Klitoria

Klitoria

Kwiat klitorii ternateńskiej
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządbobowce
Rodzinabobowate
Podrodzinabobowate właściwe
Rodzajklitoria
Nazwa systematyczna
Clitoria Linnaeus
Sp. Pl. 753. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

C. ternatea L.[3]

Synonimy
  • Martiusia Schult.
  • Nauchea Descourt.
  • Ternatea Tourn. ex P. Miller
  • Vexillaria A. Eaton[3][4]
Morfologia klitorii ternateńskiej
Clitoria falcata

Klitoria (Clitoria L.) – rodzaj roślin z rodziny bobowatych. Obejmuje co najmniej 66 gatunków[5], występujących dziko w strefie tropikalnej i subtropikalnej[6], z kilkoma gatunkami sięgającymi do strefy klimatu umiarkowanego[7]. Nazwa naukowa nadana została z powodu podobieństwa kwiatów do łechtaczki (clitoris). Z tych samych powodów rośliny wykorzystywane były w medycynie tradycyjnej jako afrodyzjak i w leczeniu chorób wenerycznych.

Morfologia

Pokrój
Pnącza wieloletnie, często o pędach drewniejących[6].
Liście
Złożone, z trzema, pięcioma lub siedmioma listkami i trwałymi przylistkami[6].
Kwiaty
Motylkowe, odwrócone, okazałe, wyrastają z kątów liści pojedynczo lub po dwa. Przysadki w parach, podobne do przylistków, poza tym u nasady kielicha podobne podkwiatki, u niektórych gatunków okazałe, czasem liściokształtne. Kielich błoniasty, lejkowaty, 5-działkowy. Ząbki działek lancetowate lub trójkątne, równej długości lub krótsze od rurki kielicha. Płatki korony, także w liczbie 5, dłuższe od kielicha. Górny płatek to okazały żagielek, z powodu skręcenia kwiatów skierowany jest w dół, jest płasko rozpostarty lub kapturkowaty, na końcach nieco owłosiony. Boczne płatki i płatek dolny tworzą znacznie krótsze skrzydełka i łódeczkę. Wewnątrz łódeczki znajduje się 10 pręcików i słupek. Pręciki zrosłe są w rurkę i tylko jeden, najwyższy, jest zwykle wolny. Zalążnia jest górna, powstaje z jednego owocolistka i zawiera wiele zalążków rozwijających się w nasiona. Szyjka słupka jest długa i wygięta[6].
Owoce
Strąki cylindryczne lub spłaszczone, równowąskie lub owalne, mięsiste. Zawierają nasiona owalne lub kulistawe[6].

Nomenklatura

Charakterystyczny wygląd kwiatów, podobnych do kobiecych zewnętrznych narządów płciowych, był powodem nadania rodzajowi nazwy naukowej od łacińskiej nazwy łechtaczki (clitoris). Wiele nazw ludowych tych kwiatów w różnych językach ma podobne odniesienia. Pierwsza nazwa naukowa została opublikowana przez gdańskiego przyrodnika Johanna Philippa Breyna w 1678 (Flos clitoridis ternatensibus). Nazwa Clitoria ustalona została przez Karola Linneusza w 1753[4]. Z powodów obyczajowych kilkakrotnie proponowano zmianę tej nazwy (na Vexillaria Eaton 1817 i Nauchea Descourtilz 1826), jednak zmiany te nie zostały zaakceptowane[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna rodzaju według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Phaseoleae i podplemienia Clitoriinae[8].

