Klimkówka (województwo podkarpackie)

Artykuł

49°34′50″N 21°49′32″E

- błąd

39 m

WD

49°35'15"N, 21°49'50"E

- błąd

39 m

Odległość

900 m

Klimkówka
wieś
Ilustracja
Zabytkowy kościół parafialny
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

krośnieński

Gmina

Rymanów

Liczba ludności (2021)

1852[1]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-480[2]

SIMC

0358865[3]

Położenie na mapie gminy Rymanów
Mapa konturowa gminy Rymanów, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Klimkówka”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Klimkówka”
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego
Mapa konturowa powiatu krośnieńskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Klimkówka”
Ziemia49°34′50″N 21°49′32″E/49,580556 21,825556
Zabytkowy park w Klimkówce
Klimkowka lipiec 2012 02.JPG
Park in Klimkówka bk03.JPG
Park in Klimkówka bk06.JPG
Park in Klimkówka bk09.JPG
Kościół św. Krzyża
Zabytkowy cmentarz w Klimkówce
Pierwszy samochód w Klimkówce
Dwór w Klimkówce ok. 1920 r.
Dwór i park w Klimkówce na mapie z 1851 r..
Szyby naftowe w Klimkówce. Przed I wojną światową Galicja była jednym z największych ośrodków wydobycia ropy naftowej na świecie. To właśnie w Galicji Ignacy Łukasiewicz po raz pierwszy wydestylował naftę i stworzył pierwszą lampę naftową.

Klimkówkawieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Rymanów[3][4].

W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Klimkówka, po jej zniesieniu w gromadzie Posada Górna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Części wsi

Integralne części wsi Klimkówka[3][4]
SIMCNazwaRodzaj
0358871Pustkiczęść wsi

Historia XIII-XVIII w.

Miejscowości: Klimkówka, Iwonicz, Rymanów w XIII w. należały do Iwonia z Goraja h. Korczak – sędziego Chełmskiego, posła Kazimierza Wielkiego, – wydelegowanego do Tatarów, tuż przed wojną, by uzgodnić z nimi pokój. Miał on też posiadłości w ziemi jasielskiej, tak jak i jego potomek Dymitr z Goraja. Notatka kronikarska w księdze „Status Ecclesiorum” z roku 1638 wspomina o kościółku św. Krzyża istniejącym w Klimkówce już około 1349 roku. Właścicielem Klimkówki w XIII w. była rodzina Gorajskich[5]., a ostatnim z tej rodziny właścicielem był Dymitr z Goraja, podskarbi wielki koronny, a potem Dobiesław Oleśnicki (Dobiesław z Oleśnicy) h. Dębno (zm. 1440) – wojewoda sandomierski, uczestnik bitwy pod Grunwaldem i dowódca oblężenia Malborka, budowniczy nowego zamku w Rymanowie, fundator kościołów. Został właścicielem dóbr Rymanowa i Klimkówki dzięki małżeństwu z Katarzyną, córką podskarbiego koronnego Dymitra z Goraja. W 1413 r. odbył się ślub Katarzyny i Dobiesława. W 1441 r. – po śmierci Dobiesława, właścicielką Klimkówki została jego żona, Katarzyna Gorajska Oleśnicka, a następnie syn Andrzej Sienieński (zm. 1494) i wnuk Wiktoryn.

W 1537 r. – kolejnym właścicielem został Zbigniew Sienieński (zm. 1567/1568), kasztelan sanocki. Po Sienińskich h. Dębno wieś przekazana została Bobolom h. Leliwa. Z rodziny tej wywodził się – obok późniejszego świętego Andrzeja Boboli (zm. w 1631 r.) – także Andrzej Bobola – podkomorzy wielki koronny. Wojciech Bobola (zm. 1631) posiadał wsie Klimkówkę, Ladzin i Wisłoczek. Celem wyrównania długu w sumie 20.000 złp., zaciągniętego u Andrzeja Drohojowskiego, odstąpił mu Wojciech w 1614 r. wsi Iwonicz, Klimkówkę, Ladzin i Wisłoczek. Jeden z przedstawicieli tej rodziny, Krzysztof Bobola był wraz z Wojciechem Bobolą fundatorem kościoła w Klimkówce.

W 1730 r. właścicielem Klimkówki był Józef Kanty Ossoliński h. Topór (1707 – 1780), konfederat barski. Po nim Klimkówkę otrzymała jego córka, Anna Teresa Potocka z Ossolińskich (zm. w 1803 r.), która w 1760 r. wyszła za mąż za Józefa Potockiego, krajczego wielkiego koronnego.

