Kiwi północny

Kiwi północny
	Apteryx mantelli
	Bartlett, 1852
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Nadrząd	ptaki paleognatyczne
Rząd	kiwi
Rodzina	kiwi
Rodzaj	Apteryx
Gatunek	kiwi północny
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania

Kiwi północny^[4], kiwi Mantella (Apteryx mantelli) – gatunek nielotnego ptaka z rodziny kiwi (Apterygidae). Endemit; zasiedla około dwie trzecie powierzchni Wyspy Północnej w Nowej Zelandii oraz kilka małych sąsiednich wysp, gdzie został introdukowany w celach ochronnych. Narażony na wyginięcie.

Taksonomia

Jest to gatunek monotypowy^[5]. Dawniej bywał niekiedy uznawany za podgatunek kiwi brunatnego (Apteryx australis)^[6].

Charakterystyka

Długość ciała 50–65 cm, długość dzioba samic 130–205 mm, samców 110–155 mm; masa ciała samic 2060–3850 g, samców 1440–3060 g^[7]. Cechami charakterystycznymi dla tego gatunku kiwi są: długi i lekko zagięty dziób z nozdrzami w okolicy końca; specyficzny stożkowy kształt korpusu ze względu na zredukowaną klatkę piersiową; wąska, ale silna szyja i stosunkowo mała głowa; mocne, muskularne nogi, które stanowią ⅓ całej masy ciała; małe oczy, duże otwory uszne oraz wiele długich szczecinek rozmieszczonych na głowie. Skrzydła są niewielkie (40–50 mm), kończą się pazurami. Nie ma zewnętrznego ogona^[8]. Ten gatunek kiwi charakteryzuje się niezwykłą odpornością; przystosowuje się do różnego typu środowisk, m.in. sztucznie sadzonych lasów oraz pól. Upierzenie koloru czerwono-brązowego, włosokształtne. Jest to ptak nocny, na legowisko wybiera puste pnie drzew, gęste paprocie lub nory. Często zmienia miejsce grzędowania, ale czasami wraca do poprzednich. Unika rażącego światła i obserwacje osobników w niewoli, jak i na wolności wskazują, iż radzi sobie gorzej niż sowy w ciągu dnia; być może ma wzrok podobny do wzroku kreta^[8]. Ma doskonale rozwinięty zmysł węchu, który pozwala mu znaleźć jedzenie, składające się głównie z robaków, pająków, innych bezkręgowców i owoców znalezionych na ziemi, ale także małych węgorzy i okazjonalnie żab. Jego dziób posiada specjalny organ, przy pomocy którego kiwi potrafi wykryć wibracje wytwarzane przez drążące w ziemi bezkręgowce^[9]. Zasięg jego występowania wynosi 38 500 km²^[10].

Rozmnażanie

Osobniki męskie posiadają dobrze wykształcony, muskularny penis, a osobniki żeńskie posiadają łechtaczkę. Wiek dojrzałości płciowej jest nieznany. Kiedy kiwi dobiorą się w pary, zaczynają budować gniazdo ok. 2 miesiące przed złożeniem jaja. Czas składania jaj obejmuje miesiące pomiędzy czerwcem a lutym, aczkolwiek ani światło, ani temperatura nie mają wpływu na ten okres. W niewoli osobniki żeńskie mogą złożyć nawet 5 jaj w jednym sezonie, jednak w dziczy zazwyczaj jest to jedno lub dwa jaja na sezon. Jaja wysiaduje osobnik męski^[8]. Okres inkubacji trwa około 80 dni. Jaja kiwi cechuje największa zawartość energii wśród jaj o podobnym rozmiarze^[11] oraz największy rozmiar w stosunku do wielkości dorosłego osobnika^[12]. Młode wykluwają się całkowicie pokryte piórami i już po tygodniu samodzielnie opuszczają gniazdo.

Status, zagrożenia i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2017 roku uznaje kiwi północnego za gatunek narażony (VU – Vulnerable); wcześniej klasyfikowano go jako gatunek zagrożony (EN – Endangered)^[3]^[10]. Liczebność populacji szacuje się na 10–20 tysięcy dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznaje się obecnie (2017) za stabilny dzięki różnego rodzaju działaniom ochronnym. Szacuje się, że w lokalizacjach niechronionych czynnie przez człowieka liczebność spada o około 2,5% rocznie^[3].

Średnia długość życia wynosi 30 lat, jednak z powodu zagrożeń wiele osobników ginie przed 14 rokiem życia. Zagrożeniem dla dorosłych osobników są głównie psy domowe (Canis familiaris) i fretki domowe (Mustela furo), dla młodych (poniżej 1 kg) – gronostaje (Mustela erminea) i koty domowe (Felis catus)^[13]. 94% piskląt umiera przed osiągnięciem dojrzałości^[14].

Prowadzony jest skoordynowany monitoring populacji kiwi północnego. Liczebność zagrażających mu ssaczych drapieżników ogranicza się poprzez podkładanie zatrutych przynęt oraz chwytanie w pułapki. Od 1995 roku prowadzony jest program Operation Nest Egg (ONE lub BNZONE) – zabiera się jaja, inkubuje je w specjalnie utworzonej do tego celu placówce, a na wolność wypuszcza się odchowane osobniki, zdolne stawić czoła drapieżnikom. Ponadto przesiedla się część osobników na niewielkie, wolne od drapieżników wyspy, oraz na stanowiska na Wyspie Północnej, gdzie nie ma drapieżników lub ich liczebność jest bardzo niska^[3].