Wykaz gatunków[5]
  • Clitoria amazonum Benth.
  • Clitoria andrei Fantz
  • Clitoria annua J.Graham
  • Clitoria arborea Benth.
  • Clitoria arborescens R.Br.
  • Clitoria australis Benth.
  • Clitoria brachycalyx Harms
  • Clitoria brachystegia Benth.
  • Clitoria canescens Fantz
  • Clitoria cavalcantei Fantz
  • Clitoria cordiformis Fantz
  • Clitoria cordobensis Burkart
  • Clitoria coriacea Schery
  • Clitoria dendrina Pittier
  • Clitoria densiflora (Benth.) Benth.
  • Clitoria epetiolata Burkart
  • Clitoria fairchildiana R.A.Howard
  • Clitoria falcata Lam.
  • Clitoria flagellaris (Benth.) Benth.
  • Clitoria flexuosa Fantz
  • Clitoria fragrans Small
  • Clitoria froesii Fantz
  • Clitoria glaberrima Pittier
  • Clitoria guianensis (Aubl.) Benth.
  • Clitoria hanceana Hemsl.
  • Clitoria hermannii Fantz
  • Clitoria heterophylla Lam.
  • Clitoria humilis Rose
  • Clitoria irwinii Fantz
  • Clitoria javanica Miq.
  • Clitoria javitensis (Kunth) Benth.
  • Clitoria juninensis Fantz
  • Clitoria kaessneri Harms
  • Clitoria kaieteurensis Fantz
  • Clitoria lasciva Benth.
  • Clitoria laurifolia Poir.
  • Clitoria leptostachya Benth.
  • Clitoria linearis Gagnep.
  • Clitoria macrophylla Benth.
  • Clitoria magentea Fantz
  • Clitoria magnifica Alf.Fern. & P.Bezerra
  • Clitoria mariana L.
  • Clitoria mexicana Link
  • Clitoria monticola Brandegee
  • Clitoria moyobambensis Fantz
  • Clitoria nana Benth.
  • Clitoria nervosa Herzog
  • Clitoria obidensis Huber
  • Clitoria pendens Fantz
  • Clitoria plumosa Fantz
  • Clitoria polystachya Benth.
  • Clitoria pozuzoensis J.F.Macbr.
  • Clitoria rubiginosa Pers.
  • Clitoria sagotii Fantz
  • Clitoria selloi Benth.
  • Clitoria simplicifolia (Kunth) Benth.
  • Clitoria snethlageae Ducke
  • Clitoria steyermarkii Fantz
  • Clitoria stipularis Burkart
  • Clitoria ternatea L. – klitoria ternateńska
  • Clitoria triflora S.Watson
  • Clitoria tunuhiensis Fantz
  • Clitoria vaupellii J.Graham
  • Clitoria woytkowskii Fantz

Zastosowanie

Herbata barwiona kwiatami klitorii

Większe znaczenie ekonomiczne ma tylko szerzej rozpowszechniona klitoria ternateńska, pozostałe gatunki znane są tylko lokalnie. Najwyraźniej z powodu specyficznego wyglądu kwiatów i tzw. nauki o sygnaturach, z której wynikać miało, że na każdą chorobę istnieje ziele rozpoznawane przez odpowiedni kształt lub barwę, rośliny z tego rodzaju wykorzystywano w celu poprawy płodności, regulacji cyklu miesiączkowego i w leczeniu rzeżączki[7]. Sproszkowany korzeń klitorii ternateńskiej stosowany jest w medycynie ajurwedyjskiej[9]. Kwiaty tego gatunku wykorzystywane są też jako błękitny barwnik spożywczy[10].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
  3. ↑ a b c Clitoria. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2014-06-03].
  4. ↑ a b c Paul R. Fantz. Nomenclatural Notes on the Genus Clitoria for the Flora North American Project. „Castanea”. 65, 2, s. 89-92, 2000. 
  5. ↑ a b Clitoria. W: The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-06-03].
  6. ↑ a b c d e Ren Sa & Michael G. Gilbert: Clitoria. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-06-03].
  7. ↑ a b Paul R. Fantz. Ethnobotany of Clitoria (Leguminosae). „Economic Botany”. 45, 4, s. 511-520, 1991. DOI: 10.1007/BF02930715. 
  8. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-06-03].
  9. ↑ The Ayurvedic Pharmacopoeia of India (Part I Volume II). Government of India. Ministry of Health and Family Welfare. s. 10-11. [dostęp 2014-06-03].
  10. ↑ Sinha, Keka; Das, Papita; Datta, Siddhartha. Natural Blue Dye from Clitoria Ternatea: Extraction and Analysis Methods. „Research Journal of Textile & Apparel”. 16, 2, s. 34, 2012. 

Media użyte na tej stronie

Blue tea.jpg
Autor: Tanya May, Licencja: CC BY-SA 3.0
tea made from Clitoria plant
Clitoria falcata-2.jpg
Autor: , Licencja: CC BY 2.0
Clitoria falcata Lam.
Clitoria ternatea3.JPG
(c) Aruna z projektu malajalam Wikipedia, CC BY-SA 3.0
തൃശ്ശൂര്‍ കൂട്ടുകാരിയുടെ പൂന്തോട്ടത്തില്‍ നിന്നും ഞാനെടുത്ത ചിത്രം.