Kościół Świętego Ducha w Wilnie

Kościół Świętego Ducha w Wilnie

Vilniaus Šventosios Dvasios bažnyčia

kościół parafialny
Kościół Świętego Ducha od ul. Dominikańskiej
Państwo	Litwa
Miejscowość	Wilno
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	Duch Święty
Historia Data rozpoczęcia budowy 1753 Data zakończenia budowy 1770 Aktualne przeznaczenie Kościół parafialny
Dane świątyni Styl barok wileński Architekt Jan Krzysztof Glaubitz Świątynia • materiał bud. • cegła Kopuła • liczba kopuł • wysokość zew. 1 51 m Ołtarz • liczba ołtarzy 16
Położenie na mapie Wilna Kościół Świętego Ducha w Wilnie
Położenie na mapie Litwy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kościół Świętego Ducha w Wilnie
54°40′52,40″N 25°17′04,50″E/54,681222 25,284583

Kościół Świętego Ducha w Wilnie i klasztor dominikanów – późnobarokowa świątynia katolicka na Starym Mieście w Wilnie (ul. Dominikonų 8; Dominikańska 8) z lat 1753–1770.

Historia

Pierwsza informacja o pobycie dominikanów w Wilnie pochodzi z 1321 r., z czasów Giedymina. Nie ma jednak informacji, w którym miejscu się osiedlili ani jak długo przebywali w pogańskim jeszcze mieście. Wedle tradycji pierwszy kościół znajdujący się w tym miejscu został ufundowany w czasach Jagiełły i Witolda. Za czasów króla Aleksandra Jagiellończyka kościół został przekazany dominikanom, wraz z założonym obok klasztorem^[1]. Gotyckie zabudowania spaliły się na początku XVII w. Kolejny – barokowy, ale jeszcze nieukończony klasztor – został spalony w 1655 r. przez wojska moskiewskie podczas wojny polsko-rosyjskiej. Kolejną świątynię dominikanie wznieśli w latach 1679–1688. Była ona jednak zniszczona przez pożary w kolejnych latach: 1726 r., 1748 r., 1758 r.

W 2. połowie XVIII w. na zrębie dawnych murów wzniesiona została nowa, późnobarokowa świątynia. W odróżnieniu od większości świątyń wileńskich nie była ona nigdy zamknięta i przetrwała jako katolicki obiekt sakralny zarówno czasy zaborów Polski (część kościołów zamieniono wtedy na cerkwie prawosławne), jak i powojenne czasy sowieckie.

W latach dziewięćdziesiątych XX w. została przejęta przez dominikanów z polskiej prowincji tegoż zakonu. Obecnie jest to tzw. kościół polski – obecnie jedyny, w którym sprawuje się liturgię tylko w języku polskim.

W 1948 r. z zamykanego wtedy ⁣⁣kościoła św. Michała⁣⁣ został przeniesiony do kościoła św. Ducha obraz Jezusa Miłosiernego. Jest to obraz namalowany w 1934 r. przez polskiego artystę Eugeniusza Kazimirowskiego według wskazówek s. Faustyny Kowalskiej. Po kilku miesiącach został on jednak wywieziony do wsi Nowa Ruda. W latach 1987–2005, staraniem pracującego wówczas w Wilnie ks. Tadeusza Kondrusiewicza, obraz ten ponownie znalazł się w bocznym ołtarzu w kościele św. Ducha, gdzie stał się celem pielgrzymek. W 2005 r. decyzją metropolity wileńskiego kard. A. Bačkisa obraz został przeniesiony do kościoła św. Trójcy.

We wrześniu 1993 r. w wileńskim kościele św. Ducha Jan Paweł II spotkał się z miejscowymi Polakami^[2], o czym informuje pamiątkowa tablica przy wejściu.

Architektura

Po pożarze w 1758 r. architektem, który zaprojektował odbudowę świątyni — w stylu, jaki podziwiamy do dziś — został działający w tym czasie w Wilnie Jan Krzysztof Glaubitz. Mimo że świątynia jest wciśnięta między zwartą zabudowę ulicy oraz budynek klasztoru, Glaubitz wzniósł dwie wysokie wieże typowe dla fasady wileńskiego baroku. W późniejszym czasie, gdy przy końcu XVIII w. runęła wieża zegarowa Ratuszu w Wilnie — też dzieło Glaubitza — dominikanie, obawiając się podobnego wypadku, rozebrali wieże (kilka kondygnacji) ustawiając krzyże na obecnie istniejące drewniane wieżyczki. Imponujący efekt uzyskał architekt przez zakończenie nawy i transeptu rokokowymi szczytami:^[3]

Na przecięciu nawy i transeptu usadowił wysoką na 51 metrów kopułę^[4] z dwustopniową obudową. Dzięki temu zabiegowi kościół widziany z pewnej odległości, np. w panoramie miasta z jednego ze wzgórz, jest jedną z najbardziej okazałych i charakterystycznych budowli. Od strony ulicy widoczny jest jedynie rokokowy portal z herbem Rzeczypospolitej i Wazów.

Autorem dekoracji wnętrza był Franciszek Ignacy Hoffer. Jest to jednolita, bogata w sztukaterie rokokowa kompozycja. Poszczególne elementy wystroju zdają się wzajemnie przenikać, wypełniając całą przestrzeń świątyni. Na wyposażenie wnętrza składa się 16 rokokowych ołtarzy o znacznych rozmiarach. Główny ołtarz przedstawia Trójcę Świętą: błogosławiący Bóg Ojciec jest umieszczony w górnej części ołtarza, Jezus na krzyżu w centralnej, a Duch Święty w postaci gołębicy na dole, nad tabernakulum. Przy ołtarzu Jezusa Miłosiernego znajduje się ołtarz Świętego Rafała Kalinowskiego – polskiego karmelity, który był przez długi okres związany z kościołem św. Ducha, przy którym mieszkał wraz z rodzicami. Godna zauważenia jest m.in. ambona połączona w jedną całość z konfesjonałem. W tylnej części kościoła zachowały się dwa ocalałe z pożarów XVIII-wieczne portrety przedstawiające króla Aleksandra Jagiellończyka oraz jego spowiednika ks. Korczaka na tle pierwszej, gotyckiej jeszcze świątyni.

Organy kościoła Świętego Ducha w Wilnie

Na chórze muzycznym kościoła znajdują się barokowe, 31 głosowe, dwumanuałowe organy z pedałem z 1776 r.^[5] sprowadzone z Królewca. Wykonał je Adam Gottlob Casparini^[6]. Jak na tego typu instrumenty barokowe mają dość skromny wystrój. Prócz piszczałek posiadają też sekcję dzwonków odlanych z brązu oraz cymbelsterny umieszczone w wieżach prospektu organowego^[7]. Jest to najstarszy (co do wielkości) zachowany instrument na Litwie. Mimo że są powszechnie uznane jako najbardziej imponujące dzieło A. G. Caspariniego, ciągle czekają na renowację. Z powodu złego stanu technicznego używane są okazyjnie.

Klasztor

Trójkondygnacyjne barokowe budynki klasztorne z lat 1749–1776 przylegają do frontowej ściany kościoła, tworząc z nim jedną budowlę. Są one wzniesione na planie kwadratu wokół wewnętrznego wirydarza. W krużgankach klasztornych zachowały się XVIII-wieczne freski. Zakon dominikański został usunięty z Wilna przez Rosjan przed połową XIX w., a w pomieszczeniach klasztornych urządzono więzienie, w którym przetrzymywano m.in. uczestników powstania styczniowego. W okresie międzywojennym stały się one siedzibą urzędów miejskich. Obecnie pomieszczenia klasztorne są w bardzo złym stanie. Pod klasztorem znajdują się rozległe podziemia, które w okresie międzywojennym były dostępne dla zwiedzających.

Galeria zdjęć

Przypisy

Bibliografia

• JagodaJ. Rogoża JagodaJ., Wilno. Barok z kamienia i obłoków, JarosławJ. Swajdo, MarzenaM. Daszewska, wyd. Wyd. 3, Kraków: Wydawnictwo Bezdroża, 2008, s. 104-105, ISBN 978-83-7560-009-4, OCLC 749788947 .
• KrzysztofK. Plebankiewicz KrzysztofK., Wilno. Przewodnik Turystyczny, Warszawa: „Arkady”, 1997, s. 83-86, ISBN 83-213-3934-4, OCLC 750575551 .
• AdamA. Dylewski AdamA., Wilno po polsku, Warszawa: Świat Książki - Bertelsmann Media, 2007, s. 145-150, ISBN 978-83-247-0566-5, OCLC 169944648 .

Linki zewnętrzne

• Archiwalne widoki kościoła w bibliotece Polona