Kościół św. Klary w Sztokholmie

Kościół św. Klary w Sztokholmie Sankta Clara kyrka (Klara kyrka)
kościół filialny
Kościół św. Klary
Państwo	Szwecja
Miejscowość	Sztokholm
Wyznanie	protestanckie (po 1527)
Kościół	luterański
parafia	Stockholms domkyrkoförsamling
Wezwanie	św. Klara
Historia Data rozpoczęcia budowy 1572 (ostatni kościół) Data zakończenia budowy 1590 Aktualne przeznaczenie czynny kościół Kościoła Szwecji Poprzednie wyznanie katolickie (do 1527)
Dane świątyni Styl gotyk Architekt Carl Hårleman, Carl Fredrik Adelcrantz Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 116 m Liczba naw 1
Położenie na mapie regionu Sztokholm Kościół św. Klary w Sztokholmie
Położenie na mapie Szwecji Kościół św. Klary w Sztokholmie
59°19′52″N 18°03′42″E/59,331111 18,061667
Strona internetowa

Kościół św. Klary (szw. Sankta Clara kyrka lub Klara kyrka) – kościół filialny położony w centrum Sztokholmu w dzielnicy Norrmalm przy ulicy Klara Västra Kyrkogata, zbudowany na miejscu klasztoru.

Należy do Kościoła Szwecji. Wcześniej był kościołem parafialnym w parafii Klara församling, ale parafia ta została w 1989 włączona do parafii katedralnej Stockholms domkyrkoförsamling, a sam kościół ma obecnie status kościoła filialnego podlegającego Szwedzkiej Misji Ewangelickiej (szw. Evangeliska Fosterlands-Stiftelsen), która odpowiada za życie religijne i działalność w kościele.

Kościół św. Klary ma status zabytku sakralnego według rozdz. 4 Kulturminneslagen (pol. Prawo o pamiątkach kultury) ponieważ został wzniesiony do końca 1939 (3 §)^[1].

Historia

Klasztor i kościół św. Klary przed zburzeniem (rycina z 1524)

Kościół św. Klary na rycinie z XVII w.

W latach 1282–1290 w miejscu obecnego kościoła król Magnus Ladulås nakazał zbudowanie klasztoru i kościoła dla zakonu klarysek. Kościół miał wieżę zwieńczoną spiczastym hełmem.

W 1527 król Gustaw I Waza nakazał zniszczenie kościoła i klasztoru z powodów obronnych. Zdołano tylko uratować dwa skrzydła ołtarza szafkowego, zachowane do chwili obecnej. Syn króla, Jan III Waza okazał się, w przeciwieństwie do ojca, budowniczym wielu kościołów. Nakazał on zbudowanie obecnego kościoła św. Klary na miejscu zniszczonego wcześniej założenia. Wzniesienie budowli zlecił holenderskiemu budowniczemu Henrikowi van Huwen i przypuszczalnie również swemu nadwornemu architektowi Willemowi Boyowi.

Kościół został wzniesiony z cegły na planie krzyża łacińskiego z poligonalnie zamkniętym prezbiterium i wieżą zachodnią zwieńczoną wysokim hełmem. Wnętrze kościoła jest jednonawowe przekryte sklepieniem kryształowym. Od strony wschodniej i zachodniej do północnego ramienia transeptu przylegają dwie zakrystie. Do obu szczytów transeptu dobudowane zostały klatki schodowe.

Kościół (nawa, transept, prezbiterium i wieża) został zbudowany w latach 1572–1590. W 1651 wzniesiono zachodnią zakrystię, przebudowaną w 1835. Hrabina Agneta Wrede zleciła zbudowanie południowego portalu, który został ozdobiony herbami rodów Wrede i Lillie^[2].

Klatka schodowa przy południowym ramieniu transeptu została zbudowana w 1726, prawdopodobnie według projektu architekta Görana Adelcrantza.

Pożar z 8 czerwca 1751 roku zniszczył świątynię. Zniszczeniu uległy zwłaszcza: wieża, dach, gzymsy pod dachem,okna oraz posadzka i znajdujące się pod nią grobowce. Ocalały tylko mury i sklepienia. Po pożarze kościół został odbudowany według projektu architekta i nadintendenta Carla Hårlemana. Prace rekonstrukcyjne rozpoczęły się już w dwadzieścia dni po pożarze. Otynkowano fasady kościoła a dach pokryto blachą miedzianą. Wieżę zadaszono prowizorycznym hełmem. Już w styczniu 1752 rozpoczęły się prace nad urządzeniem wnętrza. Na początku 1753 zmarł Hårleman a wkrótce potem dokonano powtórnej konsekracji kościoła. Prace rekonstrukcyjne kontynuował architekt Carl Fredrik Adelcrantz (1716–96). Zaprojektował on większą część wyposażenia wnętrza jak ołtarz główny oraz hełm wieży, który ukończono w 1768. Dobudowano też północną klatkę schodową a dach świątyni otrzymał swoją dzisiejszą formę. Prawdopodobnie w 1753 wykonano ambonę według projektu C. Hårlemana, a Johan Tobias Sergel wyrzeźbił postacie aniołów w północnej galerii.

