Klipa

(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5
Klipa z czasów kolejnego oblężenia Bredy (1577) z napisem In necessitate (w potrzebie) Bredae i oznaczeniem wartości XX (20 soli)

Klipa (ze szw. klippa – obcinać [nożycami]) – wszelka moneta nieokrągła.

Nazwę tę nadaje się wszystkim monetom o kształcie czworo- i wielokąta: kwadratowym (rombowatym), prostokątnym, sześcio-, a nawet ośmiokątnym. Wybijano je stemplem okrągłym bądź czworokątnym.

Pierwsze klipy (w Skandynawii zwane klippingami) miał szerzej wprowadzić do obiegu duński Chrystian II (1513–1523), wskutek tego kpiąco nazywany „królem Klippingiem” (albo Glippingiem)[1]. W XVI wieku postać klipy miały przede wszystkim monety miedziane (brązowe) i srebrne bite pośpiesznie podczas wojen (np. w Prusach w 1519 r.) lub w sytuacji oblężenia – np. Wiednia przez Turków (1529) czy w czasie sześciu oblężeń niderlandzkiej Bredy. Dlatego częstokroć zwane były również „pieniądzem (bądź monetą) oblężniczym”. W Anglii najobficiej wypuszczano je podczas wojny domowej w latach 1642–1649 (znane tam jako obsidional money lub siege-pieces): w Newark (najpospolitsze na rynku numizmatycznym), Carlisle, Pontefract, Colchester (najrzadsze) i Scarborough[2]. We Włoszech pod nazwą patacca znane były ośmiokątne, jednostronne klipy srebrne o wadze 4,36 g i nieznanej wartości nominalnej, wybite podczas oblężenia Cremony w 1526 r.[3]

(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0
Złota klipa dukatowa z oblężenia saskiej Gothy (1567)

Klipy nierzadko spełniały też przejściowo funkcję pieniądza zastępczego, emitowanego „in necessitate”. W takiej sytuacji przymusowej wprowadzono je np. w Szwecji w 1644 r. dla pokrycia długów powstałych za Gustawa Adolfa w trakcie wojny trzydziestoletniej, wykorzystując przy tym bogate zasoby miedzi wydobywanej w Falun[4]. Nazwę „krwawych klip” (blodsklippingar) nosiły w Szwecji monety (wartości ½, 1, 2, 4 i 8 marek szwedzkich) również wybite „w potrzebie” w roku 1568 przez Eryka XIV po wymordowaniu członków rodu Sture (1567), a przeznaczone dla wypłaty znacznego odszkodowania wdowie Marcie Sture[5] – dziś stanowiące numizmatyczny rarytas.

Początkowo ta forma monety wynikała z niedoskonałości techniki menniczej. Zyskała ona jednak na popularności zwłaszcza w XVI i XVII wieku, po wynalezieniu odpowiednich maszyn umożliwiających walcowanie i krojenie wysokojakościowej blachy dla szybkiej produkcji monet w dużym nakładzie. Korzystając z tego, we własnych mennicach wybijali je nawet niektórzy władcy terytorialni, np. książęta biskupi Salzburga czy książęta Siedmiogrodu[6]. Ponadto w XVII stuleciu odkryto w klipach atrakcyjną formę dla medalu i monety pamiątkowej[7]. W krajach niemieckojęzycznych (Saksonia, Salzburg) zyskały dużą popularność jako medale (monety) nagradzające, rozdawane za osiągnięcia m.in. w szkołach lub w bractwach strzeleckich. Nierzadko też emitowano jako klipy niektóre XVIII-wieczne monety próbne.

W okresie międzywojennym również w Polsce wydano w tej formie monety próbne. Klipami były też liczne monety zastępcze z lat 1916–1921, którym tę postać nadawano i dla łatwego odróżnienia od monety oficjalnej (państwowej). Obecnie Mennica Polska wytwarza klipy kolekcjonerskie o nakładzie wynoszącym 20–100 tys. sztuk.

Przypisy

  1. ↑ W 1518 r. (Kahnt 2005 ↓, s. 225). Praktyka ta w Skandynawii była zapewne starsza, skoro wcześniej to przezwisko nosił Eryk V, król duński 1259–1286; miał ją stosować też Chrystian I.
  2. ↑ C. C. Chamberlain, Guide to Numismatics, London 1965, s. 151–152.
  3. ↑ Kahnt 2005 ↓, s. 335.
  4. ↑ Sześć takich monet stanowiło równowartość srebrnego talara ; H. Cywiński, Życie pieniądza, Warszawa 1961, s. 212.
  5. ↑ Kahnt 2005 ↓, s. 54.
  6. ↑ Por. okazałe sześciokątne talary z 1663 r. siedmiogrodzkiego księcia Mihaly'ego Apafi.
  7. ↑ Stąd np. klipy talarowe Zygmunta III oraz jego syna – Karola Ferdynanda (biskupa wrocławskiego); M. Kowalski, Vademecum kolekcjonera..., s. 98.

Bibliografia

  • Klipa [w] M. Kowalski, Vademecum kolekcjonera monet i banknotów, Wrocław-Warszawa 1988 (wyd. 2 popr. i uzupełn.)
  • Helmut Kahnt: Das grosse Münzlexikon von A bis Z. Battenberg, Gietl Verlag, 2005. ISBN 978-3-89441-550-1.
  • W. W. Zwaricz, Numizmaticzeskij słowar’, L’wow 1975, s. 71
  • Klippe [w] C. C. Chamberlain, Guide to Numismatics, London 1965

Linki zewnętrzne

  • Klippen. W: Reppa – Das grosse Münzen-Lexikon [on-line]. [dostęp 2014-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-01)].

Media użyte na tej stronie

Gotha, Dukat (Belagerungsklippe) 1567, CNG.jpg
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0
GERMANY, Gotha. AV Ducat (3.81 g). Siege issue. Dated 1567. H HF G K (HF ligate) above, coat-of-arms of Kurfürstentum Sachsen; 1 5/6 7 flanking / Blank. Cf. Brause-Mansfeld pl XI, 1; Koppe 326 (Grimmenstein); Maillet Supp. 2 (demi ducat). VF, toned, a few scratches under tone. Still in original laurel wreath mounting without suspension loop. Extremely rare.
Siege of Breda 1577 20 sols 592405.jpg
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5

Low Countries, Breda.

1577. AR 20 Sols (7.53 gm).

IN. NECESSITATE. 1577: around BRE/DÆ in two lines; trumpet, tower and fleur-de-lis stamped in corners; XX in incuse below.
 
Delmonte 183; Maillet pl. 17, 4; de Witt 808; KM -.
Toned, nice VF. Rare.


In the confused and tumultuous period of the wars between the Northern Dutch provinces and the Spaniards, Breda changed hands at least six times. The city was under near constant siege, and it was during the assault of this Spanish held town by army of the Prince of Orange that this coin was struck.