Kościół Świętego Ducha w Bytomiu

Kościół Świętego Ducha
w Bytomiu
Distinctive emblem for cultural property.svg 462/56 z 2 listopada 1956
oraz 1146/70 z 7 grudnia 1970[1]
kościół filialny
Ilustracja
Widok z południowego wschodu (2022)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Bytom

Adres

ul. Krakowska[1]

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

Wniebowzięcia NMP w Bytomiu

Wezwanie

Ducha Świętego

Położenie na mapie Bytomia
Mapa konturowa Bytomia, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Kościół Świętego Ducha w Bytomiu”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół Świętego Ducha w Bytomiu”
Ziemia50°20′46″N 18°55′40″E/50,346111 18,927778

Kościół Świętego Ducha w Bytomiu – kościół filialny parafii Wniebowzięcia NMP w Bytomiu, wybudowany jako kaplica przyszpitalna w 1721 roku, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego

Historia

Kościół został wybudowany w 1721 roku na terenie założonego w 1299 roku szpitala Świętego Ducha, na miejscu wcześniejszej drewnianej kaplicy. Według Józefa Lompy pierwotny drewniany kościół powstał na miejscu, gdzie nocował Władysław Łokietek z towarzyszami w 1298 roku. Miał zostać wystawiony z wdzięczności Bogu przez króla[2].

W kaplicy pw. Ducha Św. szpitala Miechowitów na miejscu, w którym stoi dziś kościół, odprawiał Msze nuncjusz apostolski Hipolit Aldobrandini, późniejszy papież Klemens VIII. Po wieloletniej przerwie kościół spełnia funkcje sakralne. Obecnie administracyjnie przynależy do parafii p.w. Wniebowzięcia NMP przy Rynku. Jest to jedna z kilku świątyń w diecezji gliwickiej, w których sprawuje się Mszę św. w tzw. Nadzwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego (ryt Trydencki; nabożeństwa w niedziele i święta nakazane o 9.45). Jest to także jedyny kościół miasta, który pozostał cały czas katolicki (nie był zajęty przez protestantów).

Przy kościele znajdował się cmentarz[3], w 2020 roku podczas prac archeologicznych odkryto przy świątyni dwa groby na różnych poziomach[3].

Architektura

Budowla w stylu barokowym, na planie ośmioboku foremnego o boku 7 metrów i o wysokości 12 metrów, nakryta ośmiopołaciowym, namiotowym dachem zwieńczonym sygnaturką. Z XVIII wieku zachowały się trzy barokowe ołtarze oraz ambona. We wnętrzu kościoła znajdują się organy firmy Ed. Horn Breslau z 1875 r. W 2007 roku zostały zdemontowane i poddane renowacji. Renowację przy zachowaniu techniki budowy organów z XIX w. wykonuje Romuald Greiss (remont trwa od roku 2005). Kościół jest ogrzewany (12 stycznia 2008 zostało zamontowane ogrzewanie promiennikowe o mocy elektrycznej 24 kW). W kwietniu 2008 zostały przywrócone balaski i ławki. W końcu roku 2008 zakończył się remont obu zakrystii. W marcu 2009 zamontowano nowe schody do ołtarza głównego.

Przed II wojną światową zaproponowano cztery projekty rozbudowy kościoła. Wspólną ich cechą było dobudowanie nawy w kierunku północy (przez co kościół straciłby zorientowanie) i przerobienie obecnego kościoła na prezbiterium nowo powstałej świątyni. Nie doszło do realizacji żadnego z tych projektów. Na bytomskiej świątyni wzorowano się przy budowie kamiennego kościoła Świętego Krzyża w Mysłowicach[4].

Organy

Organy Eduarda Horna w kościele św. Ducha w Bytomiu pochodzą z 1875 r., jest to niewielki, niemiecki instrument romantyczny, ośmiogłosowy, mechaniczny posiadający jeden manuał i pedał.

O producencie

Horn (Hörn) – wytwórnia organów piszczałkowych założona przez fortepianmistrza, organmistrza, korektora i stroiciela O. Horna działała we Wrocławiu w latach 18561926, od roku 1918 przy Klosterstrasse 47 (obecnie Traugutta). Funkcjonowała także jako skład i wypożyczalnia fortepianów i pianin. Obecnie w kraju znanych jest tylko kilka egzemplarzy instrumentów tego producenta.

