Klecanka rdzaworożna

Klecanka rdzaworożna

Polistes dominula
(Christ, 1791)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	błonkoskrzydłe
Rodzina	osowate
Podrodzina	Polistinae
Rodzaj	Polistes
Gatunek	klecanka rdzaworożna
Synonimy
Vespa dominulus Christ, 1791 Vespa dominula Christ, 1791 Polistes gallica (Linnaeus, 1767) auct. Polistes dominulus (Christ, 1791)

Klecanka rdzaworożna (Polistes dominula) – gatunek błonkówki z rodziny osowatych (Vespidae) i podrodziny Polistinae. Społeczny. Preferuje miejsca ciepłe i nasłonecznione. Rodzimy dla Palearktyki, ale zawleczony również do innych krain.

Taksonomia i nomenklatoryka

Gatunek ten opisany został w 1791 roku przez Johanna Ludwiga Christa jako Vespa dominulus. W literaturze często występuje pod nazwą Polistes gallicus, która obowiązuje dla innego, opisanego w 1767 roku przez Karola Linneusza gatunku, znanego też pod nazwą Polistes foederatus Kohl, 1898^[1]. Epitet gatunkowy dominula jest zdrobnieniem od łacińskiego rzeczownika domina, oznaczającego kochankę i nie podlega deklinacji w związku z czym prawidłowa nazwa brzmi P. dominula, a nie P. dominulus^[2].

Opis

Samice

Samica. Tuluza, Francja

Długość ciała królowej wynosi 16 mm, a robotnicy około 14 mm. Czułki o wici pomarańczowożółtej z wyjątkiem grzbietowej powierzchni dwóch pierwszych jej członów. Nadustek zwykle żółto ubarwiony, rzadziej z czarną plamą lub poprzeczną przepaską. Policzki żółte. Żuwaczki czarne, rzadko z małą, żółtą plamą. Na śródpleczu zazwyczaj obecne żółte plamy. Szósty sternit odwłoka żółty z wyjątkiem wąskiej czarnej przepaski u nasady^[3].

Samce

Ciało długości od 13 do 16 mm. Skronie wyraźnie wypukłe. Nadustek o przedniej krawędzi lekko wciśniętej, żółtej i równomiernie zaokrąglonej; wąsko i czarno obwiedziony; o bocznych krawędziach prawie równoległych; o powierzchni grubo punktowanej, z których to punktów sterczą ciemne, sztywne szczecinki. Czułki o członie ostatnim półtora raza dłuższym od swojej szerokości przy podstawie, a grzbietowej powierzchni wici niezaciemnionej z wyjątkiem dwóch jej pierwszych członów. Śródplecze bardzo krótko owłosione^[3].

Cykl życiowy

Gatunek eusocjalny^[4]. Społeczeństwa są niewielkie, w warunkach polskich jednoroczne^[5]. Budowa gniazda klecanki zostaje zapoczątkowana wiosną przez jedną płodną samicę (tzw. założycielkę lub królową), lub przez kilka współpracujących samic. W drugim przypadku królową zostaje ta, która złoży najwięcej jaj, a pozostałe założycielki podporządkowują się jej. Budowa gniazda trwa około miesiąca^[4]. Tworzone jest ono z masy papierowej i składa się z pojedynczego plastra z niewielką liczbą komórek, przytwierdzonego do podłoża krótkim styliskiem, pozbawione jest osłon. Budowa taka sprawia, że regulacja termiczna jest w nim słabsza niż u innych osowatych^[5]. Pod koniec lata oprócz robotnic w gnieździe wychowywane są także samce i młode królowe. Jedynie te ostatnie są stanie przezimować i dać początek nowym rodzinom.

Ekologia

Gatunek pod względem siedliskowym oligotopowy, preferujący stanowiska ciepłe i nasłonecznione^[6]. Kserotermofil, zasiedlający suche i ciepłe tereny otwarte^[5]. Występuje w biotopach kserycznych i kserotermicznych, zarówno na półnaturalnych murawach, jak i terenach ruderalnych w centrach miast^[1]. Na wschodzie gatunek stepowy. Nieczęsty w górach, jednak w Hiszpanii sięga do 2000 m n.p.m., we Włoszech i Albanii do około 1000 m n.p.m.^[5], a Polsce sięga Tatr, masywu Babiej Góry (900 m n.p.m.) i Połoniny Caryńskiej (około 1200 m n.p.m.)^[1].

