Kirgizi

Kirgizi
кыргыздар
Ilustracja
Populacja

ok. 4,5 mln

Miejsce zamieszkania

Kirgistan: 4 099 433 (2013)[1]
Uzbekistan: 250 tys. (szac.)
Chiny: 186 708 (2010)[2]
Rosja: 103 422 (2010)
Tadżykistan: 60 715 (2010)[3]
Kazachstan: 23 274 (2009)
Turcja: 6 tys. (szac.)
Afganistan: 1130 (2003)[4]
Ukraina: 1128 (2001)
Białoruś: 95 (2009)[5]
Łotwa: 42 (2014)[6]

Język

kirgiski

Religia

islam sunnicki

Pokrewne

Tuwińcy, Kazachowie

Kirgiski bajarz
Kirgizka

Kirgizi (kirg. кыргыздар, trb. kyrgyzdar) – naród turkijski zamieszkujący głównie Kirgistan, jak również Uzbekistan, Kazachstan, Chiny, Tadżykistan, Turcję i Afganistan.

Etnogeneza

Posługują się językiem kirgiskim z grupy języków tureckich. W procesie etnogenezy narodu kirgiskiego uczestniczyły plemiona tureckie i mongolskie. Wśród Kirgizów bardzo powszechne jest występowanie genów z haplogrupy R1a1. Struktura społeczna oparta była na podziale plemiennym i rodowym.

W VI–X wieku Kirgizi utworzyli państwo, które obejmowało znaczną część dzisiejszej Mongolii.

Rozmieszczenie i liczebność

Współczesne szacunki mówią o ponad 4,5 miliona Kirgizów, żyjących głównie w Azji Środkowej. Poza swym państwem narodowym zamieszkują zwarcie zachodnie krańce Chin oraz wschodni Tadżykistan. Ponadto żyją w mniejszych skupiskach lub większym rozproszeniu w Uzbekistanie, Kazachstanie, Afganistanie i Turkmenistanie. Poza Azją Środkową emigracja żyje w Rosji, Turcji i na Ukrainie. Z racji na wysoki przyrost naturalny obserwowany jest znaczny wzrost liczebności Kirgizów w obrębie Kirgistanu, wzrastając z 2 229 663 w 1989 roku do 4 099 433 w 2013. Stanowią 72% populacji Kirgistanu.

Historyczna populacja Kirgizów w poszczególnych republikach radzieckich na podstawie radzieckich spisów ludności:

192619391959197019791989
Kirgiska SRR661,171 (66,6%)754,323 (51,7%)836,831 (40,5%)1,284,773 (43,8%)1,687,382 (47,9%)2,229,663 (52,4%)
Uzbecka SRR79,610 (1,7%)89,044 (1,4%)92,725 (1,1%)110,864 (1,0%)142,182 (0,7%)174,907 (0,8%)
Tadżycka SRR11,410 (1,4%)27,968 (1,9%)25,635 (1,3%)35,485 (1,2%)48,376 (1,3%)63,832 (1,3%)
Kazachska SRR10,200 (0,2%)5,033 (0,1%)6,810 (0,1%)9,474 (0,1%)9,352 (0,1%)14,112 (0,1%)
Rosyjska FSRR285 (0,00%)6,311 (0,01%)4,701 (0,00%)9,107 (0,01%)15,011 (0,01%)41,734 (0,03%)

Kultura

Tradycyjnym zajęciem Kirgizów było wysokogórskie pasterstwo, myślistwo, w niektórych regionach uprawa zbóż. Od początku XX wieku przechodzili na osiadły tryb życia, słynęli z wyrobu dywanów i artystycznej obróbki metali. Wyznają w głównej mierze islam sunnicki.

Przypisy

  1. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2009-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-06)].
  2. Chinese National Minorities, www.paulnoll.com [dostęp 2017-11-24].
  3. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2017-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-30)].
  4. Disasters & conflicts | UNEP - UN Environment Programme, postconflict.unep.ch [dostęp 2020-10-15] (ang.).
  5. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)].
  6. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-27)].

Media użyte na tej stronie

Kyrgyz Manaschi, Karakol.jpg

A scan from a 35mm photograph which I took at Karakol in Kyrgyzstan in July 2002. The central figure is a "Manaschi", a traditional storyteller who has memorised the entire Manas epic legend.

This scan is in the Public Domain (however, I retain ownership and copyright of the original transparency and any higher-resolution scans derived from it). SiGarb 00:07, 16 November 2005 (UTC)
Kyrgyz people.png
Autor: Popeurbanus, Licencja: CC BY-SA 3.0
1st row: Chingiz Aitmatov, Alykul Osmonov, Bubusara Beyshenalieva, Shabdan Baatyr,

2nd row: Suymenkul Chokmorov, Kurmanjan Datka, Tolomush Okeyev, Bokonbayev

3rd row, Baytik baatyr, Kasym Tynystanov, Sayakbay Karalaev, Togolok Moldo
A Kyrgyz woman.JPG
Autor: Petar Milošević, Licencja: CC BY-SA 3.0
A Kyrgyz woman in national costume with dish. Bishkek, Kyrgystan.