Kościół św. Józefa w Katowicach

Kościół św. Józefa w
Katowicach-Załężu

nr rej: – A-1236/78 z 8 września 1978 roku[1] – A/523/2019 z 19 lipca 2019 roku[2]
kościół parafialny
Kościół św. Józefa od strony ul. Gliwickiej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Józefa w Katowicach-Załężu
Wezwanie	św. Józefa
Historia Data rozpoczęcia budowy 1898 Data zakończenia budowy 1900 Data poświęcenia 20 kwietnia 1896
Dane świątyni Styl neogotyk, historyzm Architekt Ludwig Schneider Świątynia • materiał bud. • wysokość • długość • szerokość • cegła licówka 64 m 53 m 30,5 m Liczba naw 3 Dzwonnica • typ dzwonnicy • nazwa dzwonu zwarta św. Maryja, św. Florian, św. Barbara, św. Józef
Położenie na mapie Katowic Kościół św. Józefa w Katowicach-Załężu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kościół św. Józefa w Katowicach-Załężu
Położenie na mapie województwa śląskiego Kościół św. Józefa w Katowicach-Załężu
50°15′49,60″N 19°00′01,76″E/50,263778 19,000489

Kościół św. Józefa w Katowicach-Załężu – rzymskokatolicki kościół parafialny parafii św. Józefa, mieszczący się przy ulicy Gliwickiej 76 w Katowicach, w dzielnicy Załęże. Powstał on w latach 1898–1900 jako kościół wotywny po katastrofie górniczej w kopalni Cleophas (obecnie Kleofas) z 4 marca 1896 roku. Kościół został poświęcony 8 listopada 1900 roku, a konsekrowany 29 kwietnia 1902 roku. Autorem powstałego w stylu neogotyckim kościoła jest Ludwig Schneider.

Historia

Do połowy XIX w. wierni z Załęża przynależeli do parafii w Bogucicach. Od połowy XIX w. wierni uczęszczali do tymczasowego kościoła przy obecnym placu Wolności w Katowicach, który został poświęcony w 1860 roku. Dalekie położenie kościoła spowodowało, iż wierni zaczęli zabiegać o odłączenie i utworzenie własnej parafii wraz z kościołem^[3]. Pierwsze plany budowy kościoła w Załężu pojawiły się około 1850 roku, kiedy to trwały rozmowy między ówczesnym proboszczem parafii boguckiej, ks. Leopoldem Markiefką a właścicielem dóbr załęskich Georgiem von Moltke. Rozmowy te zakończyły się fiaskiem^[4].

Powstanie obecnego kościoła wiąże się z działalnością proboszcza parafii boguckiej – ks. Ludwika Skowronka, który w 1894 roku pod budowę kościoła w Załężu wykupił 3,3467 ha gruntów pod budowę kościoła, plebanii i cmentarza w Załężu. Propozycję ks. Skowronka zatwierdził 27 grudnia 1895 roku biskup wrocławski, kard. Georg Kopp^[5]. Sprawę budowy kościoła przyspieszyła katastrofa górnicza w kopalni Cleophas (obecnie Kleofas) z 3 marca 1896 roku, w której to w pożarze zginęło 105 górników, głównie z Bogucic, Dębu i Załęża^[5]. Podczas pogrzebu proboszcz bogucki ks. Ludwik Skowronek wygłosił ślubowanie wybudowania kościoła, która brzmiała następująco:

W tym samym roku tj, 1 września 1896 roku erygowano parafię. Dnia 15 grudnia tegoż roku powołano Komitet Budowy Kościoła, a budowę kościoła rozpoczęto z dwuletnim opóźnieniem spowodowanym prawdopodobnie brakiem funduszy w dniu 15 maja 1898 roku. Kościół budowano z dużym zaangażowaniem ks. Skowronka oraz wiernych z Bogucic i Załęża. Darowizny na rzecz budowy kościoła przekazały również m.in.: huta Baildon, spółka Georg von Giesches Erben, Katowicka Spółka Akcyjna dla Górnictwa i Hutnictwa (niem. Kattowitzer Aktiengesellschaft für Bergbau und Eisenhüttenbetrieb) oraz Śląski Fundusz Wolnych Kuksów (niem. Verwaltung des Schlesischen Freikuxgelderfonds) Comiesięcznie, od 1898 do 16 grudnia 1900 roku zbierano kolektę na budowę świątyni, a przed poświęceniem budynku, 28 września 1900 roku otworzono kościół dla zwiedzających. Koszt budowy świątyni wyniósł 250 tys. marek niemieckich. Poświęcenia kościoła pod wezwaniem świętego Józefa dokonał 8 listopada 1900 roku ks. dziekan Wiktor Schmidt, natomiast konsekracji dokonał 29 kwietnia 1902 ks. kardynał Georg Kopp. Pierwszym proboszczem został Józef Kubis^{[3][5][4][6][7]}.

W 2009 roku w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Katowice na lata 2007–2013 rozpoczęto konserwację elewacji zewnętrznej kościoła, którą ukończono w 2012 roku przy współudziale Biura Konserwatora Zabytków w Katowicach, Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i parafii. W ramach prac wyremontowano dach i wymieniono spoiny, zrekonstruowano mury, attyki i przypory, a także oczyszczono i wzmocniono elewację zewnętrzną. Wcześniej wykonano też remont wewnątrz, a także konserwację ołtarzy i zakup nowych ławek^[6][8]. W 2019 roku rozpoczęto konserwację zabytkowych organów^[9].

Opis architektoniczny

Kościół od strony cmentarza

Kościół parafialny został zaprojektowany przez gliwickiego architekta – Ludwiga Schneidera w styku neogotyckim, na planie krzyża łacińskiego^[10]. Świątynia posiada z zewnątrz pseudobazylikowy korpus, a we wnętrzu halowy z transeptem. Jest ona ceglana: elewacja jest pokryta cegłą licówką z dekoracjami z cegły glazurowanej i profilowanej^[11].

Wymiary kościoła^[11]:

• długość – 53 m
• szerokość – 30,5 m
• wysokość – 64 m

Elewacja kościoła jest udekorowana fryzami arkadowymi, natomiast fasada jest płaska, dekorowana ornamentami z cegły glazurowanej. Z przodu znajduje się płytka, trójdzielna, otwarta kruchta. Okna kościoła są ostrołukowe. Dach kościoła jest dwuspadowy, kryty blachą (pierwotnie kryty był łupkiem). Kościół zamiast wieży posiada na skrzyżowaniu transeptu z nawą główną smukłą sygnaturkę z zegarem^[11][10].

Wnętrze kościoła nakryte jest sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Prezbiterium kościoła jest prostokątne, zamknięte ścianą prostą. Wokół niego znajduje się zakrystia i pomieszczenia gospodarcze. Z boku otwierają się do prezbiterium kaplice będące przedłużeniem naw bocznych. Empora znajduje się w północnej stronie kościoła. Prowadzi do niej klatka schodowa znajdująca się w ryzalicie^[11]. Przy elewacji frontowej znajdują się dwie wieżyczki z klatkami schodowymi prowadzącymi do chóru^[10].

Wystrój i wyposażenie kościoła

Rzut kościoła w orientacji zachodniej z 1903 roku

We wnętrzu kościoła znajduje się oryginalny ołtarz wykonany przez C. Bühla oraz pięć ołtarzy bocznych (w tym ołtarze św. Barbary i św. Floriana autorstwa tego samego snycerza). W ołtarzu głównym znajdują się obrazy przedstawiające sceny z życia Świętej Rodziny oraz górników autorstwa Juliana Wałdowskiego. Nie zachował się natomiast oryginalny wygląd ołtarza głównego z polichromiami Józefa Krachwitza z Nysy. We wnętrzu świątyni znajduje się też oryginalna ambona, konfesjonały i stacje Drogi Krzyżowej^[10][12].

Witraże i okna kościoła znajdujące się w nawie głównej kościoła zostały wykonane przez firmę F. Kliem z Raciborza, a wbudowane w drzwiach wejściowych przez wrocławską firmę Adolf Seiler. Witraż w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, wykonany przez Adama Bunscha z Krakowa, pochodzi z lat 50. XX w.^[7]

W transepcie kościoła znajdują się ołtarze Najświętszego Serca Pana Jezusa i Najświętszej Maryi Panny. Obrazy w ołtarzach zostały namalowane na blaszce miedzianej przez Juliana Wadowskiego z Wrocławia, a rzeźby Chrystusa i apostołów w ogrodzie oliwnym, figury do bocznych ołtarzy i do groty z Lourdes wykonał Johann Baumeister z Wrocławia^[12].

W latach 70. XX w. w prezbiterium wykonano mozaiki autorstwa A. Kołodziejczyka. Istniały one do 2003 roku, gdyż wraz z remontem świątyni zostało usunięte na wniosek konserwatora zabytków ze względu na swoją niezgodność z historycznym wystrojem^[12].

Wnętrze

W kościele została umieszczona tablica upamiętniająca księdza prałata Józefa Kubisa, pierwszego proboszcza w latach 1900–1942 parafii rzymskokatolickiej pw. św. Józefa. Tablicę odsłonięto w sześćdziesięciolecie kościoła i parafii. W kościele znajdują się także tablice upamiętniające górników, którzy zginęli w katastrofie w kopalni Kleofas z 3 na 4 marca 1896 roku; tablice przeniesiono z cechowni zlikwidowanej KWK Kleofas^[13].

W kościele znajdują się cztery dzwony: św. Maryja (833 kg), św. Florian (534 kg), św. Barbara (401 kg) oraz najmniejszy – św. Józef (224 kg). Pierwsze dzwony dla nowego kościoła w Załężu odlano w 1900 roku w Apoldzie. Wisiały one na wieży, po czym w 1917 roku zostały zarekwirowane dla potrzeby wojska. Nowe, pochodzące z Odlewni dzwonów Karola Schwabe z Białej, zawieszono w 1925 roku. Zostały one ofiarowane przez wiernych parafian. Były to: św. Antoni (704 kg), św. Augustyn (435 kg), św. Jan Chrzciciel (366 kg) i najmniejszy, istniejący do dziś św. Józef. Trzy największe dzwony zostały w czasie II wojny światowej, w 1942 roku, skradzione przez hitlerowców. Trzy nowe dzwony – św. Maryja, św. Florian i św. Barbara, zostały zawieszone w 1959 roku^[14].

Kościół wyposażony jest w organy, wpisane do rejestru zabytków ruchomych województwa śląskiego pod numerem B/352/2018. Powstały one w 1900 przez świdnicką firmę Schlag & Söhne. Jest to instrument 27-głosowy. Szafa organowa wykonana jest z drewna w konstrukcji ramowo-płycinowej. Autorstwo prospektu organowego jest przypisywane architektowi całej świątyni – Ludwigowi Schneiderowi^[9].

Przypisy

Bibliografia

• Robert Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kloefas”. Historia węglem pisana. Katowice: KWK „Katowice-Kloefas”, 1997. ISBN 83-907139-2-6.
• Michał Bulsa, Grzegorz Grzegorek, Beata Witaszczyk: Domy i gmachy Katowic. Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2013. ISBN 978-83-63780-00-5.
• Dorota Głazek: Domus Celeberrima. Architektura sakralna (katolicka) przemysłowej części Górnego Śląska, 1870-1914. Katowice: Akademia Sztuk Pięknych. Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego, 2003. ISBN 83-918475-1-9.
• Grzegorz Grzegorek, Piotr Tabaczyński: Parafie i kościoły Katowic. Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2014. ISBN 978-83-63780-06-7.