Rozprzestrzenienie

Klecanka rdzaworożna naturalnie występuje w cieplejszych rejonach Palearktyki, a zawleczona została do pozostałych krain^[1][5][2]. W Starym Świecie zachód sięga do Madery, na południe po Izrael i Etiopię^[5], na północ do Litwy i Łotwy^[1], a na wschód przez Armenię, Azerbejdżan, Turkmenistan, Iran, Afganistan, Pakistan i Mongolię po północne Indie, Chiny i Japonię^[5][2]. Zawleczona została do Chile^[1], Argentyny^[2], Stanów Zjednoczonych^[1], Australii Zachodniej^[2], Nowej Zelandii i RPA^[7]. Ponadto obecna w krainie orientalnej^[8].

W Europie gatunek ten wykazany został z Albanii, Austrii, Balearów, Belgii, Bułgarii, Chorwacji, Cypru, Czech, Danii, Dodekanezu, europejskiej Turcji, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Korsyki, Krety, Litwy, Luksemburga, Łotwy, Malty, Niemiec, Polski, Portugalii, Rumunii, Sardynii, Słowenii, Sycylii, Szwajcarii, Ukrainy, Węgier, Włoch i Wysp Kanaryjskich^[8]. Ponadto notowany z Wielkiej Brytanii, gdzie nie wchodzi w skład fauny rodzimej^[5].

W Polsce obecność gatunku stwierdzono na obszarze całego kraju z wyjątkiem Wyżyny Lubelskiej, Roztocza i Beskidu Wschodniego. Rzadziej podawany z północy i wschodu kraju, a najliczniej z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej^[1].

W Stanach Zjednoczonych gatunek ten, po raz pierwszy odnotowany z Massachusetts, szeroko się rozprzestrzenił na środkowym zachodzie i rozszerza zasięg na południowy zachód. Występuje tam od Maine po Wisconsin, Michigan, Ohio i Wirginię, a także w Montanie, Kolorado, Utah, od Washingtonu po Kalifornę oraz w Arizonie i Nevadzie^[2].

W Kanadzie klecanka ta po raz pierwszy notowana była w 1997 roku z Ontario. Obecnie występuje również w Nowej Szkocji i Kolumbii Brytyjskiej, a biorąc pod uwagę jej szybkie tempo ekspansji, powinna być już obecna w Quebecu, a wkrótce też w Nowym Brunszwiku i na Wyspie Księcia Edwarda^[2].

Zagrożenia

Gatunek ten umieszczony został przez Skibińską w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z wysoką kategorią CR (krytycznie zagrożony), co jednak budzi duże kontrowersje. Według Puławskiego gatunek ten jest w Polsce pospolity^[3]. Podobnie według Dylewskiej i Wiśniowskiego^[6]. Nowsze analizy Oleksy i Wiśniowskiego również wskazują, że gatunek ten nie jest szczególnie zagrożony, gdyż w Polsce chętnie zasiedla tereny przekształcone przez człowieka, a w skali całego zasięgu odznacza się raczej ekspansywnością, będąc najpospolitszą klecanką ciepłych rejonów Europy, a w Stanach Zjednoczonych wypierającą nawet gatunki rodzime^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Władysław Strojny, 1981, Nasze zwierzęta, Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, ISBN 83-09-00045-6.
• Polistes gallicus (Linnaeus, 1767) Polska Czerwona Księga Zwierząt (dostęp: 05/02/2009)
• Oleksa A., Wiśniowski B. (2006) Klecanka rdzaworożna Polistes dominulus (CHRIST, 1791)(Hymenoptera: Vespidae: Polistinae)–czy faktycznie gatunek skrajnie zagrożony w Polsce? Wiadomości Entomologiczne 24(3): 179-188 http://pte.au.poznan.pl/we/archiv/WE24_3.pdf#page=53