Klasztor Świętej Katarzyny

Panorama Klasztoru św. Katarzyny na tle góry Synaj
Klasztor św. Katarzyny
Ilustracja
Państwo

 Egipt

Miejscowość

Święta Katarzyna

Kościół

Autonomiczna Cerkiew Prawosławna Góry Synaj

Rodzaj klasztoru

monaster

Typ zakonu

męski

Liczba zakonników

ok. 20

Obiekty sakralne
Cerkiew

Przemienienia Pańskiego

Data budowy

ok. 530

Położenie na mapie Synaju
Mapa konturowa Synaju, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Klasztor św. Katarzyny”
Położenie na mapie Egiptu
Ziemia28°33′20″N 33°58′34″E/28,555556 33,976111
Strona internetowa klasztoru
Rejon Świętej Katarzyny[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Góra Synaj oraz Klasztor św. Katarzyny
Państwo

 Egipt

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

I, III, IV, VI

Numer ref.

954

Region[b]

Kraje arabskie

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2002
na 26. sesji

Klasztor św. Katarzyny
Rękopis syryjski przechowywany w klasztorze św. Katarzyny
Kodeks Synajski znaleziony w klasztorze św. Katarzyny
Jedna z ikon w Klasztorze św. Katarzyny: Mojżesz zdejmujący sandały przed Gorejącym Krzewem
Krzew identyfikowany z krzewem gorejącym znajdujący się na terenie klasztoru
Studnia Mojżesza, przy której spotkał on siedem córek Jetry, z których najstarszą Seforę pojął później za żonę

Klasztor Świętej Katarzyny – najstarszy z istniejących dzisiaj klasztorów chrześcijańskich[1]. Znajduje się w wąskiej dolinie Wadi al-Dajr u stóp Góry Świętej Katarzyny i góry Synaj, na półwyspie Synaj, w miejscowości Święta Katarzyna w Egipcie w muhafazie Południowy Synaj, w Parku Narodowym Święta Katarzyna, na wysokości 1570 m n.p.m. Umieszczony wraz z okolicą na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Miejsce

Klasztor wzniesiony jest na wysokości 1570 m n.p.m. w miejscu, gdzie według tradycji dokonało się biblijne Objawienie Boga (Jahwe). Około 1250 r. p.n.e.[2] Mojżeszowi, który pasł owce, ukazał się Anioł Pański w płomieniu ognia ze środka krzewu (Wj 3,1–6)[3]. W 337 r. n.e. cesarzowa Helena poleciła wznieść w miejscu, gdzie obecnie znajduje się klasztor, kaplicę upamiętniającą to wydarzenie. W sąsiedztwie znajduje się także góra Synaj (zwana też Górą Mojżesza), gdzie jak mówi judeo-chrześcijańska tradycja, Mojżesz otrzymał od Boga Dziesięć Przykazań.

Mnisi

Klasztor należy do prawosławnych Greków. Przeor nosi godność arcybiskupa Synaju – od grudnia 1973 jest nim arcybiskup Damian, który najczęściej przebywa w Kairze lub Raifie w Libanie. Teren klasztoru jurysdykcyjnie należy do Autonomicznej Cerkwi Prawosławnej Świętej Góry Synaj, która wchodzi w skład Patriarchatu Jerozolimskiego. Zwierzchnik Cerkwi jest równocześnie przełożonym monasteru.

Jednym z najsłynniejszych starców-mnichów był św. Jan Klimak (VII w.), który napisał dzieło Drabina do raju. Innym autorem duchowym był św. Anastazy z Synaju (zm. przed 700). Obecnie żyje tu ok. 20 mnichów związanych regułą Bazylego Wielkiego, przybyłych w większości z góry Athos w Grecji.

Historia

Jest to najstarszy klasztor chrześcijański w Egipcie. Pierwszą kaplicę w tym miejscu zbudowała cesarzowa Helena, matka Konstantyna Wielkiego. Reszta zabudowań klasztornych wraz z bazyliką Przemienienia Pańskiego powstała około 530 r. n.e. na rozkaz cesarza Justyniana I.

