Klebark Wielki

Klebark Wielki

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Sołectwo	Klebark Wielki
Liczba ludności (2022)	571[1]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	10-687[2]
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0486586
Położenie na mapie gminy Purda Klebark Wielki
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Klebark Wielki
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Klebark Wielki
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Klebark Wielki
53°45′11″N 20°36′01″E/53,753056 20,600278

Kapliczka przed kościołem

Krzyż z tablica upamiętniającą jubileusz lokacji wsi

Kościół – widok od frontu

Jan Liszewski urodzony we wsi

Klebark Wielki (niem. Groß Kleeberg) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. Do 1954 roku siedziba gminy Klebark. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś leży nad Jeziorem Klebarskim, na niewielkich pagórkach, otoczona starym drzewostanem i polami uprawnymi, na trasie z Olsztyna do Giław w odległości ok. 9 km od Olsztyna.

Historia

Przed lokacją Klebarka w tym miejscu znajdowała się osada pruska. Wieś tę wzmiankowano w 1352 r. w dokumentach dotyczących założenia majątku w Klewkach. Wieś pod nazwą Cleberg lokowana była w 1357 roku przez warmińską kapitułę na prawie chełmińskim na 60 włókach (około tysiąc ha). Należało do niej Jezioro Klebarskie (271,22 ha) wówczas zwane Amelung. Zasadźcą był Prus Johannes. Zasadźca otrzymał 8 włók wolnych o czynszu, a osiedleni chłopi – 52 łany czynszowe (każdy po 1-4 włók) z 14 latami wolnizny. Wieś należała początkowo do parafii w Klewkach. Sołtys (pierwszym był zasadźca Johannes) otrzymał, oprócz ziemi wolnej od czynszu, prawo do połowu ryb w jeziorze oraz do pobierania połowy czynszu z karczmy. Później pobierał także podatki dla Kapituły i dziesięciny dla proboszcza.

Jeszcze na przełomie XIV i XV wieku większość mieszkańców stanowili Prusowie. Ludność polska z Mazowsza i ziemi chełmińskiej zaczęła się tu osiedlać na przełomie XIV i XV wieku. Na początku XVI wieku kazania w wygłaszano w języku polskim i pruskim.

Kościół zbudowano prawdopodobnie po 1400, a w 1420 przybył tu nowy proboszcz Georg Hese objął parafię po poprzedniku Jakubie Rogenschutzu.

W XV wieku, podczas wojny trzynastoletniej, wieś uległa całkowitemu zniszczeniu (w 1455 zniszczyli ją Krzyżacy pod wodzą Jerzego von Schlibena), ale kościół ocalał. Również w czasie wojny polsko-krzyżackiej (1519–21) wieś została zniszczona. Po zniszczeniach i wyludnieniu akcje rekolonizacyjną w 1517 i 1521 prowadził Mikołaj Kopernik (jako administrator kapituły warmińskiej, rezydujący w Olsztynie). Osadnicy pochodzili z terenów Polski. Nowe osadnictwo rozpoczęto w dwóch miejscach, wskutek czego powstały dwie wsie: Klebark Wielki (zwany też Starym – Alt Cleberg) i Klebark Mały (zwany też Nowym Klebarkiem – Neu Cleberg). Kapituła warmińska przywilejem z 4 września 1587 usankcjonowała podział na dwie części po 30 włók każda, w tym 4 sołeckie. Pierwotną, drewnianą budowlę świątyni zastąpiono murowanym budynkiem w 1580 r.

W II połowie XIX wieku Klebark Wielki był wsią kościelną i zarazem gminną. Jego zabudowa z tego okresu przetrwała do dziś.

Od 1945 roku Klebark należy do Polski.

W Klebarku Wielkim urodził się Jan Liszewski, a związani ze wsią byli: Robert Bilitewski, ks. Paweł Chmielewski, Jadwiga Hosenberg.

