Koło Polskie w Sejmie Pruskim

Koło Polskie w Sejmie Pruskim (Landtagu) istniało w latach 1848–1918 i stanowiło reprezentację polityczną Polaków mieszkających w obrębie Prus.

Jak pisał jego historyk Zdzisław Grot: Koło Polskie jako oddzielna frakcja parlamentarna w sejmie pruskim powstało 25 lutego 1849, a więc w niedługim czasie po narodzinach parlamentaryzmu w Prusach,i jako jedyna, niezmieniająca swej nazwy, struktury i programu frakcja sejmowa przetrwało do końca monarchii Hohenzollernów w roku 1918. W pruskim Landtagu Koło Polskie odznaczało się zawsze odrębną pozycją, głównie ze względów narodowych. Prócz dwóch Duńczyków, którzy po aneksji Szlezwiku zasiadali w pruskiej izbie deputowanych (Abgeordneten-Haus), Polacy w sejmie pruskim stanowili jedyną mniejszość narodową, w dodatku świadomą swej odrębności i praw narodowych oraz nastawioną na ich obronę niezależnie od różnych tendencji i metod, poczynając od skrajnie opozycyjnych do oportunistycznych, jakie pojawiły się w ciągu 70-letnich dziejów[1].

Pierwszym prezesem Koła był Karol Libelt (25 lutego 1849 – 27 kwietnia 1849)[1]. W tym czasie opracowano wewnętrzny regulamin i program polityczny który zasadniczo obowiązywał przez cały okres istnienia Koła[1]. Początkowo skupiało posłów, z których większość reprezentowała interesy polskiego ziemiaństwa z Poznańskiego, Śląska i Pomorza oraz Mazur. Do czołowych działaczy Koła w początkowym okresie poza Libeltem należeli August Cieszkowski, Kazimierz Kantak, Władysław Niegolewski, Gustaw Potworowski, Adolf Łączyński, Władysław Bentkowski, Maciej Mielżyński. Koło nie odgrywało znaczącej roli ze względu na swą liczebność (nigdy nie przekroczyło liczby 25 posłów w liczącej 350 do 400 deputowanych izbie poselskiej)[1]. Na ogół i z krótkotrwałymi przerwami (np. era Kościelskiego i Caprivi’ego) stanowisko Kół Polskich było mniej lub więcej opozycyjne[2]. Koła Polskie zarówno w Sejmie, jak i Reichstagu ściśle współpracowały z niemiecką partią katolicką Centrum[2].

Członkowie Koła Polskiego w Sejmie Pruskim I - II kadencji[3][4]
KadencjaIlość posłówPosłowie
I

11 kwietnia 1847 - 27 kwietnia 1849)

25Wielkie Księstwo Poznańskie: Adolf Bniński, Aleksander Brodowski, Józef Jaraczewski, A. Kraszewski, Józef Kurcewski, Teodor Mycielski, Miszewski, Andrzej Niegolewski, Ludwik Paternowski, Stanisław Poniński, Gustaw Potwrowski, Psarski, Atanazy Raczyński, Bogusław Radziwiłł, Wilhelm Radziwiłł, August Antoni Sułkowski, Pantaleon Szuman, Ignacy Skórzewski, Heliodor Skórzewski, Arnold Skórzewski, Węgierski, Zakrzewski; Prusy Zachodnie: Teodor Donimirski, Karol Kalstein, Kłosowski
II

30 maja 1849 -1852

21Wielkie Księstwo Poznańskie[5]: ks. Franciszek Bażyński (wybrany w miejsce Franciszka Żółtowskiego 16 III 1850, zrezygnował w 1852), August Cieszkowski, Antoni Chyżyński (po rezygnacji Krotowskiego wybrany we wrześniu 1849), prof. Cybulski (wybrany w 1852 po rezygnacji ks. Bażyńskiego), Konstanty Grabowski (wybrany w czerwcu 1849 w miejsce Władysława Niegolewskiego, w 1851 zrezygnował),

Emil Janecki, ks. Jan Chryzostom Janiszewski (w 1851 zrezygnował), Jakub Krotowski-Krauthofer (zrezygnował w czerwcu 1849), Karol Libelt (zrezygnował w czerwcu 1849), Florenty Lisiecki (w 1851 zrezygnował), Adolf Łączyński, Miszewski (wybrany w 1851 po rezygnacji Grabowskiego, w 1852 zrezygnował), Kajetan Morawski, Władysław Niegolewski (zrezygnował w czerwcu 1849 powtórnie wybrany w miejsce Antoniego Trąmpczyńskiego 16 III 1850), Maciej Palacz, ks. Aleksy Prusinowski (wybrany po rezygnacji K. Libelta w czerwcu 1849), Leon Smitkowski (wybrany w 1851 po rezygnacji Lisieckiego) Sobecki (wybrany w 1851 po rezygnacji Więckowskiego), Erazm Stablewski; Wiktor Feliks Szołdrski (wybrany w 1851 w miejsce ks, Janiszewskiego), Antoni Trąmpczyński (zrezygnował 5 II 1850), Feliks Wężyk, (zrezygnował 5 II 1850), Michał Więckowski (wybrany w miejsce Feliksa Wężyka 16 III 1850, w 1851 zrezygnował), Franciszek Żółtowski (zrezygnował 5 II 1850), Marceli Żółtowski, Franciszek Żychliński, Prusy Zachodnie: Antoni Elminowski, ks. Jan Klingenberg, Michał Pokrzywnicki; Śląsk: ks. Józef Szafranek (zrezygnował w 1851), Marcin Gorzołka.