Historia XIX-XX w.

Nowy rozdział w historii Klimkówki otwiera rok 1793, kiedy ówczesna właścicielka wsi, Anna Teresa Potocka z Ossolińskich, sprzedała dobra w Klimkówce wraz z sąsiednim Iwoniczem Michałowi Ostaszewskiemu h. Ostoja (zm. 1816).

Od tego momentu, aż do 1945 dobra te należały nieprzerwanie do rodu Ostaszewskich. Rewolucyjny demokrata, Klemens Mochnacki, krytycznie nastawiony do szlachty, zauważył w swoich wspomnieniach, że Ostaszewscy jako nieliczni ziemianie galicyjscy wspierali szkolnictwo ludowe i dostarczali materiałów na budowę szkoły w Klimkówce[6].

Michał Ostaszewski, konfederat barski, jeszcze za swego życia scedował Klimkówkę swemu synowi Kazimierzowi (1756-1845), który w 1810 roku odsprzedał te dobra swemu przyrodniemu bratu, Józefowi Ostaszewskiemu (1765-1854)[7] Następnym właścicielem był Teofil Wojciech Ostaszewski (1807-1889), a po nim jego syn Stanisław (1862-1915) i jego żona Aniela, zmarła w 1937 roku. Ostatnim właścicielem majątku był ich syn, Józef Ostaszewski (1904-1989).

W 1905 majątek miał obszar 516,9 ha[8], a w 1911 posiadał 509 ha[9].

Stanisław Ostaszewski, scharakteryzowany w pamiętnikach wybitnego polskiego chemika, prof. Kazimierza Klinga, jako człowiek o „umyśle na wskroś twórczym, pionierskim, wynalazczym”[10] był inicjatorem i sponsorem szeregu nowatorskich przedsięwzięć. W odziedziczonym po ojcu Teofilu majątku w Klimkówce uruchomił m.in. eksperymentalną produkcję węgla aktywnego, produktu który szybko miał się stać podstawą i motorem rozwoju wielu nowoczesnych gałęzi przemysłu. Była to nie tylko pierwsza w Polsce, ale – jak podkreśla prof. Kazimierz Kling – pierwsza na świecie fabryka węgla aktywnego. Do spółki z kanadyjskim przemysłowcem McGarveyem założył też w Klimkówce jedną z pierwszych w Polsce kopalni ropy naftowej. Jego majątek ziemski w Klimkówce był wysoko uprzemysłowiony. Założył w nim m.in. fabrykę nawozów sztucznych (superfosforatu kostnego). Obok kopalni ropy naftowej, fabryki nawozów i doświadczalnej fabryki węgla aktywnego działały także cegielnia, gorzelnia, tartak, młyn wodny, gospodarstwo rybne i znana w kraju hodowla bydła zarodowego oraz stadnina koni pełniej krwi. System stawów i wodociągów doprowadzał bieżącą wodę do budynków dworskich.

Jak zanotował w 1942 r. we wspomnieniach cytowany wyżej Kazimierz Kling, w Klimkówce był stary dwór pamiętający odległe czasy: „Świadczą o tym sędziwe topole, posadzone kiedyś w należytej odległości od domu. Dziś mając kilkumetrowe obwody formalnie wciskają się w dom, a na pewno podtrzymują jego fundamenty jak na dłoni, na swych potężnych korzeniach”[11]- pisał Kling we wspomnieniach, przechowywanych obecnie w Bibliotece Ossolineum we Wrocławiu. Dwór Ostaszewskich, wzniesiony z drzewa modrzewiowego i pokryty gładkim tynkiem, stanowił interesujący zespół architektoniczny. Elewacja frontowa, północno-wschodnia, parterowa, z dwoma gankami i wysokim dachem gontowym była zwrócona do traktu łączącego Iwonicz z Rymanowem. Strona tylna dworu, południowo-zachodnia, była zwrócona do ogrodu: miała wgłębną w połowie werandę z balkonem na pierwszym piętrze, skąd widać było park z sadem i stawami. Z boku, od strony południowo-wschodnie, dwór miał przybudówkę, z tarasem otoczonym półkolistym murem i mansardami na pierwszym piętrze, skąd roztaczał się widok w kierunku Rymanowa i na górę Kalwarię. Dwór spłonął niedługo po II wojnie światowej (w pobliżu miejsca, w którym stał, stoi obecnie wybudowany w ostatnich latach dwór „Ostoia”).

W czasie wojny właściciele dworu współdziałali z AK[12]

15 września 1944 r. do Klimkówki weszły Armia Czerwona.

Archeologia

Tereny między Iwoniczem a Rymanowem były zasiedlone w okresie neolitu, o czym świadczą znalezione tu narzędzia.

Toponimika nazwy

Nazwa miejscowości ze względu na końcówkę dzierżawczą, pochodzi od Klimka właściciela tego terenu. I tak w 1436 r. spotykamy nazwę Klimkowa, 1518 Klimkowa Wola lub Klimkowka, w 1589 Klimkowa. Istnieje jednak druga wersja pochodzenia nazwy, wywodząca ją od słowa „klękać” (związane jest to z legendą o znalezieniu krucyfiksu, przy którego wyoraniu nawet woły poklękały - opisane niżej).

Etnografia

Okolice Krosna były terenem niemieckiego (zob. Głuchoniemcy) osadnictwa średniowiecznego, zapoczątkowanego przez króla Kazimierza Wielkiego, które następnie kontynuował książę Władysław Opolczyk[13].

Nazwiska mieszkańców

Do najczęściej występujących nazw osobowych należą nazwiska o genezie germańskiej; Prinz/Princ, Kinel, Pulnar, Penar, Rajchel, Bagier, Weis/Wajs/Wais, Cypcar, Krukar, Kielar. Z tego względu Klimkówka nazywana jest potocznie przez okolicznych mieszkańców „Szwecją”[14].

Zabytki

  • Kościół filialny pw. Znalezienia Krzyża Świętego i Pana Jezusa Ukrzyżowanego – wybudowany w 1868 r. Powstanie świątyni związane jest z miejscowymi legendami o cudownym znalezieniu krucyfiksu, przy którego wyoraniu nawet woły poklękały. Kościółek Św. Krzyża istniał, zanim Klimkówka stała się parafią w roku 1453. Najdawniejsza notatka kronikarska w księdze „Status Eclesiorum” z roku 1638 wspomina o kościółku istniejącym już około 1349 roku. Remontowany i przebudowany w 1890 r., 1938 r. i latach 80. XX w. W jego wnętrzu, w wykonanym w drewnie, w 1869 roku, w stylu neobarokowym ołtarzu głównym, umieszczono cudowną figurę Jezusa Ukrzyżowanego – krucyfiks pochodzący z II poł. XVII w. Wody z Klimkówki wykorzystywane są w Iwoniczu Zdroju.
  • Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła wzniesiony w 1854 r., według projektu miejscowego majstra ciesielskiego Floriana Waisa. Przebudowany i remontowany w II poł. XIX w. i pocz. XX w. Wnętrze ozdobione secesyjną polichromią z 1906 r., autorstwa lwowskiego malarza Tadeusza Popiela. Cennym zabytkiem kościoła, odkrytym podczas renowacji w 1997 roku, jest obraz „Wizja św. Jana na Patmos” z 1529 roku, przedstawiający wizerunek Matki Boskiej Apokaliptycznej koronowanej przez anioły, w aureoli słońca. Jest to późnogotycka, środkowa część tryptyku ołtarzowego, którego pozostała część znajduje się w Muzeum Archidiecezjalnym w Przemyślu. Obiekt oparty na tradycyjnej dla świątyń drewnianych konstrukcji, w swej formie i rozplanowaniu nawiązuje do murowanej fary w Rymanowie.
  • Zabytkowy cmentarz
  • Park dworski

Związani z Klimkówką

Oficerowie WP urodzeni w Klimkówce, ofiary zbrodni katyńskiej w 1940
  • kpt. Józef Dubiński (ur. 1896)
  • ppor. Józef Nycz (ur. 1908)
  • por. Antoni Puchalski (ur. 1896)[15]

Turystyka

Szlaki piesze – ścieżka spacerowa:

Szlaki rowerowe:

Zobacz też

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy Rymanów za 2021, Biuletyn Informacji Publicznej Rymanów, 2 czerwca 2022, s. 18-19 [dostęp 2022-07-23] (pol.).
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 475 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  4. a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. Informacje o Dymitrze Gorajskim. clab.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-23)].Artykuł Odkrycie w Kraśniku w Kurierze Lubelskim
  6. Klemens Mochnacki, "Pamiętnik spiskowca i nauczyciela", w: "Twórczość", zesz. 1, 1950 r.
  7. Karol Wild: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: 1855, s. 88.
  8. Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
  9. Skorowidz powiatu sanockiego : wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 10.
  10. Kazimierz Kling, „Pamiętniki”, Biblioteka Ossolineum, 1942 r., sygn. 17800, str. 108
  11. Kazimierz Kling, op. cit.
  12. Michał Wenklar (red.): Ziemianie wobec okupacji 1939–1945. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2006, s. 88. ISBN 83-88385-88-7.
  13. [1] z historii kościoła w Kombornii
  14. Przyrostek –ar w przyswojonych do języka polskiego nazwach niemieckich zakończonych na –er jest już bardzo dobrze poświadczony w staropolskiej antroponimii. W opracowanym przez Pracownię Antroponimiczną Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie, a wydawanym we Wrocławiu Słowniku staropolskich nazw osobowych, obejmującym nazwy osobowe pochodzące ze źródeł z okresu od XII do końca XV w., imion, przezwisk i nazwisk pochodzenia niemieckiego z przyr. –ar jest już bardzo duża liczba. Niemiecki przyrostek –er substytuowany był na gruncie polskim głównie przyrostkami –ar, -(i)erz, -arz. Pochodzenie przyrostka –ar nie zostało do końca wyjaśnione. E. Eggers [Eckhard E g g e r s. Die Phonologie der deutschen Lehnwörter im Altpolnischen bis 1500. Broschiert. 1988] widzi w zjawisku substytucji –er przez –ar tylko niedoskonałość starej ortografii polskiej. Może jest to też zjawisko z zakresu fonologii, gdzie starowysokoniemiecki przyr. -âri na obszarze górnoniemieckim przechodził w –aere. Polskie ucho niemiecki fonem „ae” mogło odbierać zarówno a jak i e. Może też jest jeszcze i inna możliwość, o której pisze E. Kaestner [Erich K a e s t n e r. Die deutschen Lehnwörter im Polnischen, Leipzig. 1939], mianowicie wpływ niemieckich dialektów górno-środkowoniemieckich i śląskich, gdzie fonem ae realizowany jest jak â. Polska Akademia Nauk. Słownik Etymologiczno-Motywacyjny Staropolskich Nazw Osobowych. Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. Część 5. Kraków. 1997. prof. dr hab. Barbara Czopek-Kopciuch
  15. Klimkowscy żołnierze walczący o wolność naszego kraju. [dostęp 2014-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 marca 2014)].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Szlak rowerowy czerwony.svg
Czerwony szlak rowerowy
Ścieżka krajoznawcza - żółta.svg
Oznakowanie żółtej ścieżki krajoznawczej i przyrodniczej.
Uwaga! Oznaczenia ścieżek można łatwo wstawiać na polską Wikipedię przy pomocy szablonu – Szablon:Ścieżka.
Ford T Model.jpg
Ford Model T
Park in Klimkówka bk06.JPG
Autor: bartek444, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Park dworski w Klimkówce (gmina Rymanów).
Klimkówka, kościół św. Krzyża (HB1).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Klimkówka, Kościół św. Krzyża
Park in Klimkówka bk03.JPG
Autor: bartek444, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Park dworski w Klimkówce (gmina Rymanów).
Klimkowka lipiec 2012 02.JPG
Autor: User:Piotrus, Licencja: CC BY-SA 3.0
Park dworski w Klimkówce (województwo podkarpackie).
Klimkowka in 1851.jpg
Autor: Baliw, Licencja: CC BY-SA 4.0
Manor in Klimkówka (building No "1") on a map (adapted) dating from 1851
Park in Klimkówka bk09.JPG
Autor: bartek444, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Park dworski w Klimkówce (gmina Rymanów).
Kopalnia nafty w Klimkówce.png
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC BY-SA 4.0
Oil wells in Subcarpathian village Klimkówka (Poland)
KLIMKOWKA DWOR 3.jpg
Klimkówka near Rymanów: north side of the manor house. Old trees (tilias) closely flanking the entrance.
Klimkówka, kościół św. Michała Archanioła (HB1).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
wieś Klimkówka (województwo podkarpackie)
KLIMKOWKA DWOR 1.jpg
Klimkówka near Rymanów: north side of the manor house
Cmentarz Klimkówka.JPG
Cemetery in Klimkówka near Rymanów, south - east of Poland. In the center right: tombstone of Józef Ostaszewski (died in 1854)