Kinematografia północnomacedońska

Kinematografia północnomacedońska – ogół produkcji i dystrybucji filmowej na terenie Macedonii Północnej, przez którą rozumiane są: do 1913 – terytorium w obrębie Imperium Osmańskiego; w latach 1913–1918 – terytorium należące do Królestwa Serbii; w latach 1918–1929 – jako terytorium w obrębie Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców; w latach 1929–1941 – jako część Królestwa Jugosławii; w latach 1941–1945 – jako terytorium pod okupacją bułgarską; w latach 1945–1992 – jako Socjalistyczna Republika Macedonii; od 1992 – jako niepodległe państwo w obecnych granicach.

Przed uzyskaniem niepodległości

Zbombardowane studio braci Manaki

Nie wiadomo, kiedy dokładnie miały miejsce pierwsze pokazy filmowe w Macedonii, jednakże pierwsze wzmianki pochodzą z 1906 roku. Pierwszym Macedończykiem organizującym pokazy był Miłan Gołubowski, który w latach 1907–1909 prezentował filmy na terenie Macedonii i Albanii^[1]. Pionierami kinematografii macedońskiej, jak również kina bałkańskiego jako całości, byli bracia Milton i Janaki Manaki. Ich debiutem był film dokumentalny Tkaczki (1907), na którym uwieczniona została między innymi babcia Manakich, Despina^[2]. Bracia Manaki w swoich kolejnych filmach dokumentalnych kręcili między innymi reportaże poświęcone rewolucji młodotureckiej (1908), wojny bałkańskie (1912–1913), a także oficjalne wizyty władców Imperium Osmańskiego w poszczególnych prowincjach^[3]. Bracia Manaki pozostawili po sobie kilkadziesiąt odnalezionych i zachowanych filmów swego autorstwa^[3]. Pierwsze kino, Wardar, otwarto w Skopje w 1912 roku^[1]. Kinematografia macedońska jednak nie miała szczególnych szans rozwoju przed II wojną światową; w międzywojennym Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz późniejszym Królestwie Jugosławii głównymi ośrodkami filmowymi pozostawały serbski Belgrad, chorwacki Zagrzeb oraz słoweńska Lublana^[4]. Na terenie Macedonii w połowie lat 30. swoje filmy kręciło jednak kilku amatorów-pasjonatów filmu, np. Błagoja Drnkow, Błagoja Pop Stefanija, Kirił Minoski i Nikoła Hadżi-Nikołow^[5]. Dopiero po 1945 roku, w ramach kinematografii jugosłowiańskiej, w Skopje powstała wytwórnia Vardar Film^[6]. Pierwszym macedońskim filmem fabularnym była Frosina Vojislava Nanovicia (1952)^[7]. Kolejne filmy w tej wytwórni tworzyli reżyserzy spoza Macedonii – byli to m.in. France Štiglic (Wołcza noḱ, 1955)^[7][8] i Živorad Mitrović (Mis Ston, 1958)^[8]. Jednym z nielicznych sukcesów artystycznych Vardaru była koprodukcja chorwacko-macedońska Trzy Anny (1959) w reżyserii Chorwata Branka Bauera, opowieść o byłym tramwajarzu próbującym odnaleźć po II wojnie światowej swą zaginioną córkę^[9]. Później swoje filmy zaczęli też tworzyć macedońscy reżyserzy, np. Dimitrie Osmanli, Ljubisza Georgiewski i Branko Gapo^[8]. Szczególną estetyką wyróżniały się także utwory Branka Mihajlowskiego, Metro Petrowskiego czy Trajce Popowa, a film Stołe Popowa Dae (1979), ballada o życiu Romów, zdobył (jako reprezentant Jugosławii) nominację do Oscara^[10].

Po uzyskaniu niepodległości

Miłczo Manczewski

Rozpad Jugosławii i ogłoszenie niepodległości przez Macedonię wiązało się z poszukiwaniem nowej tożsamości kina narodowego. Obiecującym zwiastunem owych poszukiwań był film Zanim spadnie deszcz (1994) Miłczo Manczewskiego, wielokrotnie nagradzana za granicą opowieść o prowincji targanej wojnami klanów^[10]. Manczewski zasłynął także filmami Proch i pył (2001), Duchy (2007) oraz Matki (2010). Jednakże północnomacedońska kinematografia wciąż wypracowuje swoją estetykę. Dopiero w 2008 roku utworzono Macedoński Instytut Filmowy, którego celem jest dofinansowywanie produkcji krótkometrażowych oraz dokumentalnych^[10]. Współcześnie oprócz Manczewskiego rozpoznawalną osobowością kina północnomacedońskiego jest Teona Strugar Mitewska, autorka filmów pokroju Jak zabiłem świętego (2004), Jestem z Titov Veles (2007) oraz Bóg istnieje, a jej imię to Petrunia (2019)^[11].

Przypisy

Bibliografia

• MagdalenaM. Bartczak MagdalenaM., Bałkany, [w:] TadeuszT. Lubelski, IwonaI. Sowińska, RafałR. Syska (red.), Kino nieme, Kraków: Universitas, 2012, s. 849–858 .
• MagdalenaM. Bartczak MagdalenaM., Turcja i Bałkany, [w:] TadeuszT. Lubelski, IwonaI. Sowińska, RafałR. Syska (red.), Kino klasyczne, Kraków: Universitas, 2011, s. 1076–1089 .
• Europe!Voices of women in Film. Talk with Teona Mitevska, 17 czerwca 2020 [dostęp 2021-01-27]  (ang.).
• Д.Л.Д.Л. Караваев Д.Л.Д.Л., Кино, [w:] Северная Македония, Wielka Encyklopedia Rosyjska, 2011 [dostęp 2021-09-23]  (ros.).
• Dejan Kosanović: Kinematografija i film u Kraljevini SHS/Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941. Beograd: Filmski centar Srbije, 2011. ISBN 978-86-7227-068-6. (serb.)
• ChristianeCh. Lötsch ChristianeCh., Macedońska kinematografia: oparte na prawdziwej historii, Cafébabel, 29 sierpnia 2011 [dostęp 2021-01-27]  (pol.).
• JuricaJ. Pavicic JuricaJ., ‘Lemons in Siberia’: a new approach to the study of the Yugoslav cinema of the 1950s, „New Review of Film and Television Studies”, 6 (1), 2008, s. 19–39, DOI: 10.1080/17400300701850590 [dostęp 2021-01-27]  (ang.).
• Aleksandar Trajkowski. Уделот на домашните композитори во создавањето на музика за македонските играни филмови. „Годишен зборник 2012”. 3, s. 53-63, 2012. ISSN 1857-7296 (mac.).