Koń achał-tekiński

Koń achał-tekiński

Typ	koń gorącokrwisty[1]
Pochodzenie	Turkmenistan[1][2]
Ważne regiony hodowli	Kazachstan (Ałmaty, Tiersk), Kirgistan, Uzbekistan, Turkmenistan (Stadniny Machmut Kuli i Komsomoł), Europa Środkowa (Niemcy, Austria)[1]
Wymiary
Wysokość w kłębie	od 144[3] lub 150[4][1][2] do 157[3], 160[4][1] lub 168[2] cm
Umaszczenie	kasztanowate[1][4] i gniade[1][4], jelenia[2],
Wzorce rasy
Equus ferus caballus

Koń achał-tekiński — wysoce szlachetna^[1][4] rasa konia gorącokrwistego pochodzącego z Turkiestanu^[3]. Przedstawiciel koni prehistorycznych typu I^[1]. Nazwę swą zawdzięczają turkmeńskiemu plemieniu koczowników^[2].

Rys historyczny

Konie te wywodzą się od prastarej^[2] rasy koni turkmeńskich^[1][3] i są ich bezpośrednimi potomkami^[1]. Istniały już prawdopodobnie 500 lat p.n.e.^[4] Przez tysiące lat hodowane były w Azji Środkowej^[4], w oazach Turkiestanu^[1][5]. Współcześnie jest to obszar na północy Iranu na wschód od morza Kaspijskiego^[5].

Od przynajmniej trzech tysięcy lat konie używane były przez ludność zamieszkującą Azję Środkową^[2]. Przed około 2 i pół tysiąca laty na Bliskim Wschodzie był ulubionym koniem wojowników używanym w czasie wojen^[3]. Około 1000 roku p.n.e. konie, podobnie jak dzisiaj, służyły głównie jako zwierzęta wyścigowe^[3]. Prawdopodobnie około 500 roku p.n.e. konie achał-tekińskie służyły w armii perskiej^[4]. Jeździły one w gwardii króla Dariusza^[5]. Spotkać je można było też w krajach sąsiedzkich^[5]. Zwierzęta, określane jako krwawo pocące się znane były już w starożytnych Chinach i bardzo tam doceniane^[1]. Znacząco wpłynęły na powstanie rasy arabskiej i koni pełnej krwi angielskiej^[2]. Podczas licznych wojen i grabieży ich liczba znacznie się zmniejszyła^[1] i hodowla zaczynała się chylić ku upadkowi^[1]. Udało się ją odbudować za czasów panowania Timura Chromego dzięki arabskim klaczom^[1]. Dzięki ogierowi Turkmain Atti^[1] i jego 17 synom, kryjącym we wschodniopruskiej hodowli koni gorącokrwistych^[1], współcześnie krew konia achał-tekińskiego płynie w żyłach wielu ras koni europejskich^[1]. Ogier Byerley Turk z linii Munighi^[1] (prawdopodobnie rasy turkmeńskiej lub czystej krwi arabskiej) dał początek jednemu z podstawowych rodów hodowli pełnej krwi angielskiej^[1]. Za czasów panowania Nadira Szah Afszara konie zostały uszlachetnione ogierami arabskim^[2]. Spokrewnione z końmi acheł-tekińskimi są konie jomudzkie^[5] i kabardyńskie^[2], które żyją na terenie zachodniego i północnego Kaukazu^[2]. W XVIII wieku konie poprzez Rosję dotarły do wschodnich krawędzi Europy Środkowej^[2]. Zaczęto je hodować m.in. w Królewskiej Stadninie w Trakenach w Prusach (dziś Jasnaja Polana w obwodzie kaliningradzkim)^[2]. W roku 1912 założono stadninę w okolicach Aszchabadu. Założono też księgę stadną dla koni tej rasy^[2]. Do roku 1932 rasa była uszlachetniana końmi pełnej krwi. Późniejsze konie, urodzone po roku 1932 uznane zostały za nieczyste rasowo^[2]. Sytuacja się unormowała w roku 1938, gdy powstał program czystej hodowli^[2]. W roku 1955 w Moskwie założono Międzynarodowe Towarzystwo Hodowli Koni Acheł-Tekińskich^[2].

Pokrój

Łeb konia

Według zachodnich standardów koń nie jest doskonały^[5], ale jego eksterier jest elegancki i o pięknej urodzie^[3].

