Knieżyca szara

Knieżyca szara
	Elasmucha grisea
	(Linnaeus, 1758)
	(c) Göran Liljeberg, CC BY 3.0; Imago
	; Larwa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Rodzina	puklicowate
Podrodzina	Acanthosomatinae
Rodzaj	knieżyca
Gatunek	knieżyca szara
Synonimy
	Cimex griseus Linnaeus, 1758; Cimex betulae De Geer, 1773; Cimex alni Ström, 1783; Cimex agathinus Fabricius, 1794; Clinocoris antennatus Reuter, 1885;
	Cimex griseus Linnaeus, 1758; Cimex betulae De Geer, 1773; Cimex alni Ström, 1783; Cimex agathinus Fabricius, 1794; Clinocoris antennatus Reuter, 1885;

Knieżyca szara^[1] (Elasmucha grisea) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny puklicowatych. Zamieszkuje palearktyczną Eurazję od Półwyspu Iberyjskiego po Rosyjski Daleki Wschód. Żeruje na brzozach i olszach.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza pod nazwą Cimex griseus. Jako miejsce typowe wskazano Europę^[2]. W obrębie tego gatunku wyróżnia się trzy podgatunki^[3]:

Elasmucha grisea cypria Josifov, 1971
Elasmucha grisea eckerleini Josifov, 1971
Elasmucha grisea grisea (Linnaeus, 1758)

Morfologia

Imago, widok z boku

Imago, widok od spodu

Pluskwiak o ciele długości od 6 do 9,5 mm, ubarwiony zmiennie. Wierzch ciała bywa żółtoszary, zielonoszary lub zielony z różnych rozmiarów plamami barwy brązowej, czerwonobrązowej, czerwonej lub pomarańczowej. Wierzch ciała gęsto pokrywają bezładnie rozmieszczone, czarno podbarwione punkty, są one jednak wyraźnie słabiej zagęszczone niż u knieżycy brzozówki. W nasadowej części tarczki znajduje się zwykle dobrze widoczna, ciemna plama o sercowatym kształcie. Przedplecze ma kąty przednio-boczne z drobnym, guzkowatym wyrostkiem lub całkiem wyrostka pozbawione, kąty tylno-boczne zaś słabo wystające, niewydłużone w wyrostek. Ujścia gruczołów zapachowych na zapiersiu są krótsze i szersze niż u ukrzeńców, na wierzchołkach zaokrąglone. Spodnia strona odwłoka ma na jasnym tle nieliczne, pojedyncze, czarne punkty lub jest zupełnie niepunktowana. Listewka brzeżna odwłoka ma w kontrastowe jasne i czarne pasy. Samiec ma grzbietową krawędź segmentu genitalnego płytko wyciętą. Samica ma ósmy segment odwłoka z mniejszym niż u knieżycy brzozówki, niemal tak szerokim jak długim gonokoksytem^[4]^[5].

Biologia i ekologia

Samica strzegąca złoża jaj

Agregacja larw

Owad ten zasiedla lasy, zadrzewienia, parki, ogrody, aleje, polany, łąki i przydroża^[1]. Bytuje na drzewach i krzewach liściastych oraz na roślinach zielnych^[5]. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe są fitofagami ssącymi soki z liści i owocostanów brzóz, a rzadziej olch^[5]^[1].

Postacie dorosłe aktywne są od końca kwietnia lub maja do września lub października i są stadium zimującym^[1]^[5]. Samce giną wkrótce po kopulacji. Samice składają jaja na liściach rośliny pokarmowej^[5] w rombowatego kształtu klastrze liczącym około 40 sztuk^[5]^[1]. Samica wykazuje daleko posuniętą troskę rodzicielską, opiekując się nie tylko jajami, ale także larwami pierwszego i drugiego stadium, a czasem także trzeciego, jeśli przeżyje wystarczająco długo. Osobniki dorosłe nowego pokolenia pojawiają się do sierpnia do początku października^[5].

Do parazytoidów tej knieżycy zaliczają się muchówki z rodziny rączycowatych należące do gatunków Ectophasia crassipennis i Subclytia rotundiventris^[1].

Rozprzestrzenienie

Gatunek palearktyczny. Podgatunek nominatywny w Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji^[6]^[7], w Azji zaś z azjatyckiej części Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Kazachstanu, Syberii, Rosyjskiego Dalekiego Wschodu, Mongolii oraz północnych i środkowych Chin^[7]. Podgatunek E. g. eckerleini stwierdzono z Krety, Azerbejdżanu i Iranu^[8]. E. g. cypria jest natomiast endemitem Cypru^[9].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Elasmucha grisea – Knieżyca szara. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-05-23].
↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 445. (łac.).
↑ Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea (Linnaeus, 1758). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].
↑ Jerzy A. Lis, Barbara Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XVIII Pluskwiaki różnoskrzydłe – Heteroptera z. 13 Puklicowate – Acanthosmatidae, Żółwinkowate – Scutelleridae. Warszawa, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Thyreocoridae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy „Plik”, 2012.
↑ Elasmucha grisea (Linnaeus, 1758). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-05-23].
↑ ^a ^b Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea grisea (Linnaeus, 1758). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].
↑ Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea eckerleini Josifov, 1971. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].
↑ Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea cypria Josifov, 1971. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].

[insektarium-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Elasmucha grisea – Knieżyca szara. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-05-23].

[Linnaeus-2] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 445. (łac.).

[cph1-3] Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea (Linnaeus, 1758). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].

[pte-4] Jerzy A. Lis, Barbara Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XVIII Pluskwiaki różnoskrzydłe – Heteroptera z. 13 Puklicowate – Acanthosmatidae, Żółwinkowate – Scutelleridae. Warszawa, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.

[Lis-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Thyreocoridae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy „Plik”, 2012.

[fe-6] Elasmucha grisea (Linnaeus, 1758). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-05-23].

[cph2-7] Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea grisea (Linnaeus, 1758). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].

[cph3-8] Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea eckerleini Josifov, 1971. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].

[cph4-9] Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea cypria Josifov, 1971. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne