Klement Gottwald

Klement Gottwald

(c) Bundesarchiv, Bild 183-R90009 / CC-BY-SA 3.0 Klement Gottwald (1949)
Data i miejsce urodzenia	23 listopada 1896 Dědice, Margrabstwo Moraw, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	14 marca 1953 Praga, Republika Czechosłowacka
Prezydent Czechosłowacji
Okres	od 14 czerwca 1948 do 14 marca 1953
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Czechosłowacji
Poprzednik	Edvard Beneš
Następca	Antonín Zápotocký
Premier Czechosłowacji
Okres	od 2 lipca 1946 do 25 lutego 1948
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Czechosłowacji
Poprzednik	Zdeněk Fierlinger
Następca	Antonín Zápotocký
Wicepremier Czechosłowacji
Okres	od 4 kwietnia 1945 do 2 lipca 1946
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Czechosłowacji
Sekretarz generalny Komunistycznej Partii Czechosłowacji
Okres	od 4 czerwca 1929 do 14 marca 1953
Poprzednik	Bohumil Jílek
Następca	Antonín Novotný
Odznaczenia

Legitymacja Klementa Gottwalda jako członka Kominternu z 1935

Klement Gottwald (ur. 23 listopada 1896 w Dědicach, zm. 14 marca 1953 w Pradze^[1]) – czechosłowacki polityk i działacz komunistyczny. Lider Komunistycznej Partii Czechosłowacji w latach 1929–1953. Premier Czechosłowacji w latach 1946–1948. Prezydent Czechosłowacji w latach 1948–1953.

Życiorys

Działalność do 1945

Pochodził z Moraw, gdzie urodził się jako nieślubne dziecko. Od 1908 do 1912 mieszkał u krewnych w Wiedniu, gdzie kształcił się w stolarstwie. Od 1912 działał w ruchu socjalistycznym. Od 1914 pracował jako stolarz w Lipníku nad Bečvou i Hranicach^[2]. W latach 1915–1918 służył jako żołnierz w Armii Austro-Węgier na froncie wschodnim^[3][4]. Latem 1918 zdezerterował z armii. Przez następne dwa lata służył w Armii Czechosłowackiej. W latach 1920–1921 pracował w Rousínovie. W 1921 był jednym z założycieli Komunistycznej Partii Czechosłowacji. W lutym 1929 stanął na czele tej partii. Od tego samego roku zasiadał również w czechosłowackim parlamencie^[2]. Od 1935 był sekretarzem Komitetu Wykonawczego Kominternu.

W krytycznym momencie zagrożenia Czechosłowacji ze strony III Rzeszy zabiegał o współpracę partii komunistycznej ze wszystkimi siłami demokratycznymi i patriotycznymi^[2]. Po układzie monachijskim i zakazie działalności KPCz przez rząd Czecho-Słowacji w listopadzie 1938 wyjechał do ZSRR. W grudniu 1943 porozumiał się z prezydentem Edvardem Benešem i czechosłowackim rządem emigracyjnym w Londynie w sprawie zjednoczenia antyniemieckiego ruchu oporu.

Powrót do Czechosłowacji i prezydentura

Klement Gottwald w 1947

10 maja 1945 przyjechał do Pragi i objął oficjalnie urząd wicepremiera w rządzie premiera Zdenka Fierlingera^[5]. Został też przewodniczącym Frontu Narodowego Czechów i Słowaków. Po zwycięstwie Komunistycznej Partii Czechosłowacji w wyborach parlamentarnych w 1946 Gottwald objął urząd premiera. W lutym 1948 doprowadził do przejęcia władzy dyktatorskiej przez komunistów przy zachowaniu fasady systemu wielopartyjnego. 14 czerwca 1948, po rezygnacji Edvarda Beneša, został prezydentem Czechosłowacji.

Przystąpiono do stalinizacji państwa. W gospodarce postawiono na przemysł ciężki i gwałtowną kolektywizację rolnictwa. W okresie rządów Gottwalda wydano ponad 230 wyroków śmierci, tysiące przeciwników politycznych poddano represjom lub skazano na więzienie^[6]. W 1950 Gottwald, pomimo licznych apeli, nie ułaskawił znanej polityk Milady Horákovej^[7]. Czystki dotknęły też polityków komunistycznych: Rudolfa Slánskiego, Vladimíra Clementisa czy Gustáva Husáka.

