filmów nie można było obejrzeć w telewizji. W USA powstawały też nowe kina pod gołym niebem – kina samochodowe.

To również szczyt zimnej wojny pomiędzy światem zachodnim a Związkiem Radzieckim. W Hollywood działała kongresowa komisja do spraw działalności antyamerykańskiej tzw. komisja McCarthy’ego szukająca szpiegów sowieckich i sympatyków partii komunistycznej. Część filmowców straciła pracę, niektórzy jak Charlie Chaplin emigrują do Europy.

Reżyserzy, którzy zdobyli sławę w latach 40., tacy jak Billy Wilder, John Huston, Elia Kazan, Alfred Hitchcock czy John Ford dalej tworzyli dobre filmy. Pojawiały się także nowe twarze. Do grona wielkich gwiazd dołączyły m.in. Marilyn Monroe, Marlon Brando, Natalie Wood, James Dean, Burt Lancaster, Debbie Reynolds, Frank Sinatra, Kirk Douglas, Gene Kelly, Steve McQueen, Grace Kelly, Shirley MacLaine.

Ważne filmy lat 50.

• 1950 – Wszystko o Ewie (All About Eve) reż. Joseph L. Mankiewicz – występują – Bette Davis, Marilyn Monroe.
• 1950 – Bulwar Zachodzącego Słońca (Sunset Boulevard) reż. Billy Wilder – występują – William Holden, Gloria Swanson, Erich von Stroheim, Buster Keaton.
• 1951 – Amerykanin w Paryżu (An American in Paris) reż. Vincente Minnelli – występują – Gene Kelly, Leslie Caron.
• 1951 – Tramwaj zwany pożądaniem (A Streetcar Named Desire) reż. Elia Kazan – występują – Marlon Brando, Vivien Leigh, Kim Hunter, Karl Malden.
• 1952 – Deszczowa piosenka (Singin’ in the Rain) reż. Stanley Donen – występują – Gene Kelly, Donald O’Connor, Debbie Reynolds.
• 1952 – Afrykańska królowa (The African Queen) reż. John Huston – występują – Katharine Hepburn, Humphrey Bogart.
• 1952 – W samo południe (High Noon) reż. Fred Zinnemann – występują – Gary Cooper, Grace Kelly, Katy Jurado, Lloyd Bridges, Lee Van Cleef.
• 1953 – Stąd do wieczności (From Here to Eternity) reż. Fred Zinnemann – występują – Burt Lancaster, Montgomery Clift, Deborah Kerr, Donna Reed, Frank Sinatra, Ernest Borgnine, Jack Warden,
• 1953 – Jeździec znikąd (Shane) reż. George Stevens – klasyka westernu
• 1953 – Mężczyźni wolą blondynki (Gentlemen Prefer Blondes) reż. Howard Hawks – występują – Marilyn Monroe, Jane Russell.
• 1953 – Niagara reż. Henry Hathaway – występuje – Marilyn Monroe.
• 1954 – Na nabrzeżach (On the Waterfront) reż. Elia Kazan – występują – Marlon Brando, Karl Malden, Rod Steiger.
• 1954 – Okno na podwórze (Rear Window) reż. Alfred Hitchcock – występują – James Stewart, Grace Kelly.
• 1954 – Narodziny gwiazdy (A Star is Born) reż. George Cukor – występują – Judy Garland, James Mason.
• 1954 – Rzeka bez powrotu (River of No Return) reż. Otto Preminger – występują – Marilyn Monroe, Robert Mitchum.
• 1955 – Marty reż. Delbert Mann – występuje – Ernest Borgnine.
• 1955 – Buntownik bez powodu (Rebel Without a Cause) reż. Nicholas Ray – występują – James Dean, Natalie Wood, Dennis Hopper.
• 1955 – Na wschód od Edenu (East Of Eden) reż. Elia Kazan – występuje – James Dean,
• 1956 – Poszukiwacze (The Searchers) reż. John Ford – występują – John Wayne, Vera Miles, Natalie Wood.
• 1957 – Most na rzece Kwai (The Bridge on the River Kwai) reż. David Lean – występują – Alec Guinness, William Holden.
• 1957 – Ścieżki chwały (Paths of Glory) reż. Stanley Kubrick – występuje – Kirk Douglas.
• 1957 – Dwunastu gniewnych ludzi (12 Angry Men) reż. Sidney Lumet – występują – Henry Fonda, Jack Warden.
• 1958 – Osobne stoliki (Separate Tables) reż. Delbert Mann – występują – David Niven, Rita Hayworth, Burt Lancaster, Deborah Kerr.
• 1958 – Zawrót głowy (Vertigo) reż. Alfred Hitchcock – występują – James Stewart, Kim Novak.
• 1958 – Świadek oskarżenia (Witness for the Prosecution) reż. Billy Wilder – występują – Marlene Dietrich, Tyrone Power.
• 1959 – Północ, północny zachód (North by Northwest) reż. Alfred Hitchcock – występują – Cary Grant, James Mason.
• 1959 – Pół żartem, pół serio (Some Like It Hot) reż. Billy Wilder – występują – Marilyn Monroe, Tony Curtis, Jack Lemmon.
• 1960 – Garsoniera (The Apartment) reż. Billy Wilder – występują – Jack Lemmon, Shirley MacLaine.
• 1960 – Psychoza (Psycho) reż. Alfred Hitchcock – występują – Anthony Perkins, Vera Miles.
• 1960 – Dzika rzeka (Wild River) reż. Elia Kazan – występują – Bruce Dern, Montgomery Clift, Lee Remick.
• 1960 – Siedmiu wspaniałych (The Magnificent Seven) reż. John Sturges – występują – Yul Brynner, Steve McQueen, Horst Buchholz, Charles Bronson, Robert Vaughn, Eli Wallach, James Coburn.