Zabytki

• Kościół parafialny z 1892 (proj. Fritz Heitmann). Jest to trójnawowa halowa budowla w stylu neogotyckim z wyodrębnionym prezbiterium. Zachowały się w nim krzyżowo-żebrowe sklepienia, ława gdańska z XVII wieku, neogotycka ambona, granitowa chrzcielnica oraz organy z końca XIX wieku. W świątyni przechowywane są relikwie Krzyża Świętego. Wieża na planie prostokąta, ozdobiona blendami i wimpergami, zegar z 1895. Przy drzwiach do wieży figura anioła^[3].
• neoklasycystyczna plebania z końca XVIII w.
• neogotycka kapliczka.
• Kaplica Neosakralna autorstwa artysty Krzysztofa Sokolovskiego na plebanii kościoła pw. Znalezienia Krzyża Świętego.

Proboszczowie i wikariusze

• ks. Jakub Rogenschutz (prawdopodobnie pierwszy proboszcz)
• ks. Georg Hese (od 1420)
• ks. Marcin Czaplicki (wymieniany w 1582)
• ks. Marcin Korzeniowski (wymieniany w 1598)
• ks. Krzysztof Móller, (proboszcz w latach 1716–1729), pochodził z Olsztyna, ukończył gimnazjum jezuickie w Reszlu, ufundował w Klebarku przytułek dla 4 ubogich.
• ks. Maciej Ludwig (proboszcz wymieniany w 1773)
• ks. Juliusz Grzymała (wymieniany w 1863)
• ks. Józef Kiszporski (wikary w 1872)
• ks. Robert Bilitewski, (ur. 19 grudnia 1859 w Patrykach, zm. 29 maja 1935 w Klebarku Wielkim, doktor teologii, działacz narodowy na Warmii, w Klebarku mieszkał od 1917)
• ks. Paweł Chmielewski (1889–1945, proboszcz w latach 1915–1945)

Mieszkańcy wsi

• Johannes (Prus) – zasadźca i pierwszy sołtys
• Bartłomiej z Pułtuska (w 1582 nauczyciel w szkole parafialnej)
• Szymon Jaworski (w 1598 nauczyciel w szkole parafialnej)

Początek XVIII wieku

• sołtys – Józef Jackowski,
• Chłopi: Agata Batory, Jerzy Biały, Katarzyna Biały, Urszula Bieńkowska, Wawrzyniec i Franciszek Bykowscy, Piotr i Marcin Dziubkowie, Elżbieta Gburek, Mikołaj Karaś, Piotr Kiersnowski, Piotr Kolonowski, Michał Kowalski, Michał Kranich, Anna Kronczewska, Barbara Libera, Urban Loczek, Walenty Obywatel, Gertruda Osieja, Maciej Polakowski, Helena Redyk, Wawrzyniec i Franciszek Redzykowie, Dorota Stefanowska, Piotr Szafryn, Agneta Wapylówna,

1773

Według katastru podatkowego z 1773, sporządzonego przez urzędników pruskich po zaborze Warmii, Klebark Wielki był wsią szarwarczną na 30 łanach, z których 6 stanowiło uposażenie proboszcza Macieja Ludwiga. Karczma, którą obsługiwał Józef Doliwa, była własnością polskiej rodziny szlacheckiej Grzymałów z Tracka. We wsi był nauczyciel o nazwisku Jackowski. We wsi było dwóch kowali (nazwisko jednego z nich to Jeski) oraz krawiec o nazwisku Matrowski. Wieś w tym czasie liczyła 161 mieszkańców.

1935

W 1935 mieszkało we wsi 377 katolików (w całej parafii 2400), z których 27 uważało język polski za swój macierzysty, a 105 posługiwało się językiem polskim i niemieckim. Działało polskie Towarzystwo Młodzieży, 4 osoby należały do Związku Polaków w Niemczech. Nabożeństwa odprawiano tu na przemian po polsku i po niemiecku.

Zobacz też

• Klebark Mały

Przypisy

Bibliografia

• Georg Kellmann: Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p. w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5.
• Klebark Wielki na stronie gminy Pruda

Linki zewnętrzne

• Sołectwo Klebark Wielki na facebook