Klimontów

Klimontów

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kolegiata św. Józefa
Herb
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	sandomierski
Gmina	Klimontów
Prawa miejskie	1604–1870, 2020
Burmistrz	Marek Goździewski
Powierzchnia	4,7 km2 km²
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość	1862[1] 399,6 os./km²
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	27-640
Tablice rejestracyjne	TSA
Położenie na mapie gminy Klimontów Klimontów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Klimontów
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Klimontów
Położenie na mapie powiatu sandomierskiego Klimontów
50°39′23″N 21°27′10″E/50,656389 21,452778
TERC (TERYT)	2609034
SIMC	0795933
Strona internetowa

Kościół i klasztor podominikański

Klimontów – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, na Wyżynie Sandomierskiej, około 30 km na zachód od Sandomierza. Siedziba gminy Klimontów.

Klimontów uzyskał lokację miejską w 1604 roku, zdegradowany ukazem carskim w 1870 roku^[2] do rangi osady, od 1 stycznia 2020 r. ponownie miasto^[3].

W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa tarnobrzeskiego.

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 9 z Radomia do Rzeszowa, a także droga wojewódzka nr 758.

Klimontów znajduje się na Małopolskiej Drodze św. Jakuba.

Historia

Wieś Klimontów powstała w połowie XIII w. Znajdowała się na terenie współczesnej miejscowości Górki. Obok niej, na gruntach wsi Ramuntowice (lub Ramułtowice) powstało miasto. Założył je na mocy królewskiego przywileju Jan Zbigniew Ossoliński 2 stycznia 1604 roku^[4].

W 1611 r. miasto otrzymało przywilej na 3 jarmarki w roku oraz 2 targi w tygodniu. W 1613, w Klimontowie wzniesiono klasztor dominikanów, a w latach 1643–1646 kolegiatę z fundacji Jerzego Ossolińskiego. Miasto było ośrodkiem dóbr złożonych z 9 folwarków.

W 1663 r. Klimontów miał 24 domy i 530 mieszkańców (w tym 129 Żydów). W 1827 r. było tu 118 domów i 1314 mieszkańców. Miejscowa ludność poza rolnictwem zajmowała się wyrobem sukna. W drugiej połowie XVIII w. powstała tu manufaktura sukiennicza.

W czasie powstania listopadowego w Klimontowie sformowano batalion 12 Pułku Piechoty Liniowej.

Klimontów utracił prawa miejskie w 1870 roku na mocy ukazu carskiego^[5].

W 1901 urodził się tu poeta Bruno Jasieński. Od 2002 roku każdego lata w Klimontowie odbywa się poświęcony pisarzowi festiwal Brunonalia.

W czasie I wojny światowej, w latach 1914–1915 w okolicy Klimontowa toczyły się krwawe walki pomiędzy wojskami austriackimi (m.in. cieszyński pułk landswehry), a rosyjskimi. Kwatera poległych żołnierzy austriackich zachowała się do dziś na cmentarzu parafialnym.

W 1921 osada miała około 6000 mieszkańców, a w 1939 – 4500.

W czerwcu 1942 Niemcy utworzyli w Klimontowie getto dla ludności żydowskiej^[6]. Przebyli w nim Żydzi z Klimontowa, innych miejscowości powiatu sandomierskiego oraz ok. 200 Żydów z Wiednia^[6]. Podczas likwidacji getta w październiku-listopadzie 1942 ok. 4 tys. osób wywieziono do obozu zagłady w Treblince, 300 do getta w Sandomierzu, a ok. 100 niezdolnych do transportu zamordowano na miejscu^[6].

Po zagładzie ludności żydowskiej, w 1946 liczba mieszkańców Klimontowa zmniejszyła się do 2200.

W dniu 16 kwietnia 1945 roku w domu przy ulicy Sandomierskiej zamordowano Abrama Złotnickiego, Rywkę Pęczyn, Chila Ledermana, Szmuela Ledermana, Chila Gotliba, Chaskiela Grosfelda. W wyniku mordu Józef Batorski pseudonim „Orzech” został skazany na karę śmierci, natomiast pozostałych oskarżonych uniewinniono. W latach 60. XX wieku do winy przyznał się także Włodzimierz Gadulski, którego skazano na 11 lat więzienia^[7].

Administracja

Klimontów jest członkiem Unii Miasteczek Polskich^[8].