Stałe zagrożenie ze strony koczowniczych plemion spowodowało, że w VI w. z inicjatywy cesarza Justyniana monaster otoczono zachowanymi do dziś wysokimi (12 do 15 m) i grubymi (do 160 cm) murami z czerwonego granitu, które zaprojektował w kształcie czworoboku o wymiarach 85 × 74 m Stephanos Ailisios.

W VII w. Synaj doświadczył najazdu arabskiego. W 625 klasztor wyprawił delegację do Medyny, prosząc Mahometa o ochronę. Mahomet wystawił własnoręcznie podpisany dokument zwany Testamentem Mahometa, który zapewnił ochronę klasztorowi i zwolnił go z podatków. Od 1517 oryginał tego pisma przechowywany jest w Konstantynopolu[4].

Odkrycie ok. X wieku relikwii św. Katarzyny spowodowało napływ pielgrzymów. Był to okres wypraw krzyżowych, pielgrzymi byli ochraniani przed napaściami przez zakony rycerskie. W tym czasie na terenie klasztoru powstała także kaplica katolicka.

Również w X w. na terenie monasteru wybudowano także mały meczet z minaretem – prawdopodobnie dla beduinów zatrudnianych do pracy w monasterze, a tym samym w celu usatysfakcjonowania władz islamskich. Dzięki temu muzułmanie rzadko atakowali monaster. Trzykondygnacyjna wieża kościoła góruje nad nim, co w krajach islamskich zdarza się niezwykle rzadko.

W ramach kompleksu klasztornego na górze Synaj wybudowano ok. 20 świątyń. Główną świątynią jest cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego. Monaster posiada także filie na terenie Kairu oraz w Libanie, Cyprze, Grecji i Konstantynopolu. W Kairze bracia prowadzą własną szkołę.

26 lutego 2000 podczas pielgrzymki do Egiptu z okazji Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 klasztor odwiedził zwierzchnik kościoła rzymskokatolickiego oraz katolickich Kościołów wschodnichpapież Jan Paweł II (jako pierwszy w historii)[5].

Katarzyna Aleksandryjska

Patronką klasztoru jest Święta Katarzyna. Była osiemnastoletnią chrześcijanką z Aleksandrii, która zginęła ok. 300 r. jako męczennica. Według tradycji, jej ciało zostało umieszczone przez aniołów na najwyższym szczycie pobliskiej góry nazywanej dziś Górą Świętej Katarzyny. Obecnie znajduje się tam niewielka kaplica św. Katarzyny. W X w. ciało zostało przeniesione przez mnichów-pustelników na dół i umieszczone w złotej trumnie w wybudowanym tutejszym klasztorze. Od tego czasu miejsce to zaczęto łączyć z jej kultem.

Biblioteka

W klasztorze przechowywany jest bogaty zbiór wczesnochrześcijańskich ilustrowanych manuskryptów w różnych językach oraz ikon. W 1859 niemiecki biblista Konstantin von Tischendorf odkrył w klasztorze grecki manuskrypt biblijny z IV wieku, tzw. Kodeks Synajski. Obejmuje on znaczną część Starego Testamentu według greckiej Septuaginty oraz cały Nowy Testament. Należy do najstarszych znanych kopii całego tego tekstu Biblii.

26 maja 1975 pod północnym murem klasztoru znaleziono 47 skrzyń z ikonami i pergaminami. Odkryto w sumie 1100 rękopisów pochodzących z IV–XVIII wieków. 800 rękopisów było greckich, pozostałe w arabskim, syryjskim, etiopskim, słowiańskim i 140 w gruzińskim. Jeden rękopis był w języku łacińskim i jeden w hebrajskim[6]. Odkryto też przeszło dziesięć brakujących kart z Kodeksu Synajskiego. Do tej pory zostały udostępnione tylko bardzo wąskiemu gronu naukowców[7].

Zabytki

Klasztor otwarty jest dla zwiedzających od godz. 9.30 do południa, z wyjątkiem piątków, niedziel i wszystkich świąt prawosławnych. Za wstęp się nie płaci, ale trzeba pamiętać o odpowiednim ubiorze, który jest surowo egzekwowany przez tutejszych zakonników.

