Koń (rodzaj)

Koń
Equus[1]
Linnaeus, 1758[2]
Okres istnienia: plejstocen–holocen
2.58/0
↓
2.58/0
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – kułan azjatycki (E. hemionus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

nieparzystokopytne

Podrząd

koniokształtne

Rodzina

koniowate

Rodzaj

koń

Typ nomenklatoryczny

Equus Linnaeus, 1758

Gatunki

zobacz opis w tekście

Koń[21] (Equus) – rodzaj ssaka z rodziny koniowatych (Equidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w stanie dzikim w Azji i Afryce[22]. Dzięki introdukcji stały się rodzajem kosmopolitycznym[22][23][24].

Morfologia

Długość ciała 182–280 cm, długość ogona 30–111 cm, wysokość w kłębie 115–160 cm; masa ciała 175–450 kg[23].

Systematyka

Etymologia

  • Equus: łac. equus, equi „koń, rumak”[25].
  • Asinus: łac. asinus „osioł”[26]. Gatunek typowy: Equus asinus Linnaeus, 1758.
  • Onager: łac. onagrus „dziki osioł”[27]. Gatunek typowy: Equus asinus Linnaeus, 1758.
  • Caballus: łac. caballus „koń, szkapa”[28]. Nowa nazwa dla Equus Linnaeus, 1758.
  • Hippotigris: gr. ἱπποτιγρις hippotigris, ἱπποτιγριδος hippotigridos „zebra”, od ἱππος hippos „koń”; τιγρις tigris, τιγριδος tigridos „tygrys”[29]. Gatunek typowy: Equus zebra Linnaeus, 1758.
  • Zebra: nowołac. zebra „zebra”, od etiopskiej nazwy zibra dla zebr[30]. Gatunek typowy: Equus burchellii granti De Winton, 1896 (= Equus quagga Boddaert, 1785); młodszy homonim Zebra Shuttleworth, 1856 (Mollusca).
  • Dolichohippus: gr. δολιχος dolikhos „długi”[31]; ἱππος hippos „koń”[32]. Gatunek typowy: Equus grevyi Oustalet, 1882.
  • Megacephalon: gr. μεγας megas, μεγαλη megalē „wielki”[33]; κεφαλη kephalē „głowa”[34]. Gatunek typowy: Equus grevyi Oustalet, 1882; młodszy homonim Megacephalon G.R. Gray, 1844 (Aves).
  • Grevya: epietet gatunkowy Equus grevyi Oustalet, 1882; Jules Grévy (1813–1891), francuski polityk, prezydent Francji, adwokat[11]. Nowa nazwa dla Megacephalon Hilzheimer, 1912.
  • Ludolphozecora: nazwa „Zecora” której użył Hiob Ludolf (nazywany także Ludolphus) na określenie zebry[35]. Nowa nazwa dla Megacephalon Hilzheimer, 1912.
  • Microhippus: gr. μικρος mikros „mały”[36]; ἱππος hippos „koń”[32]. Gatunek typowy: Equus (Microhippus) tafeli Matschie, 1922 (= Equus kiang Moorcroft, 1841).
  • Quagga: niderl. quagga „kwagga”, od nazwy quacha która w khoisan oznacza „kwaggę” (najprawdopodobniej jest to wyraz dźwiękonaśladowczy)[37]. Gatunek typowy: Equus quagga greyi Lydekker, 1902 (= Equus quagga Boddaert, 1785).
  • Megacephalonella: rodzaj Megacephalon Hilzheimer, 1912; łac. przyrostek zdrabniający -ella[38]. Nowa nazwa dla Megacephalon Hilzheimer, 1912.
  • Pseudoquagga: gr. ψευδος pseudos „fałszywy”[39]; rodzaj Quagga Shortridge, 1934. Nowa nazwa dla Zebra J.A. Allen, 1909.
  • Hemippus: gr. ἡμι- hēmi- „pół-, mały”, od ἡμισυς hēmisus „połowa”[40]; ἱππος hippos „koń”[32]. Gatunek typowy: Equus hemippus[a] I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1855.
  • Allozebra: gr. αλλος allos „inny”[41]; rodzaj Zebra J.A. Allen, 1909. Gatunek typowy: †Equus excelsus Leidy, 1858.
  • Asinohippus: łac. asinus „osioł”[42]; gr. ἱππος hippos „koń”[32]. Gatunek typowy: Equus khur[a] Lesson, 1827.
  • Quaggoides: rodzaj Quagga Shortridge, 1934; -οιδης -oidēs „przypominający”[43]. Gatunek typowy: Equus burchellii[b] J.E. Gray, 1824.

