Kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie (Wola)
 54 z dnia 1.07.1965[1] | |||||||||
| kościół parafialny | |||||||||
 Fasada frontowa świątyni | |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||
| Miejscowość | |||||||||
| Wyznanie | |||||||||
| Kościół | |||||||||
| Parafia | św. Andrzeja Apostoła | ||||||||
| Wezwanie | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||
 52°14′17,83″N 20°59′33,28″E/52,238286 20,992578 | |||||||||
Kościół św. Karola Boromeusza – kościół znajdujący się przy ul. Chłodnej 21 na warszawskim Mirowie. Wybudowany w latach 1841–1849 w stylu neorenesansowym według projektu Henryka Marconiego.
Historia
Miejscowa parafia jest czwartą z kolei (po kościele NMP na Nowym Mieście, katedrze św. Jana i kościele św. Krzyża) parafią katolicką w Warszawie. Jej pierwszą siedzibą był kościół św. Andrzeja na placu Teatralnym, stąd też św. Andrzej nadal pozostaje jej patronem. Po 1815 przeniesiono ją do kościoła św. Antoniego z Padwy przy ul. Senatorskiej, by ostatecznie znaleźć siedzibę w nowym kościele zbudowanym w miejscu istniejącego tam w latach 1820–1840 placu Pod Lwem.
Kościół, ufundowany przez księżniczkę Klementynę Sanguszko-Małachowską, właścicielkę dóbr lubartowskich, która przeznaczyła na ten cel 200 000 złp[2], wzniesiony został u zbiegu ulic Chłodnej i Elektoralnej na terenie placu Pod Lwem, na zakończeniu Osi Saskiej. Kamień węgielny położono 18 sierpnia 1841 roku. Po śmierci fundatorki w Paryżu 26 grudnia 1841, chwilowo przerwano prace przy budowie. Wtedy rząd postanowił przeznaczyć na budowę, początkowo 150 000 złp i powtórnie 117 738 gr. (w październiku 1847)[2].
Pierwszym proboszczem został ks. Tomasz Chmielewski biskup tytularny Gratianopolis oraz sufragan archidiecezji warszawskiej (zmarł w trakcie budowy kościoła w lipcu 1844). Po jego śmierci parafią rządzili administratorzy. Pierwszym był ks. Jakub Szarkiewicz, profesor dawnego uniwersytetu stołecznego i akademii duchownej, kanonik metropolitalny, który także zmarł w czasie budowy (30 września 1846). Po nim administratorem został ks. Marcin Zarzecki i jemu, zgodnie z ceremoniałem rzymskim, biskup Łubieński przekazał w dniu konsekracji klucze do świątyni[2].
Kościół wspominany w XIX-wiecznych dziennikach podróży (ul. Chłodna stanowiła główną zachodnią arterię wylotową Warszawy), restaurowany był w latach 1854, 1870 i 1886[3].
W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 przy kościele powstał prowizoryczny cmentarz; groby zaczęto usuwać na rozkaz władz niemieckich w listopadzie 1939[4].
Po klęsce powstania warszawskiego Niemcy wysadzili prezbiterium i kaplice boczne kościoła. Został on odbudowany po wojnie, prace zakończono w 1956 roku[3]. W prezbiterium zawieszono XVII-wieczny obraz „Męczeństwo św. Andrzeja” autorstwa śląskiego artysty Michaela Willmana.
Architektura
Świątynię wzorowano na rzymskiej bazylice Santa Maria Maggiore, bazylice św. Pawła za Murami, a wnętrze na kościele Notre-Dame-de-Lorette w Paryżu[5]. Zbudowany został na planie krzyża łacińskiego; trójnawowy, z płaskim stropem kasetonowym opartym na żeliwnych kolumnach korynckich i prezbiterium zamkniętym absydą. Wezwanie jest przypuszczalnie związane z ożywieniem kultu św. Karola Boromeusza w czasach rządów arcybiskupa paryskiego hrabiego de Quélena, który w okresie restauracji Burbonów popularyzował architekturę wczesnochrześcijańską oraz idee monarchistyczne (a w ślad za nim członek komitetu budowy kościoła biskup Tadeusz Łubieński)[5].