Lata 60. – czas dorastającego pokolenia powojennego („brązowe lata Hollywood”)

To okres, kiedy do kin zaczyna przychodzić młodzież wychowana po wojnie, mająca w domach telewizory, szukająca w kinach nie tylko rozrywki. To właśnie młodzi ludzie stanowią większość widowni kinowej. W filmie amerykańskim, podobnie jak to się dzieje w Europie, pojawia się kino autorskie – reżyserów takich jak Mike Nichols, Sidney Lumet, John Cassavetes, Blake Edwards, Stanley Kubrick, John Schlesinger, Paul Mazursky, Sam Peckinpah, Woody Allen, Dennis Hopper czy Roman Polański.

Ważne filmy lat 60.

• 1960 – Kto sieje wiatr (Inherit the Wind) reż. Stanley Kramer – występuje – Spencer Tracy
• 1960 – Butterfield 8 reż. Daniel Mann – występuje – Elizabeth Taylor, Laurence Harvey, Mildred Dunnock
• 1961 – Śniadanie u Tiffany’ego (Breakfast at Tiffany’s) reż. Blake Edwards – występuje – Audrey Hepburn
• 1961 – Wiosenna bujność traw (Splendor in the Grass) reż. Elia Kazan – występują – Natalie Wood, Warren Beatty
• 1961 – Skłóceni z życiem (The Misfits) reż. John Huston – występują – Clark Gable, Marilyn Monroe, Montgomery Clift, Thelma Ritter, Eli Wallach
• 1962 – The Man Who Shot Liberty Valance reż. John Ford – występują – John Wayne, James Stewart, Vera Miles, Lee Marvin
• 1962 – Ostatni kowboj (Lonely Are the Brave) reż. David Miller – występują – Kirk Douglas, Gena Rowlands, Walter Matthau
• 1962 – Przeżyliśmy wojnę (Manchurian Candidate) reż. John Frankenheimer
• 1962 – Zabić drozda (To Kill a Mockingbird) reż. Robert Mulligan – występują – Gregory Peck, Robert Duvall
• 1963 – Polne lilie (Lilies of the Field) reż. Ralph Nelson – występuje – Sidney Poitier
• 1963 – Ptaki (The Birds) reż. Alfred Hitchcock – występują – Tippi Hedren, Rod Taylor, Jessica Tandy
• 1963 – Kleopatra reż. Joseph L. Mankiewicz – występują – Elizabeth Taylor, Rex Harrison, Richard Burton
• 1965 – Major Dundee reż. Sam Peckinpah – występują – Charlton Heston, James Coburn, Richard Harris
• 1966 – Kto się boi Virginii Woolf? (Who’s Afraid of Virginia Woolf?) reż. Mike Nichols – występują – Elizabeth Taylor, Richard Burton, George Segal
• 1967 – W upalną noc (In the Heat of the Night) reż. Norman Jewison – występują – Sidney Poitier, Rod Steiger
• 1967 – Absolwent (The Graduate) reż. Mike Nichols – występują – Anne Bancroft, Dustin Hoffman, Katharine Ross – muzyka w wykonaniu duetu Simon & Garfunkel
• 1967 – Bonnie i Clyde (Bonnie and Clyde) reż. Arthur Penn – występują – Faye Dunaway, Warren Beatty, Gene Hackman
• 1968 – 2001: Odyseja kosmiczna (2001: A Space Odyssey) reż. Stanley Kubrick – jeden z najwybitniejszych filmów fantastycznych w historii kina
• 1968 – Dziecko Rosemary (Rosemary Child) reż. Roman Polański
• 1968 – Planeta małp (Planet of the apes), reż. Franklin J. Shaffner
• 1968 – Noc żywych trupów (Night Of The Living Deads) reż. George A. Romero – film klasy B, który z czasem stał się klasykiem gatunku
• 1969 – Dzika banda (The Wild bunch) reż. Sam Peckinpah – występują – William Holden, Ernest Borgnine
• 1969 – Swobodny jeździec (Easy Rider) reż. Dennis Hopper – występują – Peter Fonda, Dennis Hopper, Jack Nicholson – film o ideologii hippisowskiej
• 1969 – Bob i Carol i Ted i Alice (Bob and Ted and Carol and Alice) reż. Paul Mazursky
• 1969 – Bierz forsę i w nogi (Take the Money and Run) reż. Woody Allen
• 1969 – Nocny kowboj (Midnight Cowboy) reż. John Schlesinger – występują – Jon Voight, Dustin Hoffman

