Kończyce Wielkie

Kończyce Wielkie

wieś
Panorama Kończyc Wielkich od strony północnej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	cieszyński
Gmina	Hażlach
Liczba ludności (2021)	1850[1]
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	43-416[2]
Tablice rejestracyjne	SCI
SIMC	0052669
Położenie na mapie gminy Hażlach Kończyce Wielkie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kończyce Wielkie
Położenie na mapie województwa śląskiego Kończyce Wielkie
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Kończyce Wielkie
49°49′57″N 18°39′05″E/49,832500 18,651389
Strona internetowa

Nieoficjalny herb wsi Kończyce Wielkie

Kończyce Wielkie (cz. Velké Kunčice, niem. Gross-Kuntschitz) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Hażlach^[3][4], na Wysoczyźnie Kończyckiej, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego.

W latach 1945-1954 wieś była siedzibą gminy Kończyce Wielkie, a w latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kończyce Wielkie. w 1975-1998 położona była w województwie bielskim.

Na obszarze 1445,25 ha zamieszkała jest przez 1848 mieszkańców (2009)^[5], co daje gęstość zaludnienia równą 127,9 os./km². Centrum miejscowości położone jest pomiędzy drogami wojewódzkimi 937 i 938.

Integralne części wsi

Historia

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Cunczindorf Pasconis debent esse XXIX mansi^[6][7][8]. Zapis ten oznaczał, że wieś zobowiązana została do płacenia dziesięciny z 29 łanów większych. Jej powstanie wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Nazewnicza końcówka -dorf (niem. wieś) wskazuje, że pierwszymi osadnikami byli przybysze z Niemiec. Od pobliskich Kończyc Małych różniła się tym, że były wsią rycerską. Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) Księstwa Cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

W sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors wśród 10 parafii archiprezbiteratu w Cieszynie wymieniona jest parafia w miejscowości Cunczendorf^[9], co powtórzyło się w podobny sprawozdaniu Mikołaja Wolffa z 1447, trudno jednak rozstrzygnąć czy chodzi o Kończyce Małe czy Duże, jednak z dużej należnej kwoty można przyjąć że świętopietrze spłacały obie parafie wspólnie^[10].

Do XV w. była własnością książąt cieszyńskich, w 1597 została zakupiona przez Bludowskich, która w następnym roku przeszła w ręce Wilczków^[11], a w XIX hrabiowskiego rodu Larisch von Mönnich. Z Wielkimi Kończycami związani byli również Mniszchowie, którzy obok swojego nazwiska dodawali nazwę tej miejscowości np. Michał Jerzy Wandalin Mniszech z Wielkich Kończyc (1742-1806) marszałek wielki koronny, czy jego wnuk malarz Andrzej Jerzy Mniszech.

W okresie reformacji miejscowa ludność w znacznej mierze przyjęła wyznanie luterańskie, a została prawie całkowicie zrekatolicyzowana w XVIII wieku.

W 1900 roku Kończyce Wielkie stanowiły samodzielną gminę obejmującą również Rudnik o powierzchni 1854 hektarów i liczbie mieszkańców 1561 zamieszkałych w 248 budynkach, z tego w samych Kończycach Wielkich bez Rudnika mieszkało 1257 osób w 199 domach. 1252 (99,6%) mieszkańców było katolikami a 5 (0,4%) wyznawcami judaizmu, 1226 (97,5%) polsko-, 28 (2,2%) niemiecko- a 2 (0,2%) czeskojęzycznymi^[12]. Według spisu z 1910 roku Kończyce Wielkie (bez Rudnika) miały już 1286 mieszkańców zamieszkałych w 207 budynkach na obszarze 1562 hektarów, co dawało gęstość zaludnienia równą 82,3 os./km², z czego 1279 było zameldowanych na stałe, 1236 (96,6%) było polsko-, 31 (2,4%) niemiecko-, 10 (0,8%) czeskojęzycznymi, a 2 osoby posługiwały się jeszcze innym językiem, 1280 (99,5%) było katolikami, 1 osoba była ewangelikiem, 3 żydami a 2 jeszcze innej religii lub wyznania^[13].