Zabytki

Rynek w Klimontowie

Synagoga w Klimontowie

Cmentarz w Klimontowie. Na pierwszym planie groby żołnierzy z I wojny światowej, na drugim żołnierzy sowieckich poległych w walkach na przyczółku baranowsko-sandomierskim.

Widok kościoła parafialnego sprzed 1911 r.

• Układ urbanistyczny miasta, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.676 z 22.05.1984)^[9].
• Zespół kościoła kolegiackiego (nr rej.: A.677/1-4 z 10.01.1966, z 1.03.1967 z 14.06.1977)^[9]:
  • barokowa kolegiata pw. św. Józefa, fundacji Jerzego Ossolińskiego, wybudowana w latach 1643–1650,
  • brama na cmentarz kościelny z końca XVIII w.,
  • kapliczka św. Józefa przed kościołem z II połowy XVIII w.,
  • plebania z połowy XVIII w., przebudowana w 1890 r.
• Synagoga z 1851 r. (nr rej.: A.680 z 1.03.1967 i z 14.06.1977)^[9].
• Zespół klasztorny dominikanów (nr rej.: A.678/1-3 z 3.03.1972 i z 14.06.1977)^[9]:
  • kościół pw. NMP i św. Jacka, wybudowany w latach 1617–1620,
  • klasztor dominikanów z 1620 r., przebudowywany w XVIII i XIX – XX w.,
  • ogrodzenie murowane terenu klasztornego z bramą z XVII – XVIII w.
• Cmentarz rzymskokatolicki z 1843 r. (nr rej.: A.679 z 13.06.1988)^[9].
• Zabudowa rynku (nr rej.: A.681 z 30.05.1972 oraz 109/A z 28.07.1982)^[9].

Turystyka

Przez miasto przechodzi zielony szlak turystyczny z Chańczy do Pielaszowa, czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic oraz zielony szlak rowerowy z Sandomierza do Ujazdu.

Osoby związane z Klimontowem

• Jan Zbigniew Ossoliński herbu Topór (1555–1623) – wojewoda podlaski, sandomierski, poseł, marszałek sejmu w roku 1601, senator, wojewoda podlaski od 1605, wojewoda sandomierski. Założyciel Klimontowa, fundator klasztoru dominikańskiego w Klimontowie.
• Jerzy Ossoliński herbu Topór (1595–1650) – dyplomata, podstoli wielki koronny, marszałek sejmu, starosta bydgoski, podskarbi nadworny koronny, wojewoda sandomierski, podkanclerzy koronny, kanclerz wielki koronny. Fundator kolegiaty w Klimontowie.
• Ignacy Hilary Ledóchowski herbu Szaława (1789–1870) – generał brygady, właściciel dóbr Ossolińskich, rezydent klasztoru dominikanów w latach 1855–1870 i tam pochowany.
• Jakub Zysman (1861–1926) – lekarz, społecznik. Mieszkaniec Klimontowa od 1891 roku. Pochowany na miejscowym cmentarzu. Jeszcze za życia był określany mianem „Klimontowskiego Judyma”.
• Bruno Jasieński (właśc. Wiktor Zysman, 1901–1938) – syn lekarza Jakuba Zysmana, poeta, współtwórca polskiego futuryzmu, działacz międzynarodowego ruchu komunistycznego, twórca teatru amatorskiego w Klimontowie w 1919 roku.
• Tadeusz Szeląg (ur. 1920) – żołnierz Batalionów Chłopskich, komendant Obwodu Sandomierz, zastępca komendanta Okręgu Lublin oraz Okręgu Warszawa Województwo, p.o. komendanta Okręgu Warszawa Województwo. Uczestnik powstania warszawskiego.
• Zdzisław Goszczyński (1897–1940) – legionista, kapitan w stanie spoczynku piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.
• Rafał Staszewski (ur. 1977) – dziennikarz, regionalista, autor tekstów piosenek.
• Stanisław Szwarc-Bronikowski (1917–2010) – publicysta, podróżnik i filmowiec.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Klimontowie
• Parafia św. Józefa w Klimontowie
• Przyczółek baranowsko-sandomierski

Przypisy

Bibliografia

• Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967
• Eugeniusz Niebelski, W dobrach Ossolińskich – Klimontów i okolice

Linki zewnętrzne

• Klimontów – Strona internetowa miasta i gminy miejsko-wiejskiej
• Klimontów al Klimuntów 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 150 .