Podział systematyczny

Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1758 w systema Naturae[2]. Jako gatunek typowy wybrał konia domowego (Equus caballus), prócz niego opisał także osła zwyczajnego (E. asinus) i zebrę górską (E. zebra)[2]. Rodzinę koniowatych, w której jedynym niewymarłym rodzajem jest Equus[44], opisał John Edward Gray w 1821[45]. Systematyka jest sporna. Poniżej przedstawiono systematykę rodzaju według Illustrated Checklist of the Mammals of the World (2020)[22][21]:

W Mammal Species of the World (2005) przedstawiono nieco odmienną systematykę – zebra damarska (E. q. burchelli) widnieje jako osobny gatunek. Autorzy wskazują również na możliwe do wyodrębnienia podrodzaje[24], podobnie jak autorzy Ungulate Taxonomy (2011). Ci dodatkowo uznają tarpana i konia Przewalskiego za odrębne gatunki. Do rangi gatunku podnoszą również kułana indyjskiego (Equus (hemionus) khur), wymarłego kułana syryjskiego (Equus (hemionus) hemippus) oraz zebrę namibską (Equus (zebra) hartmannae)[44]. Liczba żyjących gatunków w obrębie rodzaju zależnie od źródła podawana jest jako 6–8[46][21][24] lub 11[44]. Według MacFaddena (1994) razem z wymarłymi taksonami rodzaj Equus liczy 20–25 gatunków[46].

Ze względu na bogaty zapis kopalny na przykładzie przedstawicieli Equus przedstawia się modelowo proces ewolucji[47]. Od końca XIX wieku uznawane są również za skamieniałości przewodnie[48]. Jedno z badań wskazuje na powstanie linii rozwojowej Equus dającej początek wszystkim współczesnym gatunkom około 4–4,5 mln lat temu. Jest to okres dwukrotnie dłuższy, niż dotychczas przyjmowany[47]. Systematyka żyjących w plejstocenie przedstawicieli Equus jest szczególnie skomplikowana. Wiele taksonów opisano wyłącznie na podstawie pojedynczych zębów[49].

Gatunki wymarłe[50]:

  • Equus andium Branco, 1883
  • Equus aluticus Rădulescu & Samson, 1967
  • Equus altidens Reichenau, 1915
  • Equus beijingensis Liu, 1963
  • Equus binagadensis Eisenmann & Mashkour, 1999
  • Equus capensis Broom, 1909
  • Equus complicatus Leidy, 1858
  • Equus conversidens Owen, 1869
  • Equus crenidens Cope, 1884
  • Equus cumminsii Cope, 1893
  • Equus dalianensis Zhow, Sun, Xu & Li, 1985
  • Equus eisenmannae Qiu, Deng & Wang, 2004
  • Equus enormis Downs & G.J. Miller, 1994
  • Equus excelsus Leidy, 1858
  • Equus fromanius Repenning, Weasma & Scott, 1995
  • Equus hatcheri Hay, 1915
  • Equus hollisi Ridgeway, 1909
  • Equus holmesi Hay, 1920
  • Equus idahoensis J.C. Merriam, 1918
  • Equus insulatus Ameghino, 1904
  • Equus insulidens Samson, 1975
  • Equus lambei Hay, 1917
  • Equus leptostylus Matsumoto, 1915
  • Equus livenzovensis Baygusheva, 1978
  • Equus major Boule, 1893
  • Equus mauritanicus Pomel, 1888
  • Equus melkiensis Bagtache, Hadjouis & Eisenmann, 1984
  • Equus mexicanus Hibbard, 1955
  • Equus nalaikhaensis Kuznetsova & Zhegallo, 1996
  • Equus neogeus Lund, 1840
  • Equus nobisi Pichardo, 2004
  • Equus numidicus Pomel, 1897
  • Equus occidentalis Leidy, 1865
  • Equus oldowayensis Hopwood, 1937
  • Equus ovodovi Eisenmann & Sergej, 2011
  • Equus qingyangensis Deng & Xue, 1999
  • Equus pacificus Leidy, 1868
  • Equus pectinatus Cope, 1899
  • Equus plicatus (Van Hoepen, 1930)
  • Equus pons Quinn, 1958
  • Equus princeps (Leidy, 1890)
  • Equus sandwithi Haughton, 1932
  • Equus sanmeniensis Teilhard de Chardin & Piveteau, 1930
  • Equus scythicus Rădulescu & Samson, 1962
  • Equus simionescui Rădulescu & Samson, 1967
  • Equus simplicidens Cope, 1892
  • Equus sivalensis Falconer & Cautley, 1849
  • Equus stehlini Azzaroli, 1964
  • Equus stenonis Cocchi, 1867
  • Equus tabeti Arambourg, 1970
  • Equus teilhardi Eisenmann, 1975
  • Equus yunnanensis Colbert, 1940
  • Equus zeylanicus Wayland, 1916

Uwagi

  1. ↑ a b Podgatunek E. hemionus.
  2. ↑ Podgatunek E. quagga.

Przypisy

  1. ↑ Equus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 73. (łac.).
  3. ↑ Brisson 1762 ↓, s. 70.
  4. ↑ Brisson 1762 ↓, s. 72.
  5. ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 55. (fr.).
  6. ↑ J.E. Gray. A Revision of the Family Equidæ. „The Zoological journal”. 1 (2), s. 244, 1824. (ang.). 
  7. ↑ Ch.H. SMith: Horses. London: Chatto & Windus, 1841, s. 324. (ang.).
  8. ↑ J.A. Allen. Mammals from British East Africa, collected by the Tjäder Expedition of 1906. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 26, s. 163, 1909. (ang.). 
  9. ↑ E. Heller. New genera and races of African Ungulates. „Smithsonian Miscellaneous Collection”. 60 (8), s. 1, 1912. (ang.). 
  10. ↑ M. Hilzheimer. Die in Deutschland aufbewahrten Reste des Quaggas. „Abhandlungen der Senckenbergischen Naturforschenden Gesellschaft”. 31 (2), s. 95, 1912. (niem.). 
  11. ↑ a b M. Hilzheimer. 1352) Hilzheimer, Max, Die in Deutschland aufbewahrten Reste des Quaggas. In: Abhandl. Senkenberg. Naturforsch. Gesellsch., Bd. 31, S. 86—105, mit 6 Taf. u. 2 Textfig., 1912. „Zentralblatt für Zoologie, allgemeine und experimentelle Biologie”. 1, s. 476, 1912. (niem.). 
  12. ↑ A. Griffini. Intorno a due Bonte-quagga del Museo di Tring. „Atti della Società italiana di scienze naturali e del Museo civico di storia naturale di Milano”. 51, s. 382, 1913. (wł.). 
  13. ↑ P. Matschie. Bemerkungen über einige tibetanische Säugetiere. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1922, s. 68, 1924. (niem.). 
  14. ↑ G.G. Shortridge: The Mammals of South West Africa: A Biological Account of the Forms Occurring in that Region. T. 1. London: W. Heinemann, 1934, s. 397. (ang.).
  15. ↑ E. Strand. Miscellanea Nomenclatoria Zoologica et Paleontologica. „Folia Zoologica et Hydrobiologica”. 12, s. 216, 1943. (niem.). 
  16. ↑ R. Hoffstetter. La structure des incisives inférieures chez les Équidés modernes. Import ance dans la classification des zèbres-couaggas. „Bulletin du Muséum national d’histoire naturelle”. 2e Série. 22, s. 690, 1950. (fr.). 
  17. ↑ W.O. Dietrich. Hemionus Pallas im Pleistozän von Berlin. „Vertebrata Palasiatica”. 3, s. 14, 1959. (niem.). 
  18. ↑ Trumler 1961 ↓, s. 115.
  19. ↑ Trumler 1961 ↓, s. 118.
  20. ↑ D.P. Willoughby: The Empire of Equus. South Brunswick: A. S. Barnes and Co., 1974, s. 352. ISBN 978-0-498-01047-7. (ang.).
  21. ↑ a b c Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 165–166. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  22. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 384–386. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  23. ↑ a b D. Rubenstein: Family Equidae (Horses and relatives). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 139–143. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  24. ↑ a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Equus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-14]. (ang.).
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 268.
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 124.
  27. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 153.
  28. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 148.
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 328.
  30. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 255.
  31. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 74.
  32. ↑ a b c d Jaeger 1944 ↓, s. 104.
  33. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 133.
  34. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 44.
  35. ↑ G.E.H. Barrett-Hamilton. Notes amd coments. Zebras. „The naturalist”. 39, s. 139, 1914. (ang.). 
  36. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 136.
  37. ↑ Quagga (n.). Online Etymology Dictionary. [dostęp 2021-05-14]. (ang.).
  38. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 80.
  39. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. xvii.
  40. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 103.
  41. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 11.
  42. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 24.
  43. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 152.
  44. ↑ a b c C. Groves & P. Grubb: Ungulate Taxonomy. JHU Press, 2011, s. 13–17. ISBN 978-1-4214-0093-8.
  45. ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 307, 1821. (ang.). 
  46. ↑ a b B.J. MacFadden: Fossil Horses: Systematics, Paleobiology, and Evolution of the Family Equidae. Cambridge University Press, 1994, s. 179–180.
  47. ↑ a b L. Orlando, A. Ginolhac & E. Willerslev. Recalibrating Equus evolution using the genome sequence of an early Middle Pleistocene horse. „Nature”. 499. s. 74–78. 
  48. ↑ M.K. Hecht, B. Wallace & G.T. Prance: Evolutionary Biology. T. 22. Springer, 2012, s. 150.
  49. ↑ P.S. Martin & R.G. Klein: Quaternary Extinctions: A Prehistoric Revolution. University of Arizona Press, 1989, s. 65.
  50. ↑ J.S. Zijlstra: Equus. Hesperomys project. [dostęp 2022-05-19]. (ang.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Kulan (cropped).jpg
Autor: Michael Oppermann, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kulan, asian Half-Donkey