Lata 70.

To okres zdominowany przez nowe pokolenie filmowców, zwanych Movie Brats. Wielu krytyków jest zdania, że wówczas kręcono najlepsze filmy w dziejach amerykańskiego kina. Wysokobudżetowe produkcje przyciągały do kina zarówno młodzież, jak i starszych widzów. Pełne żywej akcji, a także o bardzo wysokich walorach artystycznych filmy trafiały do wszystkich krajów świata, a reklama zapewniała i wielki sukces kasowy. Najsłynniejszymi przedstawicielami grupy są Stanley Kubrick, Francis Ford Coppola, Martin Scorsese i dwaj emigranci z Europy Wschodniej – Miloš Forman i Roman Polański. Nową epokę wielkich kinowych hitów otworzył Ojciec chrzestny (The Godfather) Coppoli czy Chinatown Polańskiego.

Najważniejsze filmy Movie Brats

• 1971 – Mechaniczna pomarańcza (A Clockwork Orange), reż. Stanley Kubrick, wyk. Malcolm McDowell
• 1972 – Ojciec chrzestny (The Godfather), reż. Francis Ford Coppola, wyk. Marlon Brando, Al Pacino
• 1974 – Chinatown, reż. Roman Polański, wyk. Jack Nicholson, Faye Dunaway
• 1974 – Ojciec chrzestny II (The Godfather: Part II), reż. Francis Ford Coppola, wyk. Al Pacino, Robert De Niro
• 1975 – Lot nad kukułczym gniazdem (One Flew Over the Cuckoo’s Nest), reż. Miloš Forman, wyk. Jack Nicholson, Louise Fletcher
• 1976 – Taksówkarz (Taxi Driver), reż. Martin Scorsese, wyk. Robert De Niro, Jodie Foster, Harvey Keitel
• 1977 – Annie Hall, reżyseria i główna rola: Woody Allen
• 1978 – Łowca jeleni (Deer Hunter), reż. Michael Cimino, wyk. Robert De Niro
• 1979 – Czas Apokalipsy (Apocalypse Now), reż. Francis Ford Coppola, wyk. Marlon Brando, Robert Duvall, Martin Sheen
• 1979 – Hair, reż. Miloš Forman, wyk. John Savage
• 1980 – Lśnienie (The Shining), reż. Stanley Kubrick, wyk. Jack Nicholson
• 1980 – Wściekły Byk (Raging Bull), reż. Martin Scorsese, wyk. Robert De Niro
• 1980 – Człowiek słoń (Elephant man), reż. David Lynch, wyk. Anthony Hopkins, John Hurt
• 1983 – Człowiek z blizną (ScarFace), reż. Brian de Palma, wyk. Al Pacino
• 1984 – Amadeusz (Amadeus), reż. Miloš Forman, wyk. F. Murray Abraham, Tom Hulce

W dalszej kolejności swoją pozycję ugruntowywali tacy reżyserzy jak George Lucas czy Steven Spielberg. Do największych sukcesów należał cykl Gwiezdnych wojen (Star Wars) Lucasa i trylogia o Indiana Jonesie Spielberga. Zastosowano w nich na szeroką skale efekty techniczne, ale były to wersje seriali filmowych z lat trzydziestych i czterdziestych. „Nie wymagały od widzów wysiłku intelektualnego, nie zawierały pogłębionego wizerunku bohaterów, bazując jedynie na spektakularnej scenerii. Sam Spielberg kwestionował jakość takich produkcji”.