Otwarte dla zwiedzających są jedynie niewielkie jego części:

  • Furtka w północnym murze niedaleko Wieży Klebera, od nazwiska napoleońskiego generała, który nakazał ją odbudować.
  • Dziedziniec ze Studnią Mojżesza, przy której spotkał on siedem córek Jetro, z których najstarszą Seforę pojął później za żonę.
  • Kościół Przemienienia, podobno najstarszy czynny kościół na świecie oraz księgarnia.
  • Kaplica Krzewu Gorejącego, znajdująca się za ikonostasem; można ją oglądać tylko po uzyskaniu zezwolenia. Tutejsi zakonnicy zapewniają, że właśnie tu Mojżesz po raz pierwszy był świadkiem obecności Boga Jahwe, który pod postacią gorejącego krzewu objawił mu swoje imię Jahwe i jego znaczenie (Jestem, który jestem). Bóg nakazał mu spełnić misję wyprowadzenia ludu izraelskiego z Egiptu i osiedlenia go w ziemi Kanaan. Mnisi uważają to miejsce za święte, dlatego proszą gości o zdjęcie butów – tak jak według Biblii Bóg nakazał Mojżeszowi (Wj 3:5). Krzew ten, należący do gatunku jeżyna krwista[8], przeniesiono za absydę bazyliki, w związku z wybudowaniem na miejscu, w którym rósł pierwotnie, kaplicy Heleny.
  • Brama Główna – która jest zamknięta – znajduje się tam specjalny otwór do wylewania na atakujących wrzącego oleju.
  • Poza murami klasztoru – wysokimi na 10–15 m i szerokimi na 2–3 m – znajduje się kaplica św. Tryfona, zwana także Domem Czaszek z poukładanymi kośćmi wielu pokoleń zakonników i pustelników. Kości są dokładnie pogrupowane: osobno kości nóg, osobno rąk, osobno czaszki i pozostałe. Zabezpieczone są specjalnymi klatkami z siatki. Za nim znajduje się maleńki kilkugrobowy cmentarzyk. Według zwyczaju, gdy umiera zakonnik, usuwa się szczątki z najstarszego grobu, by przygotować miejsce na jego pochówek.
  • Biblioteka znajdująca się na piętrze jest zamknięta dla zwiedzających. Zawiera przeszło 4500 prac w języku greckim, arabskim, syryjskim i egipskim. Biblioteka klasztorna zawiera, drugą co do wielkości zaraz po watykańskiej, kolekcję literatury religijnej i manuskryptów. Swego czasu znajdował się tutaj cały bezcenny Kodeks synajski. Czasami pozwala się oglądać tutejsze ogrody.
  • Wewnątrz granitowej bazyliki św. Katarzyny (o wymiarach 40 × 20 m) nie można robić zdjęć, można w niej zobaczyć m.in. mury, kolumny z kapitelami oraz cedrowe drzwi między przedsionkiem a nawą z lat 542–551, kiedy ta bazylika powstała. Obecny wystrój wnętrza przystosowano do greckiego obrządku prawosławnego, zmieniając pierwotne urządzenie bazyliki. Jest ona trójnawowa z wewnętrzną absydą. Jedna z mozaik w bazylice, które zostały wykonane na zlecenie cesarza Justyniana (zm. 565), przedstawia biblijną scenę Przemienienia Pańskiego. Postać Jezusa Chrystusa z brodą w białym płaszczu i tunice, obramowanego złotym pasem i z głową otoczoną złotym nimbem, umieszczono w niebieskiej mandorli, z rozchodzącymi się z niej promieniami. Obok Jezusa stoją prorocy Eliasz i Mojżesz, a pod nią trzej apostołowie na kolanach. Obramowanie sklepienia absydy stanowią medaliony z głowami apostołów, proroków oraz króla Dawida. Na froncie łuku triumfalnego, poniżej dwóch aniołów lecących z insygniami władzy w stronę centralnie umieszczonego baranka, znajdują się dwa medaliony z głowami Marii i Jana Chrzciciela, a powyżej aniołów dwie sceny z Mojżeszem zdejmującym sandały przed krzakiem ognistym i otrzymującym od Boga Dekalog. Wizerunek Chrystusa Pantokratora na ikonie z VI w. – z kodeksem w lewej dłoni i błogosławiąca prawą ręką. Właśnie dzięki monasterowi na Synaju ikonoklazm przetrwały jedyne zachowane do dzisiaj ikony wczesnochrześcijańskie w stylu konstantynopolitańskim, zbiór liczy ponad 2200 ikon, na których zapisana została historia monastyru, którą można obejrzeć w Galerii Klasztornej.
  • O świcie można usłyszeć 33 uderzenia dzwonu, które symbolizują liczbę lat życia Jezusa Chrystusa.

