Kościół św. Andrzeja w Krakowie

Kościół św. Andrzeja
Distinctive emblem for cultural property.svg A-26 z 4 maja 1974[1]
kościół klasztorny klarysek
Ilustracja
Kościół św. Andrzeja.
Po lewej brama do klasztoru klarysek.
Państwo Polska
Województwo małopolskie
MiejscowośćKraków
Adresul. Grodzka 54
Wyznaniekatolickie
Kościółrzymskokatolicki
ParafiaWszystkich Świętych
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Andrzeja”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Andrzeja”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Andrzeja”
Ziemia50°03′23,8″N 19°56′17,8″E/50,056611 19,938278

Kościół św. Andrzeja – zabytkowy rzymskokatolicki kościół klasztorny klarysek znajdujący się w Krakowie przy ulicy Grodzkiej 54, na Starym Mieście.

Historia

Kościół zbudowano w latach 1079–1098, z fundacji palatyna Sieciecha. Był główną świątynią osady Okół. Znajdował się początkowo pod patronatem benedyktynów z opactwa w Sieciechowie, a potem z Tyńca. Być może początkowo nosił wezwanie św. Idziego. Według Długosza broniła się tutaj ludność Okołu przed Mongołami w 1241. W 1243 Konrad Mazowiecki podczas walk o tron krakowski otoczył kościół fosą i wałem. Ponowny najazd tatarski z 1260 spowodował prawdopodobnie częściowe zniszczenie świątyni.

W 1320 kościół otrzymały klaryski, dotąd mające swoją siedzibę w Grodzisku pod Skałą. Wybudowano wówczas dla nowych lokatorek zabudowania klasztorne z fundacji króla Władysława Łokietka. Kościół kilkakrotnie padał ofiarą pożarów, nie spowodowało to jednak poważniejszych zmian w wyglądzie zewnętrznym (poza dodaniem barokowych hełmów wież i portalu od strony północnej), ale w XVIII w. dokonano gruntownej barokizacji wnętrza (prace prowadzić tu mieli Baltazar Fontana – dekoracja stiukowa i polichromia, oraz być może Franciszek Placidi – ołtarz).

Architektura i wystrój wnętrza

Kościół św. Andrzeja zachował do dziś pierwotną bryłę romańską. Ma on charakter obronny. Jest dwuwieżową bazyliką typu saskiego, złożoną z krótkiego (jednoprzęsłowego) trójnawowego korpusu, transeptu oraz prezbiterium zamkniętego apsydą. Prezbiterium odgradzało od nawy lektorium. Kamienne mury tworzą głównie naprzemienne warstwy wapienia i piaskowca. Nad nawami wznosiły się empory, które obiegając wnętrza wież kończyły się w bocznych ramionach transeptu. Nawę środkową od bocznych odgradzają filary arkadowe (pochodzące raczej z okresu baroku), związane z lizenami u ścian bocznych, w tęczy i przy ścianach obu wież.

Fasada zachodnia uwieńczona jest dwoma, u podstawy czworokątnymi, wyżej ośmiobocznymi, wieżami z biforiami. Wraz z triforium u szczytu centralnej części fasady okna te kontrastują z ciężką masą części dolnej, w której znaleźć można jedynie otwory strzelnicze (i ślad po zamurowanym pierwotnym portalu). Zewnętrzne ściany prezbiterium i apsydy są oplecione lizenami i zwieńczone fryzem arkadowym, co wzbogaca surową bryłę świątyni. Kontrastuje z romańską bryłą gotyckie oratorium oraz barokowe hełmy wież. Wnętrze posiada obecnie bogaty wystrój barokowy, choć odnaleziono także fragmenty średniowiecznych malowideł. W północnej wieży na wysokości I piętra znajduje się wyryty w kamieniu podpis XII-wiecznego muratora[2].

Polichromia w kopule przedstawia Sąd Ostateczny, a w prezbiterium glorię św. Klary, Salomei i Kingi wraz z koronację Matki Bożej w absydzie. W głównym ołtarzu znajduje się obraz św. Andrzeja, a w mensie ołtarzowej barokowe tabernakulum z XVIII wieku. W prezbiterium są również zabytkowe organy 8-głosowe.

Od północnej strony przylega do prezbiterium gotycka kaplica z XIV w., służąca jako zakrystia. Jej budowa spowodowała zniszczenie niewielkiej apsydy przy północnym ramieniu transeptu. Przypuszcza się, iż kaplica ta została zbudowana jako kaplica grobowa możnego rodu Tęczyńskich[3].

Klasztor

Do kościoła przylega klasztor wzniesiony na planie nieregularnego czworoboku, z wirydarzem pośrodku. Pod koniec XVI wieku i na przełomie XVI i XVII wieku klasztor był przebudowywany. W 1843 roku powstała neoromańska elewacja od ul. Grodzkiej[4]. W skarbcu klasztornym przechowywane są cenne zabytki, m.in. XIII wieczne relikwiarze, unikatowy, mozaikowy obraz Matki Bożej w stylu bizantyńskim z przełomu XII/XIII wieku oraz najstarsze figurki jasełkowe, pochodzące z początku XIV wieku, ofiarowane prawdopodobnie przez Elżbietę, siostrę króla Kazimierza Wielkiego[2]. W klasztornej bibliotece znajdują się m.in. późnoromański graduał z XIII wieku i iluminowane, wczesnogotyckie księgi.

Galeria

  • Widok z północy z ul. Grodzkiej

  • Wnętrze kościoła

  • Wnętrze kościoła

Przypisy

  1. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie. 2021-09-30.
  2. ↑ a b Jan Adamczewski, Kraków od A do Z, KAW, Kraków.
  3. ↑ Janusz Firlet, Pawe Kajfasy. Badania zakrystii kościoła św. Andrzeja w Krakowie – kaplicy grobowej Tęczyńskich?. „Krzysztofory: Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”. 30, s. 251–270, 2012. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. 
  4. ↑ Turystyka – www.krakow.pl.

Bibliografia

  • Adamczewski Jan, 1992, Kraków od A do Z, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków, s. 117.
  • Dobrowolski T., 1959, Sztuka Krakowa, Wydawnictwo Literackie, s. 47, 57–59.
  • Rożek M., 2006, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Wydawnictwo WAM, s. 276–280.

Linki zewnętrzne

Ulica Grodzka w Krakowie
Strona nieparzysta
Strona parzysta

Media użyte na tej stronie

Krakow Center - basic map.svg
Autor: RaNo, Licencja: CC BY-SA 4.0
Old town in Krakow - basic map
Lesser Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 50.59 N
  • S: 49.07 N
  • W: 18.92 E
  • E: 21.55 E
Kraków location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Kraków. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.15 N
  • S: 49.95 N
  • W: 19.76 E
  • E: 20.26 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Kosciol sw andrzeja krakow wnetrze.jpg
Autor: Jakub31337, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół Św. Andrzeja w Krakowie - wnętrze
Church of St Andrew (interior), 56 Grodzka street, Old Town, Krakow, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół św. Andrzeja (wnętrze), ul. Grodzka 56, Stare Miasto, Kraków
Church of St. Andrew and Convent of the Order of Saint Clare, 54 Grodzka street, Old Town, Kraków, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół św. Andrzeja i klasztor klarysek, ul. Grodzka 54, Stare Miasto, Kraków
Church of St. Andrew (view from N), 56 Grodzka street, Old Town, Krakow, Poland.jpg
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół św. Andrzeja (widok z płn), ul. Grodzka 56, Stare Miasto, Kraków