W 1761 ukończono emporę organową zaprojektowaną przez C. F. Adelcrantza. Był on również autorem prospektu nowych organów, zbudowanych przez zakład organmistrzowski Gren och Stråle.

Wieża i fasady zawdzięczają swój dzisiejszy kształt restauracji dokonanej w latach 1884–1886 przez Helgo Zettervalla; powstały wówczas również przybudówki do wieży. Obecny wygląd wnętrza to zasługa restauracji dokonanej w latach 1906–1907 przez Agi Lindegrena. Malowidła na sklepieniu kościoła z 1904 są autorstwa wziętego malarza Olle Hjortzberga (1872–1959).

W listopadzie 1932 wykonano największe prace blacharskie na terenie Szwecji pokrywając 1400 m² hełmu wieży 1600 płytami miedzianymi, ważącymi łącznie 10 000 kg^[3].

W 1935 naprawiono okna kościelne poprzez wstawienie nowych ołowianych ram. Zainstalowano wentylację.

W 1939 przebudowano organy powiększając je do 58 głosów. W 1947 dokonano niewielkiej renowacji. Zbudowano m.in. okrągłą balustradę wokół ołtarza.

W latach 1963–1965 dokonano kolejnej restauracji kościoła według projektu Artura von Schmalensee i Johana Sjöströma; miała ona raczej techniczny charakter. Położono wówczas posadzkę z szarego wapienia, zejścia do krypt w ramionach transeptu zaznaczono kamiennymi płytami, zbudowano też nowe ławki.

W latach 2005–2006 dokonano renowacji wieży i wymieniono blachę na jej hełmie.

Architektura i wyposażenie

Prezbiterium

Prezbiterium jest położone cztery stopnie wyżej w stosunku do nawy głównej. Boczne ściany prezbiterium są poprowadzone lekko ukośnie w stosunku do zamykającej je ściany wschodniej. Siedem dużych okien sprawia, że wnętrze jest pełne światła. Z lewej strony znajdują się dekoracyjne drzwi oprawione w kamiennym węgarze. Na wprost drzwi stoi chrzcielnica wykonana w 1908 przez T. Thoréna z białoszarego marmuru, ozdobiona główkami aniołów, reliefami i motywami kwiatowymi. Sklepienie w prezbiterium jest gwiaździste i wspiera się na zaokrąglonych filarach wmurowanych w ściany. Ściany są pomalowane podobnie jak i reszta świątyni. W oknach znajdują się witraże wykonane w 1888 przez zakład F.X. Zettler z Monachium.

Ołtarz główny

Ołtarz główny z lat 1787-1790 jest dziełem C.F. Adelcrantza. Wykonany z zielonego i brązowego wapienia ołtarz jest flankowany przez dwa klęczące po obu stronach anioły, wyrzeźbione w 1904 z białego marmuru według gipsowych oryginałów Johana Tobiasa Sergela, stojących przedtem w tym samym miejscu. Kolumny i pilastry ołtarzowe z brązowego i szarego marmuru, zwieńczone kapitelami korynckimi, wspierają łamany architraw. Całość założenia wieńczy otwór w kształcie trójkąta, doświetlający od góry ołtarz, otoczony promienistą, pozłacaną glorią i głowami aniołów.

Znajdujący się w ołtarzu obraz wyszedł w 1766 spod pędzla Jonasa Hoffmana. Przedstawia zdjęcie Chrystusa z krzyża.

Nawa

Wnętrze kościoła jest jednonawowe. W krótkich ramionach transeptu zbudowano empory. Od strony zachodniej znajduje się empora organowa. Posadzka świątyni wykonana jest z wapienia. Pośrodku ułożono czerwony dywan, prowadzany do ołtarza. Ściany są otynkowane na biało a zdobią je malowidła autorstwa Olle Hjortzberga. Podobne malowidła, również pędzla Hjortzberga, znajdują się na żebrach i łukach sklepień. Przedstawiają one motywy biblijne ujęte w okręgi. Na posadzce ustawione są ławki z niemalowanego dębu. Nad ławkami umieszczono nowoczesne oświetlenie elektryczne natomiast na ścianach świeczniki z mosiądzu. Z lewej strony nawy znajduje się drewniana, pozłacana ambona, wykonana prawdopodobnie w 1753 według projektu Carla Hårlemansa. Jej kosz i daszek akustyczny są bogato dekorowane.

W obu ramionach transeptu znajdują się boczne wejścia do kościoła. Oba przedsionki wejściowe są wyłożone dębową boazerią. W ramieniu północnym ustawiono stoły i krzesła używane do serwowania kawy po zakończeniu nabożeństwa lub przy innych okazjach. Ze stropu zwisa duży mosiężny żyrandol. W ramieniu południowym urządzona jest niewielka kaplica z ołtarzem skierowanym na wschód. W południowo-zachodnim narożniku stoją niewielkie organy.