Fasada flankowana dwiema wieżami, poprzedzona trójarkadowym przedsionkiem. Na fasadzie umieszczono figury apostołów Piotra i Pawła. Wieńczy ją fronton z tympanonem, przedstawiającym patrona kościoła – Karola Boromeusza, udzielającego sakramentu Komunii mieszkańcom Mediolanu podczas epidemii dżumy w 1567 roku. Schody przed głównym wejściem (od strony zachodniej) ozdobiono rzeźbami autorstwa Ludwika Kauffmanna i Pawła Malińskiego, wykonanymi w latach 1841-1849 i przedstawiającymi Ojców Kościoła: świętych Augustyna, Ambrożego, Grzegorza i Hieronima oraz apostołów Piotra i Pawła. Kauffmann był też autorem płaskorzeźby zdobiącej fronton budowli[6].
Współczesny wydarzeniom autor, Julian Bartoszewicz, tak opisywał ówczesny wystrój kościoła (zachowano pisownię oryginalną z pominięciem kreskowanego é):
Cały stanął dopiero w 1849 roku. Od połowy października prawie aż do samych dni poświęcenia, pobożni mogli go zwiedzać i oglądać w szczegółach, za złożeniem przy wnijściu dobrowolnej ofiary na korzyść sierot zostających pod opieką towarzystwa dobroczynności. Wielu korzystało z tego pozwolenia i lubowało się świątyniom, jedną z najpiękniejszych w Warszawie. U wejścia przyozdobiły ją wspaniałe kolosalnej wielkości cztery posągi wielkich doktorów kościoła: świętych Hieronima, Ambrożego, Grzegorza i Augustyna, a dwa pierwszych apostołów, ś-tych Piotra i Pawła. Są i nasi święci: Stanisław biskup i Bronisława, w niszach zewnętrznych. Dłuto Malińskiego, Kaufmana i Hegla miało tutaj wiele do roboty, tak w wyrobieniu owych 4-ch posągów, jak i w innych płaskorzeźbach, frontonach i ozdobach, na których widać postaci ś-go Karola Boromeusza, to udzielającego kommuniją, to każącego do ludu, to rozdającego jałmużnę. Napis na fryzie głównego frontonu pomieszczono następujący „Bogu cześć, ś-mu Karolowi Boromeuszowi sława, wiernym zbawienie”. Wnętrze kościoła prześliczne. Ale co rzecz godna uwagi, wszystkie te wyroby jakie tutaj są, pochodzą z fabryk krajowych i pracowali nad nimi li tylko robotnicy krajowi. W ołtarzach tylko pozamieszczano piękne z zagranicy sprowadzone obrazy i malowidła alfresco w presbyterium są pędzla (niewszystkie) cudzoziemskich artystów. W ołtarzu wielkim była z początku Noc święta, czyli Narodzenie Chrystusa, kopija z Corregia, dopóki jej inny nie zastąpił mediolański obraz. W kaplicy mieści się obraz malarza Rubio wspaniały, wystawiający Najświętszą Pannę z dziecięciem na ręku, unoszącą się w obłokach i otoczoną aniołami; po prawej obrazu, stoi po biskupiemu przybrany ś-ty Stanisław, po lewej ś-ty Wawrzyniec. W tejże kaplicy jest portret założycielki. Ambona w formie kielicha ulana w Chlewiskach z żelaza, zdaje się tak lekką, że przenieśćby ją można...