Zwykle mają długie^[3], proste^[3] i szczupłe^[3] ciało, co daje wrażenie charta^[3]. Głowa u tych koni jest dobrze umodelowana^[3], o prostym profilu^[1]. Osadzona jest na szczupłej^[4], niejednokrotnie jeleniej szyi^[1], długiej^[3] i muskularnej^[3]. Ramiona są nachylone i umożliwiają szczególe miękki chód^[3], który mógł rozwinąć się przez tysiące lat na piaszczystych terenach ich ojczyzny^[3]. Łopatki są średnio długie, momentami stromo ustawione^[1]. Kłąb jest wyraźnie zaznaczony^[1]. Grzbiet na ogół długi^[4][5]. Pierś jest dość płytka (Haller 2001 ↓, s. 34), lub głęboka (Pickeral 2003 ↓, s. 273-274) i szczupła^[1], ale dobrze umięśniona^[5][4][5]. Zad u koni jest lekko opadający^[1], ścięty^[1] i ma tendencję do rozłupywania^[4] lub dzielenia^[5]. Jednocześnie jest muskularny^[1][5] i silny^[1]. Kończyny konia acheł-tekińskiego są długie^[1][3], smukłe^[1][3] i wytrzymałe z twardymi^[3] kopytami^[1][3]. Szczególnie tylne nogi mają długie i cienkie uda i mają tendencję do postawy szablastej^[3].

Sierść, oraz grzywa i ogon są delikatne i jedwabiste^[1]. Wysokość w kłębie wynosi od 150 do 160 cm (Haller 2001 ↓, s. 34) lub od 144 do 157 cm (Pickeral 2003 ↓, s. 273-274). Jako średnią wysokość podaje się 157 cm^[5].

Umaszczenie

Konie mają często maść kasztanowatą^[1][2][3] i gniadą^[1][2][3] z miedzianym^[1][4], złocistym^[4][4][5], lub metalicznym^[2][4] połyskiem^[1][5]. Występują też maści bułane^[1], siwe^[1], kare^[1] i izabelowate^[3].

Użytkowość

Konie tej rasy są bardzo inteligentne^[2] i chętne do pracy^[2]. Cechują się dużą wytrzymałością^[2][5] na długich dystansach^[5], mocą^[2], odpornością na upał^[4][3] i ekstremalne zimno^[3] oraz szybkością^[4]. Szybko reagują na komendy^[2], są godne zaufania^[2] i niewymagające^[2][4]. Mają wydajny ruch^[1] i przeznaczone są szczególnie do galopu^[1], ale zdarzają się konie które chodzą inochodem^[1][4] lub toltem^[1][4].

Konie rasy acheł-tekińskiej od zawsze używane były do wyścigów^[3] i współcześnie znajdują również zastosowanie jako doskonałe konie do rajdów dystansowych^[2]. Używane są też do WKKW^[2], skoków^[2][3][5], ujeżdżenia^[2][3][5], powożenia^[2], wyścigów^[2][3][5]. Rasa ta używana jest też często w cyrku^[2].

Konie używane są też w krzyżowaniu^[3] w celu nadania większej prędkości wyścigowej rasie^[3].

W roku 1935 konie acheł-tekińskie udowodniły swoją wytrzymałość, podczas rajdu na dystansie 4128 kilometrów^[5] z Aszchabadu w Turkmenistanie do Moskwy^[3][5]. Trasa obejmowała m.in. 376-kilometrowy (lub 960-kilometrowy^[5]) odcinek przez pustynię. Odcinek ten zwierzęta pokonywały trzy dni^[3], nie spożywając przez ten czas wody^[3][5]. Łącznie konie w podróży były przez 84 dni^[5].

Z wielkim prawdopodobieństwem^[3] pomiędzy rasą acheł-tekińską a rasą Muniqui występuje pokrewieństwo. Nie jest jednak jasne czy Muniqui wpłynęły na konie acheł-tekińskie czy odwrotnie i która z tych dwóch ras jest starsza^[3][5].

Występowanie

Głównym rejonem występowaniem koni achał-tekińskich jest Turkmenistan^[2], Kazachstan^[1][2], Kaukaz^[2], Kirgistan^[1] i Uzbekistan^[1].

Hodowle

Hodowane są w stadninach w Turkmenistanie^[1] (Machmut Kuli^[1] i Komsomoł^[1] w Aszchabadzie)^[3]. Hodowle są zlokalizowane również w Kazachstanie^[1] (w Ałmatych^[1], Lugow^[3][5] i w Tiersku^[1]) oraz w Dagestanie^[3] (w Gubden^[3][5]). Hodowle spotkać można też północnym Iranie^[1][2] i Europie Środkowej: w Niemczech^[1] i Austrii^[1][1] oraz w Stanach Zjednoczonych^[2] i Kanadzie^[2].

Przypisy

Bibliografia

• Martin Haller: Rasy koni. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2001. ISBN 83-7073-121-X.
• Jessica Bunjes: Rasy koni: wzorzec, historia, przeznaczenie. Warszawa: Wydawnictwo RM, 2009. ISBN 978-83-7243-730-3.
• Silke Behling: Rasy koni: 100 najbardziej znanych ras. Wyd. I. Warszawa: Muza, 2007. ISBN 978-83-7495-142-5. (pol.)
• Tamsin Pickeral: PFERDE & PONYS. Londyn: Parragon, 2003. ISBN 0-7525-9601-2. (niem.)
• Elwyn Hartley Edwards: Enzyklopädie der Pferde. München: Dorling Kindersley, 2000. (niem.)