Kościół św. Jerzego w Toruniu

Kościół św. Jerzego

kościół parafialny i szpitalny
Widok kościoła na rysunku Georga Friedricha Steinera z XVIII wieku.
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Toruń
Wyznanie	protestanckie
Kościół	Bracia czescy
Imię	św. Jerzego
Historia Data zakończenia budowy 1340 Data zniszczenia 1811
Dane świątyni Styl gotycki Świątynia • materiał bud. • cegła Ołtarz • liczba ołtarzy cztery[1]
Położenie na mapie Torunia Kościół św. Jerzego
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Kościół św. Jerzego
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Kościół św. Jerzego
53°00′54″N 18°36′08″E/53,015000 18,602222

Kościół św. Jerzego – kościół gotycki, który usytuowany był w pobliżu Bramy Chełmińskiej^[2] w okolicy skrzyżowania ulic: Szosy Chełmińskiej, Gałczyńskiego (nazywanej dawniej właśnie ulicą św. Jerzego) oraz Czerwonej Drogi^[3]. Był to najstarszy toruński kościół położony poza murami miejskimi^[3]. Przez wiele lat związany był z leprozorium. Rozebrany w 1811 roku.

Historia

Plac NOT - miejsce, na którym kiedyś stał kościół św. Jerzego

Kaplica cmentarna, obecnie kościół polskokatolicki

Pierwsza, jeszcze drewniana świątynia istniejąca w tym miejscu około 1340 roku została zastąpiona większą, ceglaną budowlą. Od początku patronat nad kościołem sprawowała rada miasta, mająca prawo do obsadzania probostwa^[4]. W połowie XIV wieku został świątynią parafialną dla Mokrego^[2].

W XIII wieku został ufundowany szpital dla trędowatych^[4], a kościół miał być przeznaczony do służby trędowatym, stąd w jego otoczeniu powstały typowe dla takich placówek zabudowania: szpital (zwany Małym), przerobiony w XVII wieku na plebanię i cmentarz. Na cmentarzu ustawiono kapliczkę. Dodatkowo w okolicy postawiono tzw. Wielki Szpital, czyli leprozorium, będący pod opieką rady miejskiej^[3]. W późniejszym okresie leprozorium przeniesiono do zabudowań leżących w większej odległości od miasta. W poł. XV wieku, po wygaśnięciu epidemii trądu, szpital dla trędowatych zmieniono w zwykły szpital^[5]. Prawdopodobnie w XV wieku mogła istnieć przykościelna biblioteka^[6].

W 1558 roku kościół został świątynią gminy ewangelickiej. Nabożeństwa odbywały się głównie w języku polskim. Ze względu na chowanie mieszkańców toruńskiego Starego Miasta na cmentarzu św. Jerzego, msze pogrzebowe odbywały się również w języku niemieckim^[4]. Do 1740 roku księgi metrykalne prowadzono wyłącznie w języku polskim^[7], zaś rachunki kościoła prowadzono po niemiecku^[8]. Kościół był zniszczony w 1657 roku podczas potopu szwedzkiego, po czym świątynię odbudowano. W 1703 roku, podczas III wojny północnej, wojska szwedzkie ponownie zniszczyły kościół^[4]. Po aneksji Torunia przez Prusy ludność niemiecka nadal stanowiła mniejszość^[9].

W 1811 roku kościół został ostatecznie rozebrany. Parafia św. Jerzego musiała korzystać z innych świątyń. W latach 1904–1907 parafia doczekała się nowej świątyni przy ulicy Podgórnej na Mokrem, wybudowanej za sprawą pastora Reinholda Heuera. Nowy kościół był użytkowany przez protestantów do końca II wojny światowej^[10].

W 2014 roku, podczas prac remontowych torowiska tramwajowego przy ul. Czerwona Droga, odkopano fragmenty fundamentów kościoła, które zostały udokumentowane przez służby archeologiczne^[11][12].

Architektura

W zachodnią elewację jednonawowej świątyni wbudowano kruchtę, z której wyrastała w partii szczytu ośmioboczna wieżyczka nakryta hełmem. Na jej szczycie umieszczona była chorągiewka św. Jerzego. Oprócz wieży, zachodnią fasadę zdobiły schodkowe szczyty z blankowaniem i blendami. Świątynia składała się z prostokątnego, trójprzęsłowego prezbiterium o wymiarach 15 m x 8 m oraz szerszej od niego, czteroprzęsłowej, nawy o długości ok. 18 i szerokości ok. 13 m. Dodatkowo prace ziemne, prowadzone w latach 60. XX wieku w okolicy dawnej lokalizacji kościoła wykazały obecność dużej ilości glazurowanych cegieł i dachówek, co wskazuje na wysoką dbałość o kolorystykę budowli^[3]. Kościół miał prawdopodobnie cztery ołtarze, jednak w źródłach zachowały się szczegółowe informacje wyłącznie o jednym z nich, ufundowanym w 1350 roku^[1].

Zobacz też

• Budowle sakralne w Toruniu
• Religia w Toruniu
• Zabytki w Toruniu
• Turystyka w Toruniu

Przypisy

Bibliografia

• Grzegorz Falkowski. Toruński szpital trędowatych św. Jerzego. „Rocznik Toruński”. 12, 1977. PWN. 
• Bartłomiej Łyczak. Srebra z ewangelickiego kościoła pw. św. Jerzego w Toruniu w świetle inwentarzy z lat 1580–1817. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 64 (1), 2016. ISSN 0023-5881. 
• Janusz Małłek: Szkice z dziejów Kościoła Luterańskiego w Toruniu w okresie nowożytnym. W: Jarosław Kłaczkow (red.): Ewangelicy w Toruniu (XVI-XX w.). Toruń: Adam Marszałek, 2011. ISBN 978-83-7780-051-5.
• Marcin Sumowski. Prepozyci toruńskiego kościoła i szpitala św. Jerzego w średniowieczu. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”. 2 (276), 2012. 
• Zbigniew Zyglewski. Artykuły mokrzańskie z roku 1527 na tle rozwoju gospodarczego i ustrojowego Mokrego-przedmieścia Torunia. „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy”. 3, 1993.