Kirgistan

Republika Kirgiska
Кыргыз Республикасы
Kyrgyz Respublikasy
Кыргызская Республика
Kyrgyzskaja Respublika
Flaga
Godło Kirgistanu
FlagaGodło
Hymn:
Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик Гимни
trb. Kyrgyz Respublikasynyn Mamlekettik Gimni

(Hymn państwowy Republiki Kirgiskiej)
Położenie Kirgistanu
Konstytucja

Konstytucja Kirgistanu z 2021 roku

Język urzędowy

kirgiski, rosyjski

Stolica

Biszkek

Ustrój polityczny

republika

Głowa państwa

prezydent Sadyr Dżaparow

Szef rządu

Przewodniczący Gabinetu Ministrów Akylbek Dżaparow

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


199 951[1] km²
3,6%

Liczba ludności (2017)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


6 263 000[2]
27 osób/km²

PKB (2017)
 • całkowite 
 • na osobę


7,16 mld[2] USD
1144[2] USD

PKB (PSN) (2017)
 • całkowite 
 • na osobę


23 mld[2] dolarów międzynar.
3668[2] dolarów międzynar.

Waluta

som (KGS)

Niepodległość

od ZSRR
31 sierpnia 1991

Religia dominująca

islam (88%)

Strefa czasowa

UTC +6

Kod ISO 3166

KG

Domena internetowa

.kg

Kod samochodowy

KG

Kod samolotowy

EX

Kod telefoniczny

+996

Mapa Kirgistanu
Flaga Kirgistanu używana w latach 1991–1992
Kirgiski znaczek pocztowy z Askarem Akajewem z okazji 10-lecia niepodległości
Krajobraz Kirgistanu w lecie
Formacje skalne w Kirgistanie
Ulica w Biszkeku

Kirgistan, Republika Kirgiska (kirg. Кыргызстан, Кыргыз Республикасы, trb. Kyrgyzstan, Kyrgyz Respublikasy; ros. Киргизия, Киргизская Республика, trb. Kirgizija, Kirgizskaja Respublika; w okresie radzieckim w języku polskim pod nazwą Kirgizja, po ogłoszeniu niepodległości przejściowo również jako Kyrgystan[3]) – państwo w Azji Środkowej. Graniczy z Chinami (dł. granicy 858 km), Kazachstanem (1051 km), Tadżykistanem (870 km) i Uzbekistanem (1099 km).

Ustrój polityczny

Kirgistan jest republiką parlamentarną z systemem wielopartyjnym. W organie władzy ustawodawczej – jednoizbowej Radzie Najwyższej – zasiada 120 deputowanych wybieranych w głosowaniu powszechnym co 5 lat z list partyjnych. W następstwie ostatnich wyborów przeprowadzonych 4 października 2015 roku miejsca w parlamencie uzyskały partie[4]:

Głową państwa jest Prezydent Republiki Kirgiskiej, wybierany co 6 lat w wyborach powszechnych. Kompetencje prezydenta zostały ograniczone po referendum konstytucyjnym z 27 czerwca 2010 roku.

Kirgistan jest członkiem Wspólnoty Niepodległych Państw, Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej, Euroazjatyckiej Unii Celnej, Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym i Szanghajskiej Organizacji Współpracy.

Kraj znalazł się na 95. miejscu z 167 krajów objętych badaniem wskaźnika demokracji przez Economist Intelligence Unit w 2014 roku.

Geografia

Kirgistan to kraj pozbawiony dostępu do morza. Góry zajmują 93% terytorium państwa. Największą wysokość ma położony na południowym wschodzie kraju łańcuch górski Tienszan, gdzie znajduje się najwyższy szczyt Kirgistanu – Szczyt Zwycięstwa (kirg. Dżengisz Czokusu) o wysokości 7439 m n.p.m. W czasach ZSRR szczyt nosił nazwę Pik Pobiedy. W górach Tienszan znajduje się także największe jezioro Kirgistanu Issyk-kul, będące równocześnie drugim co do wielkości jeziorem górskim na świecie, którego powierzchnia wynosi 6236 km², a głębokość sięga 669 m. Rzeki Kirgistanu, z których główną jest Naryn, to przeważnie dopływy Syr-darii. Klimat kraju na przeważającym obszarze kontynentalny suchy. Niektóre z wysoko położonych obszarów pokryte są wieczną zmarzliną.

Podział administracyjny

Państwo dzieli się na dziewięć jednostek administracyjnych, w tym na:

  1. Biszkek – okręg stołeczny
  2. Osz – miasto wydzielone

oraz 7 obwodów:

  1. batkeński
  2. czujski
  3. dżalalabadzki
  4. naryński
  5. oszyński
  6. tałaski
  7. issykkulski

Na niższym szczeblu podziału administracyjnego wyróżnia się 18 miast, 31 osiedli miejskich i 40 okręgów wojewódzkich.

Historia

Kirgistan został podbity przez carską Rosję w 1864 roku. Pod panowaniem radzieckim od 1919, początkowo jako Kara-Kirgiski Obwód Autonomiczny, następnie Kirgiska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka, a od 5 grudnia 1936 jako Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka z Pierwszym Sekretarzem KC Komunistycznej Partii Kirgiskiej SRR jako głową państwa.

Kirgistan uzyskał niepodległość wraz z rozpadem Związku Radzieckiego 31 sierpnia 1991 roku. Pierwszym prezydentem został bezpartyjny działacz, prezes Kirgiskiej Akademii Nauk, profesor fizyki Askar Akajew. Był on inicjatorem powołania Wspólnoty Niepodległych Państw i prowadził prokremlowską politykę. Akajew wprowadził autorytarne rządy prezydenckie. Zmarginalizowanie roli opozycji pozwoliło mu utrzymać się na stanowisku w wyborach w 1995 i 2000 roku. W roku 2002 w Kirgistanie miały miejsce pierwsze antyprezydenckie manifestacje. Na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 736 z 29 stycznia 1992 Kirgistan został członkiem ONZ[5].

Domniemane sfałszowanie wyborów parlamentarnych w 2005 oraz narastające tendencje dyktatorskie prezydenta doprowadziły do wybuchu tulipanowej rewolucji, która obaliła Askara Akajewa oraz rząd premiera Nikołaja Tanajewa. W wyniku rewolucji sformowano Koordynacyjną Radę Jedności Narodowej, która przejęła władzę w kraju, a pełniącym obowiązki prezydenta został były premier Kurmanbek Bakijew z partii Ludowy Ruch Kirgistanu. Bakijew wygrał wybory prezydenckie w 2005 i zaczął umacniać się u władzy. W 2007 roku utworzono blok polityczny Ak Dżoł jako zaplecze polityczne prezydenta. Kurmanbek Bakijew stosował jeszcze bardziej dyktatorską politykę niż jego poprzednik, powszechny był nepotyzm oraz zastraszanie opozycji.

Po 5 latach u władzy, prezydenta Bakijewa wraz z rządem Danijara Üsönowa obaliła krwawa rewolucja w kwietniu 2010 roku. Na czele państwa stanęła dyplomatka, była minister spraw zagranicznych oraz ambasador Roza Otunbajewa. Była pierwszą kobietą prezydentem i kobietą premierem w Azji Środkowej. Podczas jej krótkiej kadencji doszło do kirgisko-uzbeckich zamieszek etnicznych na południu kraju. W czerwcu 2010 roku w powszechnym referendum przyjęta została nowa konstytucja, wprowadzająca parlamentarny system rządów w miejsce prezydenckiego. Wkrótce rozpisano wolne wybory parlamentarne, a 30 października 2011 miały miejsce wybory prezydenckie wygrane przez byłego premiera Ałmazbeka Atambajewa z partii SDPK. 27 lipca 2012 prezydent Atambajew podpisał ustawę umożliwiającą obywatelom 44 państw (w tym wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej) przebywanie na terenie Kirgistanu bez konieczności nabywania wizy na okres do 60 dni[6].

15 października 2017 odbyły się wybory prezydenckie, które wygrał były premier Sooronbaj Dżeenbekow, startujący z ramienia rządzącej Socjaldemokratycznej Partii Kirgistanu. Dżeenbekow uzyskał w pierwszej turze wynik 54,74% głosów, kandydat opozycji Ömürbek Babanow zajął drugie miejsce z wynikiem 33,70%.