Co roku monaster odwiedza ponad 100 000 osób. Najwięcej wycieczek do klasztoru połączonych z wcześniejszym nocno-porannym wejściem na górę Synaj, organizują biura turystyczne w oddalonym o ok. 100 km kurorcie Szarm el-Szejk. Na terenie klasztoru można także przenocować w tzw. Domu Gościnnym, prowadzonym przez mnichów oraz pożywić się w niewielkim punkcie gastronomicznym[9].

Zobacz też

Przypisy

  1. Zdzisław Preisner „Gorejący Krzew i cień góry Synaj”, Express Bydgoski 23 lipca 2011
  2. Por. Tablica chronologiczna, w: Biblia jerozolimska. Szkoła Biblijna w Jerozolimie (oprac.). Poznań: Pallottinum, 2006, s. 1772. ISBN 83-7014-519-1.
  3. Przekład Biblia Tysiąclecia. Wyd. 3. Poznań: Pallottinum, 1980.
  4. Evangelos Papaioannou. Monastyr Swiatoj Yekatieriny. Wydawnictwo Klasztoru Synajskiego, s. 10.
  5. Por. Kronika pielgrzymki. [w:] Pielgrzymka Jana Pawła II na górę Synaj 24–26 lutego 2000 r. [on-line]. [dostęp 2011-11-25].
  6. Jean-Pierre Mahé, Zaza Aleksidzé, Manuscrits géorgiens découverts à Sainte-Catherine du Sinaï, Année 1995, Volume 139, Numero 2, pp. 487–494.
  7. T. C. Skeat: The Last Chapter in the History of the Codex Sinaiticus, Novum Testamentum. T. XLII. Cz. 4. s. 313–315.
  8. Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
  9. D. Richardson, D. Jacobs Egipt ISBN 978-83-7304-689-4

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Legenda klasztor.svg
Symbol klasztoru do legendy mapy
BrennenderBusch.jpg
(c) Yak, CC-BY-SA-3.0
Katharinenkloster, Ägypten 2003 yak 12:18, 4. Mai 2006 (CEST),
Moses & Bush Icon Sinai c12th century.jpg
Moses and the burning bush. Loca sancta icon from the 12th (13th?) century. 92 x 64 cm
Studnia Mojżesza.JPG
Autor: Mloosak, Licencja: CC BY-SA 3.0
Studnia Mojżesza
Katharinenkloster Sinai BW 1.jpg
Autor: Berthold Werner, Licencja: CC BY-SA 3.0
Church tower of Saint Catherine's Monastery, Sinai, Egypt
Syriac Sertâ book script.jpg
The Schøyen Collection MS 577, Oslo and London. Syriac Sertâ book script. Mt. Sinai, Egypt, ca. 11th c.

Hermologion: Heirmos 705-709, Melchite Use. MS in Syriac on paper, 2 ff., 20x14 cm, 16 lines in Syriac Sertâ book script, knotwork decorated headpiece, marginal drawings of roundels, interlace patterns, etc. in black and red. From the Monastery of St Catherine, Mt Sinai.

Elizabeth G. Sørenssen & Jingru Høivik: photography and formatting.
Katharinenkloster Sinai BW 2.jpg
Autor: Berthold Werner, Licencja: CC BY-SA 3.0
Saint Catherine's Monastery, Sinai, Egypt
Santa Catarina Sinai 2003.JPG
Autor: User:Uri, Licencja: CC BY-SA 3.0
Santa catarina Monestry near jebel Musa in south Sinai, Egypt. It claims that it contains the burnning bush of Moses.
St CatherinesPanorama.JPG
Autor: Egghead06, Licencja: CC0
Panoramic view of St Catherine's monastery, Sinai, Egypt