Kościół św. Jakuba w Toruniu

Kościół Świętych Apostołów Jakuba i Filipa
w Toruniu

A/403 z 24 października 1929 27 listopada 1959
kościół parafialny sanktuarium
Widok kościoła od strony wschodniej
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Toruń
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
parafia	św. Jakuba Apostoła w Toruniu
Wezwanie	św. Jakuba i św. Filipa
Historia Data zakończenia budowy 1309-XV w. Data poświęcenia XIV wiek
Dane świątyni Styl gotyk ceglany Architekt nieznany Świątynia • materiał bud. • długość • szerokość • cegła 53 m 28,80 m Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 49 m Liczba naw 3 Nawa główna • wysokość 20,65 m Nawa boczna • wysokość 9,70 m Organy • liczba głosów • liczba manuałów 27(25) 2
Położenie na mapie Torunia Kościół Świętych Apostołów Jakuba i Filipa w Toruniu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kościół Świętych Apostołów Jakuba i Filipa w Toruniu
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Kościół Świętych Apostołów Jakuba i Filipa w Toruniu
53°00′42,67″N 18°36′45,43″E/53,011853 18,612619

Kościół Świętych Apostołów Jakuba i Filipa w Toruniu – dawna fara Nowego Miasta Torunia, położona przy wschodnim narożniku Rynku Nowomiejskiego.

25 lipca 2021 roku kościół został podniesiony do rangi sanktuarium^[1].

Lokalizacja

Kościół znajduje się na terenie Zespołu Staromiejskiego, przy Rynku Nowomiejskim 6.

Wymiary

Charakterystyka

Pocztówka z ok. 1914 roku, przedstawiająca pl. św. Katarzyny, po lewej: kościół św. Jakuba

Sarkofag bp Adolfa Szelążka

Nawa główna

Wieża kościoła

Świątynię wzniesiono od roku 1309 do XV stulecia. Wpierw otrzymała prezbiterium, a następnie korpus nawowy z wieżą zachodnią. Jeszcze w XIV wieku farą zaczęły zarządzać cysterki, potem benedyktynki. W latach 1557-1667 fara należała do gminy ewangelickiej, następnie odzyskały go benedyktynki, które do XIX wieku zarządzały świątynią. Odtąd do dnia obecnego kościół parafialny.

Ze względu na charakterystyczną bryłę, bogactwo detalu architektonicznego i wysublimowany układ przestrzenny wnętrza kościół należy do najważniejszych przykładów ceglanej architektury basenu Morza Bałtyckiego. Wewnątrz zachował się bardzo cenny wystrój wnętrza - liczne malowidła ścienne z XIV-XV wieku, XIV-wieczny krucyfiks, tzw. mistyczny, tzw. Czarny Krucyfiks z XV wieku, figura Matki Boskiej z początku XVI wieku, a ponadto późnogotycki obraz - Pasja toruńska. Spośród zabytków nowożytnych wyróżniają się: ołtarz główny, zespół ołtarzy bocznych z cennymi obrazami, manierystyczna chrzcielnica.

Historia

W związku z potrzebą dopasowania do istniejącej siatki ulic prezbiterium kościoła nie jest ściśle orientowane, ale skierowane ku północnemu wschodowi. Kamień węgielny pod budowę położył biskup Herman w 1309 roku. W tym samym roku rozpoczęto budowę prezbiterium, które nakryto sklepieniem gwiaździstym, natomiast w przęsło wschodnie nakryto sklepieniem pseudopoligonalnym, w wyniku czego od wewnątrz prezbiterium sprawia wrażenie zamkniętego wielobocznie. Od zewnątrz prezbiterium otrzymało bogatą dekorację architektoniczną, m.in. szczyt wschodni, wieżyczkę schodową oraz ceramiczną inskrypcję fundacyjną. Do 1340 roku ukształtowano bryłę kościoła, który posiada rzadko spotykany na terenie Ziemi chełmińskiej układ bazyliki trójnawowej, emporowej z łukami odporowymi i wysokimi, ozdobionymi pełzakami (żabkami) i kwiatonami pinaklami. Od 1359 roku do pierwszej połowy XV w. po bokach korpusu dobudowano kaplice boczne, jednocześnie podwyższając dachy naw bocznych i ukrywając pod nimi łuki odporowe, co pozostawiło widoczne do dziś ślady w elewacji kościoła. Charakterystyczny podwójny dach wieży został zbudowany po pożarze w 1455 roku. W 1345 roku prawo patronatu nad kościołem otrzymał klasztor cysterek, z czasem benedyktynek. Od 1557 roku służył nowomiejskim ewangelikom, w 1667 roku został ponownie przejęty przez benedyktynki (do 1833 roku). W 1724 roku w sąsiedztwie tegoż kościoła rozpoczęły swój bieg wypadki nazwane później tumultem toruńskim. Przebudowany budynek dawnego klasztoru znajduje się po południowej stronie kościoła, z którym kiedyś był połączony szerokim gankiem.

13 lutego 1950 roku pod prezbiterium został pochowany ks. bp. Adolf Piotr Szelążek. Uroczystościom pogrzebowym przewodniczył Prymas Polski Stefan Wyszyński^[2].

W lipcu 2006 roku został otwarty odcinek Polskiej Drogi św. Jakuba z Olsztyna do Torunia, prowadzący do kościoła św. Jakuba. W tym kościele odprawiane są również łacińskie msze niedzielne i świąteczne w rycie trydenckim.

Wymiary: długość kościoła – 53 m, wysokość nawy głównej – 20,65 m, wysokość naw bocznych – 9,70 m, wysokość wieży – 49 m, szerokość kościoła 28,80 m.

Inskrypcje na murach kościoła

Na zewnątrz prezbiterium umieszczony został majuskułowy fryz inskrypcyjny w języku łacińskim, biegnący od południowej wieżyczki schodowej aż do zakrystii. Napis mówi o tym, że chór kościoła ma być poświęcony czci dwóch świętych, Jakuba i Filipa^[3].

Wnętrze

Wnętrze kościoła kryje niezwykle cenny zespół zabytków, z których część została tu przeniesiona w XIX w. po zburzeniu przez Prusaków kościoła dominikanów. Najważniejszymi skarbami z epoki gotyku są: XIV-wieczny krucyfiks tzw. mistyczny, pochodzący z nieistniejącego kościoła św. Mikołaja, XIV-wieczne malowidła ścienne pod wieżą i w prezbiterium, figura Marii z Dzieciątkiem z końca XIV w. w nawie głównej oraz symultaniczny gotycki obraz pasyjny z ok. 1480-1490 gotycki obraz tablicowy, przedstawiający 22 sceny z męczeńskiej drogi Chrystusa, ukazane na tle rozbudowanego pejzażu. Szczególnym kultem wśród flisaków cieszył się tzw. czarny krucyfiks z 1 poł. XV w., czczona była też figura Matki Boskiej Różańcowej z ok. 1500. W Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie znajduje się m.in. drewniana figura Chrystusa w Ogrojcu z ok. 1400 (z kaplicy dobudowanej przy wieży), obraz Madonny z Dzieciątkiem z około 1440 roku, gotyckie cyborium i 2 krzyże relikwiarzowe.

Z epoki protestanckiej zachował się jeden z najstarszych w Polsce, bogato rzeźbiony i o wysokich walorach artystycznych prospekt organowy z 1611 roku, obraz Sąd Ostateczny z 1603 roku (dzieło warsztatu Antona Möllera z Gdańska) i chrzcielnica. Większość ołtarzy (w tym kilka przeniesionych z rozebranego kościoła dominikanów św. Mikołaja) pochodzi z XVIII w. i prezentuje wysoki poziom toruńskiej snycerki barokowej. Z XVIII w. pochodzi też ozdobny łuk tęczowy u wejścia do prezbiterium (1733 rok), ambona (1770 rok) i szereg obrazów w kaplicach bocznych. Wśród wcześniejszych obrazów szczególnie interesujące jest Ukrzyżowanie, dzieło Bartłomieja Strobla z 1634 roku, przeniesione z dawnego klasztoru sióstr przy kościele Św. Ducha nad Wisłą. W 2006 roku zakończył się kilkuletni remont ołtarza głównego z 1732 roku, z obrazem Św. Jakuba Starszego. Neogotyckie witraże we wschodnich oknach prezbiterium wykonała firma Franz Binsfeld z Trewiru (1913-1914). Epitafium upamiętnia biskupa diecezji łuckiej Adolfa Piotra Szelążka, pochowanego w tym kościele, obsługiwanym wówczas przez księży z jego diecezji.

Według niepotwierdzonej źródłowo tradycji w latach około 1342-1345 powstać miały organy, jedne z pierwszych na Pomorzu. Przypuszczano, że mogły znajdować się na emporze w prezbiterium. Ich twórcą był franciszkanin Paweł Wenchen, późniejszy budowniczy organów w bazylice Świętego Piotra w Rzymie.

Podczas wojny północnej w 1703 roku wojska szwedzkie zrabowały 2 największe dzwony. Jeden z nich, zwany Thornan znajduje się w katedrze w Uppsali i jest obecnie największym średniowiecznym dzwonem w Szwecji.

Galeria

Bryła i otoczenie kościoła

Wnętrze kościoła

Zobacz też

• Zabytki w Toruniu
• Religia w Toruniu
• Budowle sakralne w Toruniu

Przypisy

Bibliografia

• Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, red. nacz. Stanisław Kardasz, t. 15/16/17, Dekanaty toruńskie - I, II i III, Toruń, Wydaw. Diecezjalne w Toruniu, 1995, ISBN 83-86471-70-0
• Dzieje i skarby kościoła Świętojakubskiego w Toruniu. Materiały z IV Sesji Naukowej Toruńskiego Oddziału SHS, red. nauk. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2010.
• Liliana Krantz-Domasłowska, Jerzy Domasłowski: Kościół świętego Jakuba w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2001. ISBN 83-87639-41-9. OCLC 68664265.
• Malarstwo gotyckie w Polsce, pod red. Adama S. Labudy i Krystyny Secomskiej, Warszawa, Wydawnictwo DiG, 2004, ISBN 83-7181-318-X

Linki zewnętrzne

• Strona Kościoła i Parafii
• Kościół św. Jakuba w Toruńskim Serwisie Turystycznym
• Droga Polska św. Jakuba. santiago.defi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-20)].
• Historia zgromadzenia cysterek w Toruniu na stronie Szlaku Cysterskiego
• Monika Wierzbicka: Geneza i pierwsza faza budowy kościoła św. Jakuba w Toruniu w pierwszej połowie XIV wieku. Rocznik Toruński 40 (2013).
• Archiwalne widoki kościoła w bibliotece Polona