Populacja

**Wielkość i trend populacji**
Lokalizacja	Liczba (osobników dorosłych)	Data	Trend
Wyspa Północna^[15]	25 000	2008	Spadek – 4% rocznie
Wyspa Little Barrier^[3]	1000	1996	Stabilna
Wyspa Ponui^[3]			Stabilna
Wyspa Kapiti^[15]			Stabilna
Wyspa Kawau^[3]			Stabilna
Razem (Nowa Zelandia)	35 000^[10]	1996	Spadek – 2% rocznie^[15]

Przypisy

↑ Apteryx mantelli, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ A.D. Bartlett. On the genus Apteryx. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 18 (218), s. 275, ryc. xxx, fig. 3, 4, ryc. xxxi, fig. 2, 1850. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g BirdLife International, Apteryx mantelli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2020-1 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Apterygidae Gray,GR, 1840 - kiwi - Kiwis (wersja: 2017-12-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-04].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-08-03]. (ang.).
↑ Brown Kiwi (Apteryx australis). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-10)]. (ang.).
↑ J. del Hoyo, N. Collar, E.F.J. Garcia & C.J. Sharpe: North Island Brown Kiwi (Apteryx mantelli), version 1.0. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red. red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.nibkiw1.01. [dostęp 2020-07-04]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c G. Kuschel: Biogeography and Ecology in New Zealand. Springer Link, 1975, s. 301–330. ISBN 978-94-010-1943-9.
↑ Susan J. Cunningham. The relative importance of olfaction and remote touch in prey detection by North Island brown kiwis. „Animal Behaviour”. 78 (4), s. 899–905. Elsevier. DOI: 10.1016/j.anbehav.2009.07.015.
↑ ^a ^b ^c BirdLife International: Northern Brown Kiwi Apteryx mantelli. Birdlife.org. [dostęp 2012-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-24)]. (ang.).
↑ J.A. McLennan. Breeding of North Island Brown Kiwi, Apteryx australis mantelli, in Hawkes Bay, New Zealand. „New Zealand Journal of Ecology”. 11, 1988. JSTOR: 24052821.
↑ Guinness World Records 2013. 2013, s. 50. ISBN 978-1-904994-87-9.
↑ Hugh A. Robertson et al. Experimental management of Brown Kiwi Apteryx mantelli in central Northland, New Zealand. „Bird Conservation International”, 2010. DOI: 10.1017/S0959270910000444.
↑ Clements, J. F. 2007. The Clements Checklist of Birds of the World, 6th Edition. Cornell University Press. ISBN 978-0-7136-8695-1
↑ ^a ^b ^c Bernhard Grzimek: Grzimek's animal life encyclopedia. Detroit: Gale, 2003. ISBN 0-7876-5784-0. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
North Island brown kiwi (Apteryx mantelli). [w:] ARKive [on-line]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-02)]. (ang.).
Species factsheet: Apteryx mantelli. BirLife International. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).
Kiwis for Kiwi. [dostęp 2015-08-01]. (ang.).

[itis-1] Apteryx mantelli, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[Bartlett-2] A.D. Bartlett. On the genus Apteryx. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 18 (218), s. 275, ryc. xxx, fig. 3, 4, ryc. xxxi, fig. 2, 1850. (ang.).

[iucn-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g BirdLife International, Apteryx mantelli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2020-1 [dostęp 2020-07-04] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Apterygidae Gray,GR, 1840 - kiwi - Kiwis (wersja: 2017-12-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-04].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-08-03]. (ang.).

[ibc-6] Brown Kiwi (Apteryx australis). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-10)]. (ang.).

[delHoyo&inni-7] J. del Hoyo, N. Collar, E.F.J. Garcia & C.J. Sharpe: North Island Brown Kiwi (Apteryx mantelli), version 1.0. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red. red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.nibkiw1.01. [dostęp 2020-07-04]. (ang.).

[:0-8] G. Kuschel: Biogeography and Ecology in New Zealand. Springer Link, 1975, s. 301–330. ISBN 978-94-010-1943-9.

[9] Susan J. Cunningham. The relative importance of olfaction and remote touch in prey detection by North Island brown kiwis. „Animal Behaviour”. 78 (4), s. 899–905. Elsevier. DOI: 10.1016/j.anbehav.2009.07.015.

[BLI-10] BirdLife International: Northern Brown Kiwi Apteryx mantelli. Birdlife.org. [dostęp 2012-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-24)]. (ang.).

[11] J.A. McLennan. Breeding of North Island Brown Kiwi, Apteryx australis mantelli, in Hawkes Bay, New Zealand. „New Zealand Journal of Ecology”. 11, 1988. JSTOR: 24052821.

[12] Guinness World Records 2013. 2013, s. 50. ISBN 978-1-904994-87-9.

[13] Hugh A. Robertson et al. Experimental management of Brown Kiwi Apteryx mantelli in central Northland, New Zealand. „Bird Conservation International”, 2010. DOI: 10.1017/S0959270910000444.

[14] Clements, J. F. 2007. The Clements Checklist of Birds of the World, 6th Edition. Cornell University Press. ISBN 978-0-7136-8695-1

[NZ-15] Bernhard Grzimek: Grzimek's animal life encyclopedia. Detroit: Gale, 2003. ISBN 0-7876-5784-0. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne