Klątwa Ondyny

Zespół wrodzonej ośrodkowej hipowentylacji
ICD-10

G47.3

OMIM

209880

Ondyna na obrazie Johna Williama Waterhouse'a (1872)

Klątwa Ondyny (zespół wrodzonej ośrodkowej hipowentylacji, pierwotna hipowentylacja pęcherzykowa, ang. Ondine's curse, [idiopathic] congenital central hypoventilation syndrome, CCHS, primary alveolar hypoventilation) – rzadka, genetycznie uwarunkowana, potencjalnie śmiertelna choroba układu nerwowego. Chorzy z tym zespołem mogą doznać zatrzymania oddechu we śnie. Jest to rzadka przyczyna bezdechu śródsennego, spowodowana nieprawidłową funkcją autonomicznej kontroli oddychania.

Etiologia

U około 91% pacjentów z CCHS stwierdza się mutację genu homeotycznego PHOX2B w locus 4p12[1][2][3]. Mutacja polega na ekspansji powtórzeń polialaninowych w eksonie 3 genu. W innych przypadkach stwierdzano mutacje genów RET[4], GDNF[4], EDN3[5], BDNF[6] i ASCL1[7][8], jednak rola tych mutacji w patogenezie CCHS nie jest dostatecznie udowodniona.

Niespójne dane dotyczą spekulacji, czy członkowie rodzin osób chorych są również obarczeni patologią. Z jednej strony członkowie rodzin nie wykazywali cech zaburzeń kontroli oddechu, natomiast z drugiej u niektórych znajdowano pewne nieprawidłowości autonomicznego układu nerwowego. Istnieją pojedyncze doniesienia o kobietach z CCHS, które urodziły dzieci również obciążone tą chorobą[9][10]. Opisywano też bliźnięta jednojajowe, rodzeństwo i rodzeństwo przyrodnie, u których występowały CCHS lub zespół Haddada. Stwierdzano częstsze występowanie SIDS i innych chorób związanych z dysregulacją autonomicznego układu nerwowego u członków rodzin pacjentów z rozpoznanym CCHS[11].

Patofizjologia

Folgering i wsp., w badaniu pośmiertnym niemowlęcia zmarłego z powodu CCHS, stwierdzili brak jądra łukowatego podwzgórza[12], jednak w większości przypadków nie stwierdza się anatomopatologicznych podstaw zaburzenia. Przypuszcza się, że dysregulacja autonomicznego układu nerwowego ma bardziej złożoną przyczynę[13].

Epidemiologia

Liczbę opisanych przypadków CCHS szacuje się na około 100; w 1999 roku sugerowano, że na całym świecie żyjących dzieci z CCHS jest zaledwie około 160-180, z zastrzeżeniem, że liczba ta może być niedoszacowana[14]. Natomiast w 2004 oceniano, że do tego momentu opisano około 300 przypadków CCHS[15].

Objawy i przebieg

Wykres zależności końcowo-wydechowej prężności dwutlenku węgla (PetCO2, w torach) od czasu w trakcie snu u 8-letniego chłopca z rozpoznanym CCHS. Zwraca uwagę hiperkapnia w fazie NREM i normokapnia w fazie REM snu[16]

Podstawowym objawem zespołu jest niewydolność oddechowa, przede wszystkim podczas snu (nie licząc fazy REM), i upośledzona odpowiedź na hiperkapnię i hipoksemię, działające łącznie lub osobno.

Obok zaburzeń kontroli oddychania, u chorych z CCHS może występować nerwiak zarodkowy, choroba Hirschsprunga, inne objawy dysfunkcji autonomicznego układu nerwowego: dysfagia spowodowana zaburzeniami motoryki przełyku, nieprawidłowa motoryka żołądka, zaburzenia rytmu serca prowadzące od omdleń wazowagalnych do asystolii włącznie, nieprawidłowe reakcje źrenic na światło, incydenty zlewnych potów, obniżona temperatura ciała (zaburzona regulacja temperatury ciała)[17]. U pacjentów z mutacjami PHOX2B stwierdzano dyskretne cechy dysmorficzne twarzy[3]. Choroba Hirschsprunga występuje u około 16% pacjentów z CCHS; współwystępowanie tych dwóch chorób określa się jako zespół Haddada[18].

Ciekawym zagadnieniem jest zła tolerancja alkoholu przez chorych z CCHS[19]. Ponieważ przeżywalność chorych jest coraz lepsza, dzieci z CCHS uczęszczają do zwykłych szkół i są narażone na niebezpieczeństwa związane ze spożyciem alkoholu i zażywaniem narkotyków; jako że alkohol i większość substancji psychoaktywnych hamuje ośrodek oddechowy, u pacjentów z CCHS notowano zarówno śpiączkę, jak i zgony związane ze spożyciem alkoholu. Sugerowano, że dodatkowym czynnikiem zwiększającym śmiertelność pacjentów z CCHS na takim tle jest obniżony próg lęku, zmniejszający świadomość zagrożeń związanych z impulsywnymi zachowaniami[19].

Rozpoznanie

W 2001 roku zaproponowano kryteria rozpoznawcze CCHS[20]:

  • stała hipowentylacja podczas snu (PaCO2 >60 mm Hg);
  • wystąpienie objawów w ciągu pierwszych lat życia;
  • brak współistniejącej choroby płuc lub dysfunkcji nerwowo-mięśniowej, mogącej powodować hipowentylację;
  • brak współistniejącej choroby serca.

Diagnostyka różnicowa

Różnicowanie CCHS powinno polegać na wykluczeniu innych, częstszych przyczyn takiego zespołu objawów: pierwotnych chorób nerwowo-mięśniowych, płuc lub serca, uszkodzenia pnia mózgu, niedojrzałości spowodowanej wcześniactwem, asfiksji, infekcji, urazów lub guzów. Kilka chorób o podłożu genetycznym również może trochę przypominać CCHS, są to między innymi:

Leczenie

Wszyscy pacjenci z CCHS wymagają dożywotniego wspomagania wentylacji podczas snu, a niektórzy przez cały czas. Możliwości wentylacji obejmują mechaniczną wentylację dodatnim ciśnieniem przez tracheotomię, nieinwazyjną wentylację dodatnim ciśnieniem, wentylację ujemnym ciśnieniem i rozruszniki przepony. Sama tlenoterapia nie jest wystarczającym leczeniem[11].

Historia i etymologia

Zespół ośrodkowej idiopatycznej hipowentylacji opisali jako pierwsi Severinghaus i Mitchell w 1962 roku u trzech pacjentów, poddanych wcześniej operacji na szyjnym odcinku rdzenia kręgowego i pniu mózgu[21]. Mellins i wsp. w 1970 roku przedstawili przypadek niemowlęcia z wrodzoną postacią choroby i dokonali przeglądu piśmiennictwa[22].

Nazwa choroby wiąże się z mitem o Ondynie, bogince popularnej w mitologii nordyckiej. Według niego Ondyna zakochała się w zwykłym śmiertelniku, który był jej niewierny. Za karę rzucono na niego klątwę, która sprawiła, że aby móc oddychać, musiał o tym pamiętać. Gdy zapadł w sen, nie mógł oddychać i zmarł[23][24]. Z różnych względów nazwa jednostki chorobowej jest zastępowana terminem zespołu wrodzonej hipowentylacji; poza tym, w micie rzucającym klątwę był władca Ondyny, a nie ona sama[13].

Przypisy

  1. ↑ Claude Gaultier i inni, Genetics and early disturbances of breathing control, „Pediatric Research”, 55 (5), 2004, s. 729-33, DOI: 10.1203/01.PDR.0000115677.78759.C5, PMID: 14739359.
  2. ↑ Claude Gaultier i inni, Pediatric disorders with autonomic dysfunction: what role for PHOX2B?, „Pediatric Research”, 58 (1), 2005, s. 1-6, DOI: 10.1203/01.PDR.0000166755.29277.C4, PMID: 15901893.
  3. ↑ a b Emily S Todd, Seth M Weinberg, Debra E Weese-Mayer, Facial phenotype in children and young adults with ''PHOX2B''-determined congenital central hypoventilation syndrome: quantitative pattern of dysmorphology, „Pediatric Research”, 59 (1), 2006, s. 39-45, DOI: 10.1203/01.pdr.0000191814.73340.1d, PMID: 16327002.
  4. ↑ a b Jeanne Amiel i inni, Mutations of the RET-GDNF signaling pathway in Ondine's curse, „American Journal of Human Genetics”, 62 (3), 1996, s. 715-717, DOI: 10.1086/301759, PMID: 9497256, PMCID: PMC1376953.
  5. ↑ Bolk S, Angrist M, Xie J, Yanagisawa M, Silvestri JM, Weese-Mayer DE, Chakravarti A. Endothelin-3 frameshift mutation in congenital central hypoventilation syndrome. „Nat Genet”. 13 (4), s. 395-396, 1996. DOI: 10.1038/ng0896-395. PMID: 8696331. 
  6. ↑ Weese-Mayer DE, Bolk S, Silvestri JM, Chakravarti A. Idiopathic congenital central hypoventilation syndrome: evaluation of brain-derived neurotrophic factor genomic DNA sequence variation. „Am J Med Genet”. 107, s. 306-310, 2002. DOI: 10.1002/ajmg.10133. PMID: 11840487. 
  7. ↑ de Pontual L, Nepote V, Attie-Bitach T, Al Halabiah H, Trang H, Elghouzzi V, Levacher B, Benihoud K, Auge J, Faure C, Laudier B, Vekemans M, Munnich A, Perricaudet M, Guillemot F, Gaultier C, Lyonnet S, Simonneau M, Amiel J. Noradrenergic neuronal development is impaired by mutation of the proneural HASH-1 gene in congenital central hypoventilation syndrome (Ondine's curse). „Hum Molec Genet”. 12, s. 3173-3180, 2003. DOI: 10.1093/hmg/ddg339. PMID: 14532329. 
  8. ↑ Marazita ML, Berry-Kravis EM, Weese-Mayer DE. Congenital Central Hypoventilation Syndrome. „GeneReviews”, s. 2-3, 2004. 
  9. ↑ Silvestri JM, Chen ML, Weese-Mayer DE et al. Idiopathic congenital hypoventilation syndrome: the next generation. „Am J Med Gen”. 112, s. 46–50, 2002. 
  10. ↑ Sritippayawan S, Hamutcu R, Kun SS, Ner Z, Ponce M, Keens TG. Mother-daughter transmission of congenital central hypoventilation syndrome. „Am J Respir Crit Care Med”. 166, s. 367–369, 2002. 
  11. ↑ a b M.L. Chen, T.G. Keens, Congenital central hypoventilation syndrome: not just another rare disorder, „Paediatr Respir Rev”, 5 (3), 2004, s. 182-189, DOI: 10.1016/j.prrv.2004.04.009, PMID: 15276129.
  12. ↑ Folgering H, Kuyper F, Kille JF. Primary alveolar hypoventilation (Ondine's curse syndrome) in an infant without external arcuate nucleus: case report. „Bull Europ Physiopath Resp”. 15, s. 659-665, 1979. 
  13. ↑ a b Terry Chin, Mariam M Ischander: Congenital Central Hypoventilation Syndrome (ang.). eMedicine Pediatrics. [dostęp 2007-10-28].
  14. ↑ Weese-Mayer DE, Shannon DC, Keens TG, Silvestri JM. Idiopathic congenital central hypoventilation syndrome: diagnosis and management. „Am J Resp Crit Care Med”. 160, s. 368-373, 1999. DOI: 10.1164/ajrccm.160.1.16010. PMID: 10390427. 
  15. ↑ Weese-Mayer DE, Berry-Kravis EM. Genetics of congenital central hypoventilation syndrome: lessons from a seemingly orphan disease. „Am J Respir Crit Care Med”. 170 (1), s. 16-21, 2004. DOI: 10.1164/rccm.200402-245PP. PMID: 15105164. 
  16. ↑ Schäfer T. Respiratory pathophysiology: sleep-related breathing disorders. „GMS Curr Top Otorhinolaryngol Head Neck Surg”. 5, 2006. 
  17. ↑ O'Brien LM, Holbrook CR, Vanderlaan M, Amiel J, Gozal D. Autonomic function in children with congenital central hypoventilation syndrome and their families. „Chest”. 128 (4), s. 2478-84, 2005. DOI: 10.1378/chest.128.4.2478. PMID: 16236912. 
  18. ↑ Verloes A, Elmer C, Lacombe D, Heinrichs C, Rebuffat E, Demarquez JL, Moncla A, Adam E. Ondine-Hirschsprung syndrome (Haddad syndrome). Further delineation in two cases and review of the literature. „Eur J Pediatr”. 152 (1), s. 75-7, 1993. DOI: 10.1007/BF02072522. PMID: 8444212. 
  19. ↑ a b Chen ML, Turkel SB, Jacobson JR, Keens TG. Alcohol use in congenital central hypoventilation syndrome. „Pediatr Pulmonol”. 41 (3), s. 283-5, 2006. DOI: 10.1002/ppul.20366. PMID: 16429433. 
  20. ↑ Weese-Mayer DE, Silvestri JM, Huffman AD, Smok-Pearsall SM, Kowal MH, Maher BS, Cooper ME, Marazita ML. Case/control family study of autonomic nervous system dysfunction in idiopathic congenital central hypoventilation syndrome. „Am J Med Genet”. 100 (3), s. 237-45, 2001. DOI: 10.1002/ajmg.1249. PMID: 11343310. 
  21. ↑ Severinghaus JW, Mitchell RA. Ondine's curse - failure of respiratory center automaticity while awake. „Clin Res”. 10, s. 122, 1962. 
  22. ↑ Mellins RB, Balfour HH Jr, Turino GM, Winters RW. Failure of automatic control of ventilation (Ondine's curse): report of an infant born with this syndrome and review of the literature. „Medicine”. 49, s. 487-504, 1970. PMID: 5286083. 
  23. ↑ Sugar O. In search of Ondine's Curse. „JAMA”. 240, s. 236-7, 1978. PMID: 351225. 
  24. ↑ Nannapaneni R, Behari S, Todd NV, Mendelow AD. Retracing "Ondine's curse". „Neurosurgery”. 57 (2), s. 354–63, 2005. DOI: 10.1227/01.neu.0000166684.69422.49. PMID: 16094167. 

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.
John William Waterhouse - Undine.JPG
Oil painting of Undine, sea nymph who married Knight Adami Turns up to Adami.
Wykres.png
Autor: Filip em, Licencja: CC BY 2.0
Sleep state-related ventilation in an 8-year-old boy suffering from congenital central hypoventilation syndrome (CCHS): Severe hypercapnia during deep NREM sleep, normocapnia during REM sleep. An increased FiO 2 kept the PO 2 at normal values. Based on:Thorsten Schäfer -Respiratory pathophysiology: sleep-related breathing disorders. GMS Curr Top Otorhinolaryngol Head Neck Surg 2006;5:Doc01[1]