Kiriłł Moskalenko

Kiriłł Moskalenko

Кирилл Семёнович Москаленко

(c) Mil.ru, CC BY 4.0
marszałek Związku Radzieckiego
Data i miejsce urodzenia	11 maja 1902 Griszczino k. Bachmutu
Data i miejsce śmierci	17 czerwca 1985 Moskwa
Przebieg służby
Lata służby	1920–1985
Siły zbrojne	Armia Czerwona Armia Radziecka
Stanowiska	dowódca 1 Gwardyjskiej Armii; dowódca 38 Armii (1943–45); głównodowodzący Wojskami Rakietowymi Przeznaczenia Strategicznego
Główne wojny i bitwy	wojna domowa w Rosji; II wojna światowa: wojna zimowa bitwa pod Moskwą bitwa stalingradzka bitwa o Dniepr operacja lwowsko-sandomierska operacja morawsko-ostrawska
Odznaczenia

Pomnik w Pokrowsku

Kiriłł Siemionowicz Moskalenko, ros. Кирилл Семёнович Москаленко, Kyryło Semenowycz Moskałenko ukr. Кирило Семенович Москаленко (ur. 28 kwietnia^?/ 11 maja 1902 we wsi Griszczino k. Bachmutu, zm. 17 czerwca 1985 w Moskwie) – radziecki dowódca wojskowy ukraińskiej narodowości, marszałek Związku Radzieckiego (1955), głównodowodzący Wojskami Rakietowymi Przeznaczenia Strategicznego ZSRR, wiceminister obrony ZSRR, dwukrotny Bohater Związku Radzieckiego (1943, 1978) i Bohater Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej (1969), autor książki pt. Uderzenie za uderzeniem 1943–1945, wydanej w Moskwie w 1972^[1].

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 11 maja 1902 we wsi Griszczino, w pow. bachmutskim (ob. obwód doniecki) w guberni jekaterynosławskiej Imperium Rosyjskiego (ob. Ukraina) w rodzinie chłopskiej. Ukończył czteroklasową wiejską szkołę powszechną, a następnie dwie klasy szkoły ministerialnej. W latach 1917–1919 studiował w szkole rolniczej. Studia przerwał wybuch wojny domowej. Wrócił do rodzinnej wsi, gdzie ukrywał się przed „białymi” wojskami gen. Antona Denikina.

Wojna domowa w Rosji

Po zajęciu wsi przez wojska Armii Czerwonej w sierpniu 1920 wstąpił w jej szeregi. Podczas wojny domowej walczył w 1 Armii Konnej przeciwko wojskom gen. Piotra Wrangla i atamana Nestora Machno.

Dwudziestolecie międzywojenne

W 1922 ukończył Wydział Artylerii Szkoły Czerwonych Dowódców w Charkowie. W okresie nauki brał udział w walkach z bandami nad Donem i w Donbasie. W latach 1922–1932 służył w 6 Dżungarskiej Dywizji Kawalerii (do 1924 w składzie 1 Armii Konnej). W okresie służby w Armawirze brał udział w walkach na Północnym Kaukazie. We wrześniu 1923 ze swoją jednostką wojskową został przeniesiony do Briańska. Od 1924 dowódca baterii. W 1928 ukończył kurs doskonalący artylerii Armii Czerwonej w Leningradzie. Po ukończeniu kursu kolejno: dowódca baterii szkolnej, dowódca dywizjonu artylerii, szef sztabu pułku artylerii.

Od 1932 służył w Specjalnej Dywizji Kawalerii Specjalnej Armii Dalekowschodniej w pobliżu miasta Czyta, najpierw jako szef sztabu, a następnie w 1934 jako dowódca pułku kawalerii. Od 1935 dowodził 23. Brygadą Pancerną w Kraju Nadmorskim, od 1936 służył w 45. Korpusie Zmechanizowanym Kijowskiego Okręgu Wojskowego. W latach 1936–1939 był słuchaczem Akademii Artylerii im. Feliksa Dzierżyńskiego w Leningradzie (od 1938 w Moskwie).

II wojna światowa

W 1939 został mianowany szefem artylerii 51 Dywizji Strzelców z Odeskiego Okręgu Wojskowego, z którą brał udział w wojnie zimowej z Finlandią, za co został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru.

W maju 1941 został wyznaczony na stanowisko dowódcy 1 Brygady Artylerii Przeciwpancernej Rezerwy Naczelnego Dowództwa. Na tym stanowisku 6 czerwca 1941 został awansowany na generała majora artylerii i 22 czerwca zastał go atak Niemiec na ZSRR. We wrześniu 1941 objął dowództwo 15 Korpusu Strzelców. Później dowodził 1 Armią Pancerną, a następnie 1 Gwardyjską Armią. Z tą ostatnią armią walczył w zakolu Donu, a we wrześniu 1942 podejmował próby przebicia się od północy do odciętego Stalingradu, w składzie Frontu Stalingradzkiego, które nie powiodły się, pomimo dużych strat^[2]. Od października 1943 do końca wojny – dowodził 38 Armią 4 Frontu Ukraińskiego, która wyparła hitlerowców z Ukrainy, południowej Polski i Czechosłowacji. Dowodził m.in. podczas bitwy żorskiej.

Okres powojenny

23 czerwca 1953 brał udział wraz z marszałkiem Żukowem i generałem Batickim, w aresztowaniu na polecenie Nikity Chruszczowa i innych spiskowców, Ławrientija Berii podczas posiedzenia Prezydium Rady Ministrów ZSRR^[3]. Był on także uczestnikiem procesu Berii, który odbywał się w gabinecie członka rady wojennej Moskiewskiego Okręgu Wojskowego^[4]. Według relacji Moskalenki po ogłoszeniu wyroku, Beria miał na kolanach błagać o litość, jednak wyrok na nim i jego ludziach wykonano bezzwłocznie^[4]. 11 marca 1955 otrzymał stopień marszałka Związku Radzieckiego. Od 1960 głównodowodzący Wojsk Rakietowych Przeznaczenia Strategicznego ZSRR z tytułem zastępcy ministra obrony ZSRR. Początkowo cieszący się aprobatą Chruszczowa, odwołany w przededniu kryzysu kubańskiego z powodu wahań w kwestii operacji Anadyr (tj. ulokowania na Kubie radzieckich rakiet bliskiego i średniego zasięgu) i zastąpiony przez Siergieja Biriuzowa.

Zmarł 17 czerwca 1985 w Moskwie i został pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym.

Awanse

• pułkownik – 16 sierpnia 1938;
• kombrig – kwiecień 1940;
• generał-major artylerii – 4 czerwca 1940;
• generał-lejtnant – 19 stycznia 1943;
• generał-pułkownik – 19 września 1943;
• generał armii – 3 sierpnia 1953;
• marszałek Związku Radzieckiego – 11 marca 1955.

Odznaczenia

• Medal „Złota Gwiazda” Bohatera Związku Radzieckiego – dwukrotnie (23 października 1943, 21 lutego 1978)
• Order Lenina – siedmiokrotnie (1941, 1943, 1945, 1962, 1972, 1978, 1982)
• Order Rewolucji Październikowej (1968)
• Order Czerwonego Sztandaru – pięciokrotnie (1940, 1943, 1944, 1950, 1954)
• Order Suworowa I klasy – dwukrotnie (1943)
• Order Kutuzowa I klasy – dwukrotnie (1944)
• Order Bohdana Chmielnickiego I klasy (1944)
• Order Wojny Ojczyźnianej I klasy (1985)
• Order „Za służbę Ojczyźnie w Siłach Zbrojnych ZSRR” III klasy (1975)
• Złota Gwiazda Bohatera Republiki Czechosłowackiej (5 października 1969)
• Order Klementa Gottwalda (CSSR)
• Order Krzyża Grunwaldu II klasy (1946, Polska)^[5]

Przypisy

Bibliografia

• BolesławB. Potyrała BolesławB., HieronimH. Szczegóła HieronimH., Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935–1991, Zielona Góra: Wyd. WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1997, ISBN 83-86832-23-1, OCLC 835148265 .
• BolesławB. Potyrała BolesławB., WładysławW. Szlufik WładysławW., Who is who? Trzygwiazdkowi generałowie i admirałowie radzieckich sił zbrojnych z lat 1940–1991, Częstochowa: WSP, 2001, ISBN 83-7098-662-5, OCLC 831020923 .
• Mała Encyklopedia Wojskowa, t. II, Wyd. MON, Warszawa 1971
• Encyklopedia II wojny światowej, Wyd. MON, Warszawa 1975
• (ros.) W. Jegorszyn – Feldmarszałkowie i marszałkowie, Moskwa 2000
• (ros.) K. Zalesskij – Imperium Stalina. Biograficzny słownik encyklopedyczny, Moskwa 2000
• (ros.) Radziecka Encyklopedia Wojskowa, Moskwa
• (ros.) Wielka Encyklopedia Radziecka, t. 17, s. 6, Moskwa 1969–1978
• (ros.) Wojskowy słownik encyklopedyczny, Moskwa 1986
• Кирилл Семёнович Москаленко – Герои страны (ros.)
• Кирилл Семёнович Москаленко – Проект Хронос (ros.)
• Wyżsi dowódcy Związku Radzieckiego. b2386828.msk.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-01)]. (ros.).