Najważniejsze filmy Spielberga, Lucasa i naśladowców

• 1975 – Szczęki (Jaws), reż. Steven Spielberg, wyk. Roy Scheider, Robert Shaw, Richard Dreyfuss
• 1977 – Gwiezdne wojny: część IV – Nowa nadzieja (Star Wars), reż. George Lucas, wyk. Harrison Ford, Mark Hamill, Carrie Fisher
• 1977 – Bliskie spotkania trzeciego stopnia (Close Encounters of the Third Kind), reż. Steven Spielberg, wyk. Richard Dreyfuss
• 1979 – Obcy – ósmy pasażer Nostromo (Alien), reż. Ridley Scott, wyk. Sigourney Weaver
• 1980 – Gwiezdne wojny: część V – Imperium kontratakuje (Star Wars – Empire Strickes Back), reż. Irvin Kershner, wyk. Harrison Ford, Mark Hamill, Carrie Fisher
• 1981 – Ucieczka z Nowego Jorku (Escape from New York), reż. John Carpenter, wyk. Kurt Russell
• 1981 – Poszukiwacze zaginionej arki (Raiders of the Lost Ark), rez. Steven Spielberg, wyk. Harrison Ford
• 1982 – E.T. (E.T. the Extra-Terrestrial), reż. Steven Spielberg
• 1982 – Coś (The Thing), reż. John Carpenter, wyk. Kurt Russell
• 1982 – Łowca androidów (Blade Runner), reż. Ridley Scott, wyk. Harrison Ford, Rutger Hauer
• 1983 – Gwiezdne wojny: część VI – Powrót Jedi (Star Wars – Return of the Jedi), reż. Richard Marquand, wyk. Harrison Ford, Mark Hamill, Carrie Fisher
• 1984 – Terminator, reż. James Cameron, wyk. Arnold Schwarzenegger, Linda Hamilton
• 1984 – Indiana Jones i Świątynia Zagłady (Indiana Jones and the Temple of Doom), reż. Steven Spielberg, wyk. Harrison Ford
• 1986 – Obcy – decydujące starcie (Aliens), reż. James Cameron, wyk. Sigourney Weaver
• 1987 – Powrót do przyszłości (Back to the future), reż. Robert Zemeckis, wyk. Christopher Lloyd, Michael J. Fox
• 1989 – Indiana Jones i ostatnia krucjata (Indiana Jones and the Last Crusade), rez. Steven Spielberg, wyk. Harrison Ford, Sean Connery

Lata najnowsze

Spowodowała, że światowa publiczność lepiej niż kiedykolwiek przedtem zna filmy i nazwiska i reżyserów takich jak Oliver Stone, Jonathan Demme, John Hughes, Ivan Reitman, Robert Zemeckis, James Cameron, Ridley Scott czy Quentin Tarantino.

W każdym okresie rozwoju filmu pojawiały się gwiazdy ekranu. W dzisiejszych czasach można wymienić takie nazwiska aktorów jak: Daniel Day-Lewis, Sean Penn, Clint Eastwood, Arnold Schwarzenegger, Sylvester Stallone, Harrison Ford, Mel Gibson, Robert De Niro, Al Pacino, Michael Douglas, Jack Nicholson, Gene Hackman, Dustin Hoffman, Morgan Freeman, Tom Hanks, Kevin Costner, Brad Pitt, Tom Cruise, Robert Downey Jr. Spośród aktorek: Julia Roberts, Sharon Stone, Demi Moore, Jodie Foster, Michelle Pfeiffer, Meryl Streep, Jessica Lange, Winona Ryder, Angelina Jolie czy Susan Sarandon.

Najważniejsze amerykańskie filmy lat 90.