26 stycznia 1919 w czasie wojny polsko-czechosłowackiej miała tutaj miejsce przegrana przez polską stronę bitwa, w której zginął kapitan Cezary Wojciech Haller (1875-1919) – oficer, działacz polityczny i poseł na Sejm w Wiedniu. W lipcu 1920 roku w wyniku decyzji Rady Ambasadorów miejscowość znalazła się w granicach Polski.

Turystyka i zabytki

W Kończycach Wielkich znajdują się cztery zabytki wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego^[14]:

• Pałac w Kończycach Wielkich: barokowo-klasycystyczny wybudowany przez Jerzego Fryderyka Wilczka na przełomie XVII i XVIII w., przebudowany w wieku XIX. Jego ostatnią właścicielką była hrabina Gabriela von Thun und Hohenstein, której po II wojnie światowej pałac odebrany został przez nowe władze komunistyczne, które umieściły w nim dom dziecka.
• kaplica pałacowa z 1776 roku
• kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła: drewniany, jeden z największych na Śląsku Cieszyńskim, wybudowany w 1777 roku a przebudowany w XIX. Znajduje się na trasie Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.
• dawna obora, obecnie stajnia na folwarku „Karłowiec” (XIX wiek)

Rośnie tu ponad 500-letni Dąb Mieszko – pomnik przyrody, najstarszy dąb na Śląsku, jeden z najstarszych w Polsce, pozostałość po istniejącej tu przed wiekami puszczy^[15].

Na okolicznym wzgórzu usytuowanym pomiędzy Kończycami Wielkimi a Kończycami Małymi umiejscowiony jest punkt widokowy na Wielką Czantorię.

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:

• zielona trasa rowerowa nr 13 – Ustroń – Jastrzębie-Zdrój – Rybnik (82 km)
• niebieska trasa rowerowa nr 254 – Kaczyce – Kończyce Wielkie – Dębowiec (14 km)
• żółta tandemowa trasa rowerowa nr 259 Kaczyce – Kończyce Wielkie – Kończyce Małe – Kaczyce (19,5 km)
• Szlak Zamków nad Piotrówką – Kończyce Wielkie – Kończyce Małe – Zebrzydowice – Marklowice Górne – Marklowice Dolne – Pierstna – Piotrowice koło Karwiny – Skrbeńsko – Gołkowice (25 km)

Homo erectus

W przeprowadzanych w latach 2004 i 2005 badaniach archeologicznych nieopodal żwirowiska przy drodze wojewódzkiej nr 937 odkryto jak dotąd najstarsze ślady bytności przedstawicieli gatunku Homo erectus w Polsce i na północ od Karpat. Odnalezionych kilkadziesiąt półproduktów i narzędzi datowane są na około 800 tys. lat p.n.e^[16][17], jednak z czasem pojawiły się wątpliwości co do takiego datowania^[18]. Przybyć mieliby oni z południa poprzez Bramę Morawską prawdopodobnie za zwierzyną^[19].

Galeria

• 

  (c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0 pl

  Kościół św. Michała Archanioła

• 

  Kościół przed 1932

• 

  (c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

  Kaplica Opatrzności Bożej w zespole pałacowym

• 

  Wnętrze kaplicy Opatrzności Bożej w zespole pałacowym

• 

  (c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

  Pałac w Kończycach Wielkich

• 

  Folwark Karłowiec i pomnikowy dąb szypułkowy

• 

  (c) Photo: Hons084 / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

  Widok na Czantorię

Przypisy

Bibliografia

• 700 lat Hażlacha i Kończyc Wielkich. Hażlach - Kończyce Wielkie: Gmina Hażlach, 2005. ISBN 83-922804-0-7.
• Józef Londzin: Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Dziedzictwo błog. Jana Sarkandra, 1932, s. 171-177. OCLC 297540848.

Linki zewnętrzne

• Opis kościoła w Kończycach Wielkich. silesia-region.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-02-11)].
• Zamki w Polsce: Kończyce Wielkie