Kościół św. Elżbiety na ulicy Grabiszyńskiej we Wrocławiu

Kościół św. Elżbiety we Wrocławiu (ul. Grabiszyńska)
Distinctive emblem for cultural property.svg A/2489/356/Wm z dnia 4.08.1977[1]
kościół parafialny
Ilustracja
Kościół św. Elżbiety przy ul. Grabiszyńskiej
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Adres

Grabiszyńska 103

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

św. Elżbiety we Wrocławiu

Wezwanie

św. Elżbiety

Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Elżbiety”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Elżbiety”
Ziemia51°06′04″N 17°00′23″E/51,101111 17,006389

Kościół św. Elżbiety we Wrocławiu - katolicka świątynia przy ul. Grabiszyńskiej wzniesiona pod koniec XIX w. wg projektu wrocławskiego architekta Josepha Ebersa w stylu neogotyckim.

Historia

Kościół św. Elżbiety powstał w latach 1893–1896 jako kościół katolicki, łącznie z sąsiadującym kompleksem szpitalno-klasztornym zbudowanym na potrzeby zakonu sióstr elżbietanek, które opiekowały się chorymi. Budowę kościoła w pełni sfinansował ówczesny biskup wrocławski, kardynał Georg Kopp. W 1899 kościół stał się parafialnym, po utworzeniu nowej parafii[2]. Biskup Kopp dokonał konsekracji świątyni 19 listopada 1907, w 700-lecie urodzin św. Elżbiety Węgierskiej[3]. Podczas oblężenia Wrocławia, w połowie marca 1945 wojsko niemieckie wysadziło wieżę kościoła w ramach przygotowywania w tym rejonie pozycji obronnych[4]. W efekcie upadku wieży doszło do zniszczeń w obrębie samego kościoła, zwłaszcza części dachu i sklepień. Żołnierze zniszczyli też wówczas znaczną część wyposażenia kościoła[5][6]. Wraz z drobniejszymi uszkodzeniami budowli w pozostałym okresie walk o miasto szacuje się, że świątynia została zniszczona w 30-50%[7]. Tym niemniej nabożeństwa wznowiono tu już 3 VI 1945 r., a pierwsze prace porządkowe i zabezpieczające rozpoczęto wkrótce po kapitulacji garnizonu niemieckiego[8], kontynuując je w 1946[9]. W większym zakresie przeprowadzono prace remontowe dachu w drugiej połowie 1948[10]. Zasadniczą fazę odbudowy kościoła przeprowadził proboszcz Roman Karapczyński. W roku 1952, oprócz kolejnego etapu naprawy dachu, odbudowano zniszczone sklepienia, zamurowane pęknięcia i ubytki w murach ścian, położono brakujące posadzki, oszklono okna[11]. W 1965 r. wyremontowano fasadę przednią (zachodnią, z głównym wejściem), odbudowując jej szczyt z nowych materiałów: luksferu i betonu i zastępując zniszczoną rozetę witrażem[12][13]. Staraniem kolejnego proboszcza, ks. Franciszka Głoda, od 1979 r. prowadzono prace przygotowawcze do odbudowy wieży, której montaż przeprowadzono 21 X 1981 r. (w literaturze funkcjonuje też błędna data roczna 1980)[14]. Ta charakterystyczna, ażurowa stalowa wieża projektu prof. Tadeusza Zipsera i Marka Dobrowolskiego nawiązująca do form gotyckich, odróżnia kościół od innych świątyń wrocławskich . W 1983 kościół otrzymał trzy dzwony z ludwisarni Felczyńskiego (700 kg – "św. Elżbieta", 300 kg – "Jan Paweł II" i 150 kg - "św. Franciszek z Asyżu")[15]. Od 1990 r. do 1999 r. stopniowo montowano w oknach witraże, w sumie piętnaście autorstwa Haliny Cieślińskiej-Brzeskiej, a w 1995 organy Józefa Cynara mające 23 głosy (kupiony prospekt organowy jest znacznie starszy)[16]. W 1998 dokonano kompletnej wymiany dachówek i więźby dachowej[17].

Na początku stanu wojennego, od 17 XII 1981 r. przez kilka dni proboszcz Franciszek Głód ukrywał w wieży kościelnej działaczy opozycji, w tym Frasyniuka, Piniora i Barbarę Labudę[18].

Witraż martyrologii narodu polskiego. Projekt Haliny Cieślińskiej-Brzeskiej, wykonanie pracownia Witroart, Piotr Janek.

Architektura i wyposażenie

Kościół św. Elżbiety jest trójnawową, siedmioprzęsłową halą z dwoma pseudotranseptami i pojedynczą wieżą umieszczoną osiowo w przedniej fasadzie. Nawy i prezbiterium mają sklepienia krzyżowo-żebrowe. Gmach zbudowano z cegły klinkierowej i glazurowanej, generalnie w stylu neogotyckim, zawiera jednak też elementy neoromańskie. W porównaniu do stanu współczesnego oryginalny kościół miał dużą rozetę w fasadzie przedniej oraz murowaną, a nie stalową wieżę[19]. W podziemiach znajduje się krypta, przeznaczona pierwotnie na miejsce pochówku Elżbietanek[20].

Bruno Tschötschel, tympanon w kościele pw. św. Elżbiety we Wrocławiu przy ul. Grabiszyńskiej, drewno polichromowane, 1937

Choć w trakcie oblężenia Wrocławia spalono część wyposażenia[5][6], zniszczone też zostały witraże[21], we wnętrzu pozostało wiele oryginalnych i ciekawych detali architektonicznych lub elementów ruchomego wyposażenia[22]. Przedwojenne wyposażenie świątyni utrzymane było w stylistyce neogotyckiej. Przetrwały z niego kamienne zworniki, ołtarze, w tym ołtarz główny zdobiony figurami św. Klary i Urszuli oraz aniołów, ołtarz drewniany, zespół drewnianych dzieł Brunona Tschötschela: tympanon z 1937 r. i sześć płaskorzeźb świętych, obecnie na filarach nawy głównej, a także neogotyckie ramy obrazów, wśród których są dwa dzieła Juliana Wałdowskiego z początku XX w. (tryptyk maryjny i Nauczanie Marii przez św. Annę). W kościele znajdują się również pochodzące sprzed wojny posadzki (przetrwała tylko część), stacje drogi krzyżowej i szereg anonimowych obrazów i fabrycznie wytwarzanych z mas gipsopodobnych posągów świętych i elementów dekoracyjnych[23]. Sprzed 1945 pochodzą także konfesjonały i ławki w nawie, jednak zostały one przeniesione z innych świątyń, gdyż oryginalne nie przetrwały działań wojennych[24].

Kościół św. Elżbiety był tematem kilku pocztówek wydanych w XX w., przed pierwszą wojną światową, w tym jedną rysowaną przez Georga Rasela[25].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego, s. 201. [dostęp 2010-01-25].
  2. ↑ Błaszczyk T.: Dzieje Parafii Świętej Elżbiety do końca II wojny światowej. W: Dzieje Parafii Świętej Elżbiety przy ul. Grabiszyńskiej we Wrocławiu, red. Rościsław Żerelik, Jarosław Maliniak, Wyd. Gajt, Wrocław 2008 s. 15, 16
  3. ↑ Historia parafii na jej oficjalnej stronie [1]
  4. ↑ Głowiński T.: Kościół i parafia św. Elżbiety w czasie II wojny światowej i podczas oblężenia Festung Breslau (1939-1945) s. 29, 30, w: Żerelik & Maliniak
  5. ↑ a b Głowiński s. 31
  6. ↑ a b Maliniak J.: Dzieje parafii św. Elżbiety po II wojnie światowej, w: Żerelik & Maliniak, s. 38
  7. ↑ Maliniak s. 38, w: Żerelik & Maliniak
  8. ↑ Głowiński s. 33, w: Żerelik & Maliniak
  9. ↑ Głowiński s. 38, w: Żerelik & Maliniak
  10. ↑ Maliniak s. 51, w: Żerelik & Maliniak
  11. ↑ Maliniak s. 56, w: Żerelik & Maliniak
  12. ↑ Maliniak s. 59
  13. ↑ Gabiś A.: Kościół, klasztor i szpital sióstr elżbietanek w zbiorach Archiwum Budowlanego we Wrocławiu, w: Żerelik & Maliniak s. 216-218
  14. ↑ Maliniak s. 84-85, w: Żerelik & Maliniak
  15. ↑ Zygmunt Antkowiak, Kościoły Wrocławia. Wyd. Muzeum Archidiecezjalne, 1991, strona 200, ISBN 83-900018-1-1
  16. ↑ Maliniak s. 93, 94, w: Żerelik & Maliniak
  17. ↑ Maliniak s. 94, w: Żerelik & Maliniak
  18. ↑ Zlat M.: Sekrety kościelnej wieży, w: Żerelik i Maliniak, s. 283-285
  19. ↑ Brzezicki S.: Architekt i kościół (wokół architektury kościoła św. Elżbiety), w: Żerelik i Maliniak s. 191-195
  20. ↑ Gabiś s. 215, 219
  21. ↑ Lubos-Kozieł J.: Wystrój i wyposażenie kościoła św. Elżbiety sprzed 1945 roku, w: Żerelik & Maliniak s. 213
  22. ↑ Lubos-Kozieł s. 203
  23. ↑ Lubos-Kozieł s. 204-213
  24. ↑ Lubos-Kozieł s. 213
  25. ↑ Kraska-Lewalski A.: Wizerunki szpitala, klasztoru i kościoła p.w. św. Elżbiety Węgierskiej we wrocławskich zbiorach, w: Żerelik & Maliniak s. 225, 228-230

Bibliografia

  • Dzieje Parafii Świętej Elżbiety przy ul. Grabiszyńskiej we Wrocławiu, red. Rościsław Żerelik, Jarosław Maliniak, Wyd. Gajt, Wrocław 2008.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wrocław location map2.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Wrocławia, Polska
Lower Silesian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.9134 N
  • S: 49.9809 N
  • W: 14.7603 E
  • E: 17.9091 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
POL województwo dolnośląskie flag.svg
Flaga województwa dolnośląskiego
Уроцлаўскія замалёўкі 26.jpg
Autor: Андрэй Дзмітрыеў (http://fgb.by/viewtopic.php?p=60515#60515), Licencja: CC BY-SA 3.0
Уроцлаўскія замалёўкі
Tschötschel tympanon kościół św Elżbiety Wrocław.jpg
Autor: Bruno Tschötschel , Licencja: CC BY-SA 3.0
Bruno Tschötschel, tympanon w kościele p.w. św. Elżbiety Węgierskiej we Wrocławiu przy ul. Grabiszyńskiej, drewno polichromowane, 1937.
Witraż 1. Kościół św. Elżbiety, Wrocław, Grabiszyńska.jpg
Autor: Robert Niedźwiedzki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Witraż projektu Haliny Cieślińskiej-Brzeskiej, wykonała pracownia Witroart, Piotr Janek. Kościół św. Elżbiety, Wrocław, Grabiszyńska.