Śmierć

11 marca 1953 wrócił do kraju z wizyty na pogrzebie Józefa Stalina w Moskwie. Już wcześniej polityk cierpiał na alkoholizm i syfilis^[8]. Zmarł 14 marca 1953, bezpośrednim powodem śmierci Gottwalda było pęknięcie tętniaka aorty i wylew wewnętrzny, będące efektem podróży lotniczej z Moskwy^[9].

Pochówek

Po śmierci ciało Gottwalda zostało zabalsamowane i wystawione na widok publiczny w Narodowym Miejscu Pamięci na Žižkovie w Pradze. W 1962 dokonano jej kremacji. Prochy Gottwalda pozostawiono jednak w sarkofagu na Žižkovie^[10].

W 1990 urnę z prochami umieszczono we wspólnym grobie czechosłowackich działaczy komunistycznych na cmentarzu olszańskim w Pradze^[10].

Pomnik Klementa Gottwalda w Doubicach

Spuścizna i ocena

W 2005 został uznany za najbardziej niepopularnego Czecha w sondażu przeprowadzonym przez stację telewizyjną Česká televize^[11].

Znaczek poczty NRD z wizerunkiem Gottwalda z 1952

Banknot o nominale 100 koron z wizerunkiem Klementa Gottwalda

Współcześnie dorobku i spuścizny prezydenta Klementa Gottwalda broni Komunistyczna Partia Czech i Moraw, której działacze regularnie składają wieńce na jego grobie^[12].

Grób Klementa Gottwalda i innych czechosłowackich działaczy komunistycznych

Ordery, odznaczenia i nagrody

• Order Budowy Socjalistycznego Państwa (1953)

• Order 9 września 1944 I klasy (Ludowa Republika Bułgarii)
• Krzyż Wielki Order Odrodzenia Polski (Rzeczpospolita Polska)^[13]
• Honorowy obywatel Lanškroun^[14]
• Honorowy obywatel Blovic (tytuł odebrany w 2002)
• Honorowy obywatel Strakonic (tytuł odebrany w 2012)
• Honorowy obywatel Vyškov (tytuł odebrany w 2007)
• Honorowy obywatel Karniowa (tytuł odebrany w 2019)
• Honorowy obywatel Czeskich Budziejowic (tytuł odebrany w 2017)^[15]

Upamiętnienie

• W 1952 poczta NRD wydała znaczek pocztowy z jego podobizną.
• W latach 1976–1990 miasto Zmijiw nosiło na jego cześć nazwę Gotwald.
• W latach 1966–1992 był patronem jednej z ulic w Moskwie.
• W latach 1949–1989 na jego cześć nazwę Gottwaldov nosiło miasto Zlin^[16].
• W latach 1953–1990 imię Klementa Gottwalda nosiło XIV Liceum Ogólnokształcące w Warszawie.
• Do 1989 imię Klementa Gottwalda nosiła jedna z głównych ulic w Gliwicach.
• W latach 1953–1990 imię Klementa Gottwalda nosił plac we Wrocławiu w dzielnicy Karłowice.
• W latach 1953–1990 nazwę Gottwalda nosiła Kopalnia Węgla Kamiennego „Gottwald”.
• W latach 1953–1956 Klement Gottwald był patronem Zakładów Włókien Chemicznych Chemitex-Celwiskoza.
• 19 marca 1953 na jego cześć nazwano polski drobnicowiec^[17].
• W 1989 Państwowy Bank Czechosłowacji wydał banknot o nominale 100 koron z jego wizerunkiem^[18].
• Pomnik Klementa Gottwalda znajduje się obecnie w Doubicach^[19][20].

W kinematografii

W filmie Żołnierze wolności (1977) w reżyserii Jurija Ozierowa w rolę Gottwalda wcielił się aktor Bohus Pasterek^[21].

Przypisy