Kniaź (prawo wołoskie)

Kniaź – urzędnik w prawie wołoskim, odpowiednik sołtysa.

Pojawienie się w dokumentach tytułu kniazia świadczy jednoznacznie o wołoskim charakterze danej wsi. Często jednak kniaziowie utożsamiani byli z sołtysami (na ziemiach polskich) lub z tywunami czy watamanami (na ziemiach ruskich) i również pod takimi określeniami pojawiają się w źródłach dyplomatycznych[1]. Można też spotkać tytuły takie jak: director, vicinus, officialis, factor, dux i ksiądz[2]. Samo prawo wołoskie występowało głównie na terenach Rusi Czerwonej, a także Małopolski, Podola, Wołynia i Polesia[3].

Pierwszym kniaziem wsi lokowanej na prawie wołoskim była osoba odpowiedzialna za sprowadzenie osadników i wydzielenie im gruntów. Kniaziowie, analogicznie do sołtysów, pełnili funkcje sądownicze, urzędnicze i skarbowe. Od odpowiedników z prawa niemieckiego odróżniały ich coroczne daniny składane właścicielom wsi (lub starostom w przypadku królewszczyzn)[4]. Standardem było dziedziczenie urzędu kniaziowskiego, w drugiej połowie XVI wieku sporadycznie zdarzały się również nadania dożywotnie[5]. Znacznie częściej niż w prawie niemieckim kniaź gospodarował w ramach rodzinnego niedziału, co przeciwdziałało pauperyzacji jego rodziny. W takich przypadkach tytuł kniazia przysługiwał wszystkim dorosłym głowom rodzin wchodzących w skład niedziału[6].

Kniaziowie na przełomie XV i XVI wieku podlegali służbie wojskowej. Konkretne wymagania różniły się w zależności od indywidualnych przywilejów. Z czasem, zwłaszcza w oddalonych od granic regionach, zaczęto wymagać ekwiwalentu pieniężnego[7].

Na uprzywilejowaną pozycję ekonomiczną kniazia wpływały grunty pozyskane na skutek lokowania wsi. Pobierał wynagrodzenie z tytułu swych obowiązków sądowniczych i administracyjnych, uczestniczył w dochodach właściciela miejscowości. Miał prawo do korzystania z lasu, polowań i połowu ryb. Znacznie częściej niż sołtys na prawie niemieckim, kniaź korzystał z pracy mieszkańców wsi[8].

Przypisy

  1. ↑ Jawor 2004 ↓, s. 82.
  2. ↑ Jawor 2004 ↓, s. 128.
  3. ↑ Jawor 2004 ↓, s. 185–186.
  4. ↑ Jawor 2004 ↓, s. 131–132.
  5. ↑ Jawor 2004 ↓, s. 133.
  6. ↑ Jawor 2004 ↓, s. 134–135.
  7. ↑ Jawor 2004 ↓, s. 71–73.
  8. ↑ Jawor 2004 ↓, s. 136–141.

Bibliografia

  • Grzegorz Jawor: Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Currie-Skłodowskiej, 2004. ISBN 978-83-227-2326-5. (pol.)