5 października 2020 roku Kirgizi wyszli na ulicę sprzeciwiając się wynikom wyborów. Największe poparcie uzyskała partia „Jedność” (24,5%), tuż za nią uplasowała się „Moja Ojczyzna Kirgistan” (23,9%), trzecie miejsce należało do ugrupowania „Kirgistan” (8,7%), zaś jako ostatnia siedmioprocentowy próg wyborczy przekroczyła partia „Zjednoczony Kirgistan” (7,1%). Najwięcej głosów zdobyły dwa proprezydenckie ugrupowania, a jedna trzecia Kirgizów nie będzie posiadała swojej reprezentacji w parlamencie. W nocy z 5 na 6 października protestujący zebrani na placu „Ala-too” ruszyli na „Biały Dom”. Po kilkugodzinnych starciach z policją, manifestującym udało się zdobyć budynek administracji prezydenta i parlamentu[7].

Demografia

Kyrghyzstan demography.png

Statystyki demograficzne[8]

(2017)
Liczba ludności5 789 122
Ludność według wieku
0 – 14 lat30,30%
15 – 64 lat64,31%
ponad 64 lata5,27%
Wiek (mediana)
W całej populacji26,5 lat
Mężczyzn25,4 lat
Kobiet27,6 lat
Przyrost naturalny1,05%
Współczynnik urodzeń22,1 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów6,5 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji-5,1 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu1,07 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat1,05 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat0,96 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat0,62 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji25,9 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej30,0 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej21,5 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji70,9 lat
Mężczyzn66,8 lat
Kobiet75,4 lat
Rozrodczość2,61 urodzin/kobietę

Struktura narodowościowa

Dane na 2015 rok[9]:

Ludność

Według ostatniego spisu powszechnego w Kirgistanie zamieszkują przedstawiciele 154 narodowości i grup etnicznych. Przedstawiciele narodowości tytularnej w liczbie ok. 3,2 miliona stanowią większość w kraju. Drugą co do wielkości narodowością są Uzbecy (650 tysięcy), którzy zamieszkują głównie tereny obwodu oszyńskiego. W Kirgistanie zamieszkuje również około 500 tysięcy Rosjan, zamieszkujących głównie w Biszkeku i okolicach. Dunganie to mniejszość chińska wyznająca islam; stanowią 1,2% ludności (ok. 55 tys.). Stolica Kirgistanu, w odróżnieniu od reszty kraju, jest miastem w znacznym stopniu rosyjskojęzycznym.

Religia

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[10][11]:

  • Protestantyzm – 1,8% (100 000)
  • Brak religii – 0,4% (20 000)
  • Tradycyjne religie etniczne – 0,1% (<10 000)
  • Katolicyzm – <0,1% (<10 000)
  • Inne religie – 0,2% (10 000)

Siły zbrojne

Budżet wydawany na wojsko wynosi 47 000 000 USD (jako procent PKB 2,6%). Siły lądowe liczą 9800 żołnierzy. Lotnictwo dysponuje samolotami Aero L-39 Albatros (4 szt.) oraz Tu-154 (2 szt.) które służą do transportu prominentów. Flotę uzupełniają śmigłowce Mi-8 (9 szt.) i Mi-24 (6 szt.).

Gospodarka

Kirgistan to górzysty kraj z dominacją sektora rolniczego w gospodarce. Uprawia się głównie pszenicę, ziemniaki, buraki cukrowe, tytoń, bawełnę. Rozwinięta jest również hodowla zwierząt, pewne ilości wełny i produktów mięsnych przeznaczane są na eksport. Kirgistan eksportuje również takie dobra jak: złoto, rtęć, uran, energia elektryczna. Podkreśla się sukcesy Kirgistanu w transformacji swego ustroju zgodnie z regułami gospodarki rynkowej. Ostry kryzys gospodarczy, jaki Kirgistan przeżył w pierwszych latach po rozpadzie ZSRR, udało się zahamować dzięki szeroko zakrojonemu programowi stabilizacyjnemu. Pozwoliło to na obniżenie poziomu inflacji z 88% w 1994 do 15% w 1997. Przeprowadzono działania stymulujące rozwój gospodarczy kraju. Nastąpiła prywatyzacja ziemi i przedsiębiorstw. Najpoważniejsze problemy kraju, które wymagają stałych działań rządu, to znaczne zadłużenie zagraniczne, inflacja, nieszczelny system podatkowy oraz bezpośrednie uzależnienie od nastrojów panujących w gospodarce Rosji.

Emisja gazów cieplarnianych

Emisja równoważnika dwutlenku węgla z KSRR wyniosła w 1990 roku 33,420 Mt, z czego 23,696 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 5,419 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolar PKB 1553 kg. Następnie emisje spadały gwałtownie do połowy lat 90. Potem wahały się, a od 2002 powoli rosły. Równocześnie emisje metanu utrzymują się cały czas na podobnym poziomie, przez co po okresie gwałtownego spadku emisji dwutlenku węgla, ich udziały stały się podobne. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 10,133 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 1,652 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 465 kg[12].

Transport

W Kirgistanie jest 22 400 km dróg o twardej nawierzchni, 340 km linii kolejowych i 600 km śródlądowych szlaków wodnych. Główne lotnisko międzynarodowe to Manas International Airport w oddalonej o około 20 km od Biszkeku miejscowości Manas. Część lotniska była w latach 2001–2014 użytkowana jako amerykańska baza wojskowa Manas, wspierająca wojska NATO walczące w Afganistanie.

Media

W Kirgistanie ukazuje się 114 dzienników (w tym 42 w języku kirgiskim) w łącznym nakładzie 1 529 000 oraz 42 czasopisma (16 w języku kirgiskim). Największe dzienniki to wydawany w języku kirgiskim 6 razy w tygodniu „Kyrgyz Tuusu” istniejący od 1924 r. wydawany w nakładzie 180 000 oraz „Słowo Kirgistanu” wydawany od 1925 r. w języku rosyjskim. Telewizja Kyrgyz Television i radio Kyrgyz Radio nadające w 4 językach. Oficjalna agencja prasowa Kyrgyzkabar z siedzibą w Biszkeku.

Poza tym istnieje kilka gazet i portali internetowych specjalnie dla diaspory kirgiskiej w Moskwie[13][14][15]. Taka prasa przeznaczona jest przede wszystkim dla kirgiskich migrantów zarobkowych, którzy jadą do Rosji[16].

W 2018 roku Kirgistan zanotował rekordowy spadek wskaźnika wolności prasy o 9 pozycji. Organizacja Reporterzy bez Granic ogłosiła, że przyczyną były pozwy byłego prezydenta Atambajewa wobec niezależnych dziennikarzy i mediów z żądaniem wielomilionowych odszkodowań wystosowane przed wyborami prezydenckimi[17][18].

Kultura

Święta państwowe
DataPolska nazwaNazwa urzędowa
1 styczniaNowy RokЖаңы жыл
23 lutegoDzień Obrońcy OjczyznyМекенди коргоочунун күнү
8 marcaDzień KobietЭл аралык аялдар күнү
2123 marcaNouruzНооруз
7 kwietniaDzień Rewolucji NarodowejЭлдик революция күнү
5 majaŚwięto Konstytucji Republiki KirgiskiejКыргыз Республикасынын конституция күнү
9 majaDzień ZwycięstwaЖеңиш күнү
1 czerwcaDzień DzieckaБалдарды коргоо күнү
31 sierpniaDzień NiepodległościЭгемендүүлүк күнү
1 wrześniaDzień WiedzyБилим күнү
23 wrześniaDzień Języka KirgiskiegoМамлекеттик тил күнү
7 listopadaDzień Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji PaździernikowejУлуу Октябрь Социалисттик революциясынын күнү

Zobacz też

Przypisy

  1. Według danych z Wikidane.
  2. a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2017: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2018. [dostęp 2018-05-06]. (ang.).
  3. Wspólnota Niepodległych Państw. W: Słownik szkolny: Państwa świata. Tadeusz Mołdawa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 253. ISBN 83-02-04863-1.
  4. Monitors Praise Kyrgyz Elections Won By Social Democrats, rferl.org, 2015-10-05.
  5. Security Council Resolution 736 - UNSCR, unscr.com [dostęp 2022-02-15].
  6. Gulzat Kokoeva: Wiza do Kirgistanu?. kyrgyzstan.pl, 27 lipca 2012. [dostęp 2014-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-01)]. (pol.).
  7. Szymon Wiśniewski: Kirgistan – państwo rewolucji, zamachów stanu i protestów. Nowy Ład, 2020-10-31. [dostęp 2020-12-18].
  8. Statystyki dotyczące Kirgistanu. Centralna Agencja Wywiadowcza, 2017-12-18. [dostęp 2017-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-26)]. (ang.).
  9. Численность населения Кыргызской Республики по национальностям 2009-2015гг.. stat.kg. [dostęp 2015-07-20]. (ros.).
  10. Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-22].
  11. Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-22].
  12. Kyrgyzstan, [w:] F. Monforti-Ferrario i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 141, DOI10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).
  13. Birge (kirg. • ros.).
  14. „Российские кыргызы” (Kirgizi rosyjscy) (kirg. • ros.).
  15. Кыргызча гезиттер. Москва. bereke.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-31)]..
  16. «Москва KG» – эмгек мигранттарына арналган маалыматтык-жарнамалык гезит. ММК колдоо борбору. [dostęp 2017-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-22)]. (kirg.).
  17. Уланбек Эгизбаев: Президенттин медиага мамилеси бааланууда. Азаттык үналгысы, 2018-04-26. [dostęp 2018-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-27)]. (kirg.).
  18. Moment of truth. Reporterzy bez Granic. [dostęp 2018-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-01)]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

WTO members and observers.svg
Map of World Trade Organization members and observers.
 
Members
 
Members, dually represented by the European Union
 
Observers
 
Non-members
OSCE logo.svg
To jest logo: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie – organizacja międzynarodowa
Meeting Vladimir Putin and Almazbek Atambayev 2015-03-16 03.jpeg
(c) Kremlin.ru, CC BY 4.0
Meeting Vladimir Putin and Almazbek Atambayev 2015-03-16.
Jety-Oguz, Kyrgyzstan 2010 09 07 03.jpg
Autor: Bala Biott, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jety-Oguz (Seven Bulls) is a legendary Rock formation in the Issyk-Kul Province of Kyrgyzstan, not far from Karakol.
Narynmarknad.jpg
Marknaden i Naryn, Kirgizistan. Naryn market, Kyrgyzstan.
OSCE members and partners.svg
Autor:
This file was made by User:Sven
Nuvola apps locale.svg
Translation

If this image contains text, it can be translated easily into your language. If you need help, contact me

SemiPD-icon.svg
Flexible licenses

If you want to use this picture with another license than stated below, contact me

Nuvola apps email.png
Contact the author

If you need a really fast answer, mail me. If you need only a fast answer, write me here.

, Licencja: CC BY-SA 4.0
Organization for Security and Co-operation in Europe members and partners
 
OSCE participating States
 
Partners for Co-operation
E7904-Bishkek-Ala-Too-Square.jpg
Autor: Vmenkov, Licencja: CC BY-SA 3.0
Bishkek's central Ala Too Square, with the Erkindik (Freedom) Monument. Seen from a window in the National Museum.
Emblem of Kyrgyzstan.svg
The State Emblem of the Kyrgyz Republic.
Osh 03-2016 img31 view from Sulayman Mountain pano.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: FAL
View from Sulayman Mountain in Osh, Kyrgyzstan
Emblem of the Kirghiz SSR.svg
Emblem of the Kyrgyz SSR
Albette Bakiev.jpg
Autor: Firespeaker, Licencja: CC BY-SA 3.0
A billboard (at the corner of Akhunbaeva and Prospekt Mira) advertising President Bakiev for the 2009 presidential election in Kyrgyzstan. The sign reads "Albette Bakiev" ("Bakiev of course"), and the person depicted is supposed to represent a subset of his constituency.
Kyrgyzstan on the globe (Eurasia centered).svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location of XY (see filename) on the globe.
Kyrghyzstan demography.png
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.0