• 1990 – Chłopcy z ferajny (Goodfellas), reż. Martin Scorsese, wyk. Robert De Niro, Joe Pesci, Ray Liotta
• 1990 – Tańczący z wilkami (Dances with Wolves), reżyseria i główna rola: Kevin Costner
• 1990 – Ojciec chrzestny III (The Godfather Part III), reż. Francis Ford Coppola, wyk. Al Pacino, Andy García, Eli Wallach
• 1990 – Edward Nożycoręki (Edward Scissorhands), reż. Tim Burton, wyk. Johnny Depp, Winona Ryder
• 1991 – Milczenie owiec (Silence of the lambs), reż. Jonathan Demme, wyk. Anthony Hopkins, Jodie Foster
• 1991 – Thelma i Louise (Thelma & Louise), reż. Ridley Scott, wyk. Susan Sarandon, Geena Davis
• 1991 – Terminator 2: Dzień sądu (Terminator 2: Judgment day), reż. James Cameron, wyk. Arnold Schwarzenegger, Linda Hamilton, Robert Patrick
• 1992 – Wściekłe psy (Reservoir dogs), reż. Quentin Tarantino, wyk. Harvey Keitel, Steve Buscemi
• 1992 – Bez przebaczenia (Unforgiven), reż. Clint Eastwood, wyk. Clint Eastwood, Gene Hackman, Morgan Freeman
• 1993 – Lista Schindlera (Schindler’s List), reż. Steven Spielberg, wyk. Liam Neeson
• 1994 – Urodzeni mordercy (Natural Born Killers), reż. Oliver Stone
• 1994 – Forrest Gump, reż. Robert Zemeckis, wyk. Tom Hanks
• 1994 – Pulp Fiction, reż. Quentin Tarantino, wyk. John Travolta, Samuel L. Jackson, Bruce Willis, Uma Thurman
• 1994 – Skazani na Shawshank (Shawshank redemption), reż. Frank Darabont, wyk. Morgan Freeman, Tim Robbins
• 1994 – Leon zawodowiec (Leon), reż. Luc Besson, wyk. Jean Reno, Gary Oldman, Natalie Portman
• 1995 – Braveheart. Waleczne serce (Braveheart), reżyseria i główna rola: Mel Gibson
• 1995 – Podejrzani (Usual Suspects), reż. Bryan Singer, wyk. Kevin Spacey
• 1995 – Siedem (Se7en), reż. David Fincher, wyk. Morgan Freeman, Brad Pitt, Kevin Spacey, Gwyneth Paltrow
• 1995 – 12 małp (12 monkeys), reż. Terry Gilliam, wyk. Brad Pitt, Bruce Willis
• 1996 – Fargo, reż. Joel i Ethan Coenowie
• 1997 – Titanic (Titanic), reż. James Cameron, wyk. Leonardo DiCaprio, Kate Winslet
• 1997 – Zagubiona autostrada (Lost Highway), reż. David Lynch
• 1997 – Boogie Nights, reż. Paul Thomas Anderson, wyk. Mark Wahlberg, Burt Reynolds, Julianne Moore, John C. Reilly
• 1998 – Szeregowiec Ryan (Saving Private Ryan), reż. Steven Spielberg, wyk. Tom Hanks, Matt Damon
• 1998 – Więzień nienawiści (American History X), reż. Tony Kaye, wyk. Edward Norton, Edward Furlong
• 1999 – American Beauty, reż. Sam Mendes, wyk. Kevin Spacey
• 1999 – Matrix, reż. Andy i Larry Wachowski, wyk. Keanu Reeves, Laurence Fishburne
• 1999 – Szósty zmysł (Sixth sense), reż. M. Night Shyamalan, wyk. Bruce Willis, Haley Joel Osment
• 1999 – Podziemny krąg (Fight Club), reż. David Fincher, wyk. Brad Pitt, Edward Norton
• 1999 – Zielona mila (The Green mile), reż. Frank Darabont, wyk. Tom Hanks

Pod koniec XX wieku, wielkie wytwórnie filmowe w Stanach Zjednoczonych nastawione są głównie na produkcję ekranizacji, adaptacji, sequeli, prequeli i remake’ów. „W pogoni za sukcesem kasowym Hollywood woli zachować ostrożność, dostarczając widzom kolejne odcinki popularnych filmów, takich jak Batman czy Zabójcza broń (Lethal Weapon). Czerpie także z własnej przeszłości, produkując nowe wersje dawnych hitów kinowych, na przykład „Przylądek strachu (Cape Fear”) lub „Cud na 34. ulicy (Miracle on 34th Street)”. Powstają również adaptacje słynnych filmów nakręconych w innych krajach, takie jak „Trzech mężczyzn i dziecko (Three Man and a Baby)” czy „Sommersby”, a także coraz więcej filmów pełnometrażowych, tworzonych na podstawie popularnych seriali telewizyjnych, na przykład „Ścigany (The Fugitive)” i „Flintstonowie (The Flintstones)”.

Najważniejsze amerykańskie filmy XXI wieku

• 2000 – Gladiator, reż. Ridley Scott, wyk. Russell Crowe
• 2000 – Requiem dla snu (Requiem for a Dream), reż. Darren Aronofsky, wyk. Jennifer Connelly, Ellen Burstyn, Jared Leto, Marlon Wayans
• 2001, 2002, 2003 – Władca Pierścieni (The Lord of the Rings) – obsypana nagrodami adaptacja powieści J.R.R. Tolkiena, reż. Peter Jackson
• 2001 – Helikopter w ogniu (Black Hawk Down), reż. Ridley Scott
• 2001 – A.I. Sztuczna inteligencja (A. I.), reż. Steven Spielberg, wyk. Haley Joel Osment
• 2002 – Mulholland Drive, reż. David Lynch, wyk. Naomi Watts, Laura Harring
• 2003, 2004 – Kill Bill 2 części, reż. Quentin Tarantino, wyk. Uma Thurman
• 2003 – Piraci z Karaibów: Klątwa Czarnej Perły (Pirates of the Caribbean: The Curse of the Black Pearl), reż. Gore Verbinski, wyk. Johnny Depp, Keira Knightley
• 2003 – Za wszelką cenę (Million Dollar Baby), reż. Clint Eastwood, wyk. Hilary Swank, Clint Eastwood, Morgan Freeman
• 2005 – Sin City: Miasto grzechu, reż. Robert Rodriguez
• 2007 – To nie jest kraj dla starych ludzi (No Country for Old Men), reż. Ethan Coen, Joel Coen, wyk. Tommy Lee Jones, Josh Brolin, Javier Bardem
• 2007 – Aż poleje się krew (There We Will Bee Blood), reż. Paul Thomas Anderson, wyk. Daniel Day-Lewis
• 2008 – Gran Torino, reżyseria i główna rola: Clint Eastwood
• 2009 – Bękarty wojny (Inglorious Basterds), reż. Quentin Tarantino, wyk. Brad Pitt, Diane Kruger, Christoph Waltz
• 2009 – Avatar, reż. James Cameron
• 2009 – The Hurt Locker. W pułapce wojny, reż. Kathryn Bigelow, wyk. Jeremy Renner
• 2010 – Wyspa tajemnic (Shutter Island), reż. Martin Scorsese, wyk. Leonardo DiCaprio, Mark Ruffalo, Ben Kingsley, Max von Sydow
• 2010 – Incepcja (Inception), reż. Christopher Nolan, Leonardo DiCaprio, Elliot Page, Joseph Gordon-Levitt
• 2010 – Prawdziwe męstwo (True Grit), reż. Joel i Ethan Coenowie, wyk. Jeff Bridges, Hailee Steinfeld, Matt Damon
• 2011 – Drive, reż. Nicolas Winding Refn, wyk. Ryan Gosling, Carey Mulligan, Ron Perlman, Bryan Cranston
• 2011 – Artysta (The Artist), reż. Michel Hazanavicius, wyk. Jean Dujardin, Bérénice Bejo, John Goodman
• 2011 – Drzewo życia (The Tree of Life), reż. Terrence Malick, wyk. Brad Pitt, Sean Penn, Jessica Chastain
• 2012 – Django (Django Unchained), reż. Quentin Tarantino, wyk. Jamie Foxx, Christoph Waltz, Leonardo DiCaprio
• 2012 – Wróg numer jeden (Zero Dark Thirty), reż. Kathryn Bigelow, wyk. Jessica Chastain, Kyle Chandler, Mark Strong
• 2012 – Operacja Argo (Argo), reż. Ben Affleck, wyk. Ben Affleck, Bryan Cranston, Alan Arkin, John Goodman
• 2012 – Lincoln, reż. Steven Spielberg, wyk. Daniel Day-Lewis, Sally Field, Joseph Gordon-Levitt, Tommy Lee Jones

Zobacz też

• Hollywood
• Pre-Code Hollywood