Posłowie polscy w drugiej izbie Landtagu pruskiego na tle innych frakcji parlamentarnych w latach 1848-1913[6][7].

RokPolacyDuńczycysocjaldemokraciliberałowie

lewicowi od 1861 postępowcy

od 1885 liberałowie

liberałowieliberałowie

narodowi

konstytucjonaliścikatolicy

potem Centrum

konserwatyści

wolni

konserwatyścikonserwatyści

starzy

niezrzeszoniW sumie
1848----210-190-----400
184915--5999-121--53-3350
185115---70-85--506468352
185212-----65652815626-352
185511---19-395333962566342
18576-----6251-179417346
185818-----1515744341335352
196018-----1535450351527352
186123--10448-9154--1418352
186222--13396-1928--1143352
186326--141106--26--3518352
186626--141105--28--3418352
1867172-483599152148-12545432
1870192-49-123115841447017432
1873172-69-174-883525913432
1876152-67-175-8834251215433
1879192-3617103-9757-10613433
1882182-372069-9858-11615433
1885152-4370-10062-1347433
1888152-2988-9964-1297433
1893172-2090-9563-1424433
1898132-3673-10058-1456433
1903132-3378-9661-1437433
190815273666-10459-1513443
1913122104173-10353-149-443

W kadencji 1873-1876 członkami Koła Polskiego byli: Ignacy Łyskowski, Władysław Niegolewski, Stanisław Kostka Tokarski[8].

Podczas I wojny światowej w pruskiej Izbie Poselskiej Koło Polskie obejmowało wszystkich posłów-Polaków i liczyło 12 członków, w pruskiej Izbie Panów – 7 (prezes Ludwik Mizerski, wiceprezesi: Wojciech Trąmpczyński i Antoni Chłapowski)[2]. Początkowo lojalne wobec państwa niemieckiego, od 1917 stopniowo przesuwało się na stanowisko coraz bardziej opozycyjne w związku z przejęciem jego kierownictwa przez polityków narodowo-demokratycznych[9]. W 1918 coraz bardziej zdecydowanie podnoszono konieczność rozwiązania sprawy polskiej w toku toczącej się wojny oraz przynależności ziem zamieszkałych przez Polaków w zaborze pruskim do przyszłego państwa polskiego[10].

Prezesi Koła Polskiego
Karol Libeltluty – kwiecień 1849
Gustaw Potworowskisierpień 1849
Adolf Łączyński18491852
Gustaw Potworowski18521855
Gustaw Potworowski18591860
August Cieszkowski18601862
Karol Libelt1862
August Cieszkowski18621866
Karol Libelt18661867

Przypisy

  1. ↑ a b c d Zdzisław Grot, Pierwsi prezesi Koła Polskiego w sejmie pruskim (1849-1867), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”. Sectio F, Nauki Humanistyczne. Vol. 29, s. 183–192.
  2. ↑ a b c Joachim Bartoszewicz: Podręczny słownik polityczny. Do użytku posłów, urzędników państwowych, członków ciał samorządowych i wyborców, Warszawa [1923], s. 339–340.
  3. ↑ Roman Kromierowski, Koło Polskie w Berlinie 1847-1860, Poznań 1910, s. 41-42, 71-72, 109,   
  4. ↑ Zdzisław Grot, Koło polskie w Berlinie podczas Wiosny Ludów, "Przegląd Zachodni", nr 9-10, 1952, s. 126-172   
  5. ↑ Posłowie z Poznańskiego 5 lutego 1850 złożyli mandaty na znak protestu przeciwko postanowieniom konstytucji pruskiej nie uwzględniającej praw społeczności polskiej. 16 marca 1850 odbyły się powtórne wybory w tych okręgach - większość z dotychczasowych posłów została powtórnie wybrana)
  6. ↑ Valentin Schröder, Die beiden Kammern des preußischen Landtags - Landtagswahlen Königreich Preußen
  7. ↑ Biographisches Handbuch für das preussische Abgeordnetenhaus, 1867-1918
  8. ↑ Album posłów polskich na Sejmie Pruskim i parlamencie niemieckim od 1873 do 1876 roku, Toruń 1877
  9. ↑ Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 353.
  10. ↑ Tomasz Nodzyński, Sprawa polska w sejmach Prus i Rzeszy Niemieckiej w 1918 r., "Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka", t. 73, 2018, z. 1

Literatura

  • Zygmunt Hemmerling, Posłowie polscy w parlamencie Rzeszy Niemieckiej i sejmie Pruskim (1907-1914), Warszawa 1968
  • Lech Trzeciakowski, Posłowie polscy w Berlinie 1848-1928, Warszawa 2003
  • Tadeusz Oracki, Sprostowanie biograficzne do książki Lecha Trzeciakowskiego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 1 z 1975, 97-101
  • Zdzisław Grot, Działalność posłów polskich w sejmie pruskim (1848-1850), Poznań 1961
  • Zdzisław Grot, Pierwsi prezesi Koła Polskiego w sejmie pruskim(1849-1867), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”. Sectio F, Nauki Humanistyczne. Vol. 29, s. 183–192
  • Joachim Benyskiewicz, Posłowie polscy w Berlinie w latach 1866–1890, Zielona Góra 1976
  • Rys historyczny początków i zawiązku parlamentaryzmu polskiego w Prusiech, Poznań 1902

Źródła

  • Protokoły z posiedzeń Koła Polskiego w Berlinie, t. 1: Lata Wiosny Ludów 1849-1851, oprać. Zdzisław Grot, Poznań 1956.