A następnie tak opisywał konsekrację kościoła:
... Kiedy takim sposobem ukończoną została budowa wspaniałego przybytku, zaczęły się obrzędy poświęcenia. Na ten cel wybrano uroczystość patrona. W wigiliją ś-go Karola odbyła się więc po mieście processyja od kościoła reformatów do murów nowo wzniesionej świątyni, na której celebrował biskup rodopolitański ks. Łubieński. Przed nim postępowała kapituła metropolitalna, liczne duchowieństwo, zakony, bractwa ze światłem jarzęcem i wizerunkami świętych, a za nimi massy ludu. Czterech kapłanów na skromnych marach dźwigało relikwije ś-go patrona, które biskup złożył tymczasem w kościele dolnym. Nazajutrz d. 4 listopada 1849 r. odbyło się samo poświęcenie domu Bożego. Tutaj przewodniczył uroczystości biskup Łubieński, towarzyszyli mu zaś dwaj inni pasterze, miejscowy administrator archidyjecezyi dzisiejszy ksiądz arcybiskup Fijałkowski i biskup kujawski ks. Tomaszewski. … Już od ósmej rano cały plac zalegały tłumy pobożnego ludu, które potem słuchały pierwszej mszy ś-tej odprawianej tutaj przez ks. Łubieńskiego. Elsner umyślnie na ten dzień przed kilką jeszcze laty napisał muzykę, którą wykonali artyści i amatorowie. Pierwsze kazanie powiedział ks. Jan Bogdan, wtedy proboszcz z Kozłowa biskupiego i wydrukował je zaraz w Kuryjerze (Nr. 295); zastanawiał się w nim nad godnością katolickich kościołów i wskazywał, że się w nich dla nas dzieje zbawienie.
W bocznych elewacjach świątyni rozmieszczono zewnętrzne nisze z posągami polskich i obcych świętych i błogosławionych (m.in. bł. Wincentego Kadłubka, bł. Salomei Piastówny, św. Stanisława Kostki, św. Szymona z Lipnicy, św. Jadwigi Śląskiej, św. Jana Kantego, św. Wojciecha i św. Stanisława, a także św. Floriana, św. Rocha i św. Barbary) będące rzeźbiarskimi pracami Teofila Gadeckiego, Tadeusza Czajkowskiego wykonanymi pod kierunkiem J. Szarkiewicza (powtórnie odkutymi w 1967)[3].
W 1890 przed głównym wejściem została z fundacji Salomei Lentzkiej umieszczona odlana w brązie figura Matki Boskiej Łaskawej, wykonana według projektu Andrzeja Pruszyńskiego[3].
Galeria
Kościół na drzeworycie M. Starkmana, ok. 1855 
Wnętrze świątyni w 1899 
Częściowo zniszczony przez Niemców kościół w 1945 
Wnętrze świątyni w 2019
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych m. st. Warszawy. [dostęp 2010-01-23].
- ↑ a b c Julian Bartoszewicz: Kościoły Warszawskie rzymsko-katolickie opisane pod względem historycznym, Warszawa 1855, s. 347-352.
- ↑ a b c d Juliusz A. Chróścicki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1977, s. 54.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 24. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ a b Święty Karol Boromeusz a sztuka w kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, „Issuu” [dostęp 2018-08-08] (ang.).
- ↑ Jodok Bär, Kaufmann, Ludwig, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, Band 15, Leipzig: Duncker & Humblot, 1882, s. 476-477 (niem.).
Bibliografia
- Artur Nadolski: Pani Chłodna. Opowieść o warszawskiej ulicy. Warszawa: Bellona, 2008. ISBN 978-83-1111258-2.
- Piotr Krasny, Michał Kurzej: Kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie, [w:] Św. Karol Boromeusz a sztuka (red. P. Krasny, M. Kurzej), Kraków 2013, s. 127–154
Linki zewnętrzne
- Archiwalne widoki kościoła w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.55N
- S: 50.95 N
- W: 19.15 E
- E: 23.25 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie, widok od strony południowo-wschodniej
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie
Kościół Św. Karola Boromeusza na ul. Chłodnej w Warszawie
.jpg)
Główna nawa kościoła Św. Karola Boromeusza : Fot. A. Karoli
Kościół św. Karola Boromeusza w Warszawie od strony absydy
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Wnętrze kościoła św. Karola Boromeusza przy ul. Chłodnej w Warszawie