Charakterystyka

Instrument znajduje się na murowanym chórze nad wejściem do kościoła. W jego wnętrzu zachował się napis: Ed. Horn Orgelbaumeister in Breslau 1875 r. Na tylnej części szafy organowej ocalały ręczne adnotacje organistów; najstarsza z nich pochodzi sprzed I wojny światowej, ostatnia z 1990 roku, roku w którym organy zagrały po raz ostatni, późniejszy ich stan techniczny dyskwalifikował je z dalszego użytku (szafa organowa jak i drewniane piszczałki zniszczona przez drewnojady, pęknięta wiatrownica, zniszczone piszczałki cynowe, dziurawy miech) W czasie I wojny światowej zabrano oryginalne cynowe piszczałki prospektu, w ich miejsce w latach 50. wstawiono cynkowe. Obecnie wrócono do wersji pierwotnej i zamontowano nowe piszczałki cynowe wykonane według starych menzur. Instrument o trakturze mechanicznej z wiszącą klawiaturą systemu francuskiego.

Wewnątrz znajdują się dwie wiatrownice:

  • 1. manuałowa: zasuwowo – klapowa
  • 2. pedałowa: stożkowa

Zakresy klawiatur:

  • 1. manuał: C – c³
  • 2. pedał: C – c1

Prospekt trójwieżyczkowy jest stylizacją neobarokową z XIX w. Wieżyczka centralna wyższa od skrajnych; wszystkie trzy wieżyczki piszczałkowe w postaci trzech półkolistych ryzalitów, między którymi umieszczone są dwa niższe, symetryczne, prostokątne pola piszczałkowe. Prospekt marmuryzowany i złocony złotem karatowym, klawiatura z kości bawolej i hebanu.

W roku 2011 zamontowano dmuchawę elektryczną. Zachowana przy tym została możliwość ręcznego kalikowania.

Dyspozycja

  • 1. Principal 8 Fuss
  • 2. Octave 4 Fuss
  • 3. Gamba 8 Fuss
  • 4. Portunal 8 Fuss
  • 5. Flöte 8 Fuss
  • 6. Flaut – amabile 4 Fuss
  • 7. Raussch – Quinte 2 Fuss
  • 8. Subbass 16 Fuss
  • 9. Pedal – koppel

Galeria

Przypisy

  1. a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 22 [dostęp 2019-07-08].
  2. Józef Lompa: Ustęp z podróży po Śląsku (powiat bytomski) [1856]. W: Górny Śląsk i Zagłębie w dawnych opisach. Wiek XIX. Andrzej Zieliński (wybór, wstęp i opracowanie). Katowice: Śląsk, 1984, s. 126. ISBN 83-216-0428-5.
  3. a b Tomasz Sanecki: Kolejne odkrycia bytomskich archeologów. Urząd Miasta Bytom, 2020-04-01. [dostęp 2020-04-06].
  4. Alfred Kudła: Przestrzeń miejska, jej zabudowa i zagospodarowanie. W: Mysłowice. Zarys rozwoju miasta. Wacław Długoborski (red.). Katowice: „Śląsk”, 1977, s. 315.

Bibliografia

  • Artur Paczyna, Extra Muros... Kilka słów o katolickiej kaplicy św. Ducha w Bytomiu, Bytom 2009, nakładem autora

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Kosciol Swietego Ducha w Bytomiu - oltarz glowny.jpg
(c) Bechstein, CC-BY-SA-3.0
Kościół Świętego Ducha w Bytomiu - ołtarz główny
Bytom location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Bytom, Poland
Ta mapa of Bytom została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Bytom Holy Spirit church side altar N 2022.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
ołtarz boczny w kościele Świętego Ducha w Bytomiu, strona północna, na lewo od wejścia
Bytom Holy Spirit church.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół Świętego Ducha w Bytomiu
Bytom Holy Spirit church ceiling 2022.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
sklepienie kościoła Świętego Ducha w Bytomiu, na środku wieloramienny żyrandol, po bokach empory
Bytom Holy Spirit church stained glass.jpg
Autor: Adrian Tync (photograph); designer unknown, Licencja: CC BY-SA 4.0
witraż w oknie za ołtarzem głównym kościoła Świętego Ducha w Bytomiu; wykonany prawdopodobnie w latach 20. XX wieku; widok z zewnątrz
Bytom Holy Spirit church SE 2022.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
kościół Ducha Świętego w Bytomiu, widok z ul. Krakowskiej
Bytom Holy Spirit church bell.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
dzwon kościoła Świętego Ducha w Bytomiu z 1640 roku (za: A. Paczyna: Extra muros..., 2009, s. 39), umieszczony w ośmiobocznej wieżyczce wieńczącej dach; pochodzący z drewnianej kaplicy poprzedzającej tenże murowany kościół
Bytom Holy Spirit church interior 2022.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
wnętrze kościoła Świętego Ducha w Bytomiu
Bytom Holy Spirit church side altar S 2022.jpg
Autor: Adrian Tync, Licencja: CC BY-SA 4.0
ołtarz boczny w kościele Świętego Ducha w Bytomiu, strona południowa, na prawo od wejścia