Empora organowa wspiera się na dwóch dębowych kolumnach pokrytych dekoracjami. Strop pod emporą jest również dębowy, kasetonowy i niemalowany. Na ścianach po obu stronach empory as malowidła pędzla Hjortzberga, przedstawiające dzieje klasztoru i kościoła ws. Klary. Ponad wszystkimi emporami umieszczono okrągłe okna.

Organy główne na emporze zachodniej mają obecnie 58 głosów i zostały zbudowane w 1907 przez zakład organmistrzowski Åkerman & Lund.

Na ścianach kościoła umieszczone są liczne epitafia. Wiele z nich wykonał w II poł. XVIII w.Jean Eric Rehn, w tym prawdopodobnie epitafium Carla Hårlemana, który z kolei jest autorem dwóch epitafiów w prezbiterium. Pomimo pożaru z 1751 przetrwała duża część naczyń liturgicznych jak m.in. kielichy mszalne i lichtarze.

Wieża

Wieża kościoła św. Klary – widok z dachu biurowca Esselte (czerwiec 2010).

Mierząca 116 m^[4] wieża jest drugą pod względem wysokości wieżą kościelną Szwecji i Skandynawii i piątym pod względem wysokości budynkiem Szwecji. Jest ona jeszcze dziś doskonale widoczna z całego miasta.

Wieża otrzymała w latach 80. XIX w. neogotycką formę z wysokim, pokrytym miedzianą blachą i zwieńczonym złotym kogutem hełmem, ostrołukowymi otworami okiennymi, pinaklami i małymi, zaokrąglonymi wieżyczkami na krawędziach trzonu. Wieżę oblicowano z czerwoną cegłą maszynową, przeplataną ciemną cegłą glazurowaną. Podstawa wieży jest z ciosanego granitu. Portal w przyziemiu jest obramowany kolumnami z szarego granitu. W tympanonie umieszczono relief przedstawiający Chrystusa otoczonego symbolami ewangelistów. Autorem rzeźb jest A. E. Brambeck. Drzwi wejściowe zostały wykonane z dębu i podzielone na niewielkie kwatery. Na wieży wiszą cztery dzwony, z których dwa zostały odlane w 1751 (jeden przez Gerharda Meyera). Dwa pozostałe zostały odlane ponownie w 1883 z trzech wcześniejszych dzwonów.

Przykościelny cmentarz

Przykościelny cmentarz, ogrodzony żelaznym parkanem, zachował w przeważającej części ten sam obszar co w XVII w., chociaż wokół niego rozciąga się nowoczesna zabudowa. Na cmentarzu znajdują się nagrobki m.in.: poety i kompozytora Carla Michaela Bellmana, poetki Anny Marii Lenngren, pisarza i poety Carla Gustafa af Leopold, polityka Gustafa Åkerhielma i pisarki Cajsy Warg.

Działalność w kościele św. Klary

Kościół św. Klary stał się bazą dla zakrojonej na szeroką skalę pomocy dla potrzebujących w centrum Sztokholmu. Chodzi tu przede wszystkim o żywność i ubrania dla bezdomnych, pomoc dla ludzi uzależnionych, ulicznych prostytutek i uchodźców a także jednostek znajdujących się pod wpływem stresu i chorych. W ramach pomocy duchowej oferowana jest: modlitwa, osobista rozmowa, odwiedziny osób skazanych w więzieniach.

Niesieniem pomocy zajmują się zarówno kapłani, diakoni jak i wolontariusze. Pomoc koordynuje zrzeszenie S:ta Clara kyrkas vänner (pol. Przyjaciele św. Klary), będące częścią Evangeliska Fosterlands-Stiftelsen (EFS), organizacji o charakterze przebudzeniowym i niskokościelnym w ramach Kościoła Szwecji^[5]. Zrzeszenie S:ta Clara kyrkas vänner zajmuje się również organizowaniem nabożeństw w kościele, prowadzi grupy zgłębiające Biblię i organizuje kursy o podstawach wiary chrześcijańskiej.

Przypisy

Bibliografia

• Kaj Sandell: Sztokholm. Warszawa: Wiedza i Życie, 2001. ISBN 83-7184-064-0.
• Johan Mårtelius, Bengt O. H. Johansson, Rasmus Wærn, Olof Hultin: Guide till Stockholms arkitektur. Stockholm: Arkitektur Förlag AB, 2009. ISBN 978-91-86050-72-6. (szw.)
• praca zbiorowa: Våra kyrkor. Västervik: Klarkullens Förlag AB, 1990. ISBN 91-971561-08. (szw.)

Linki zewnętrzne

• Monica Eriksson: ”"At Sanct Cathrina och ther af förlorat hatten": om kyrkor som brunnit i Stockholm” (szw.). W: (Artykuł o pożarach kościołów w Sztokholmie) [on-line]. www.stockholmskallan.se. [dostęp 2010-08-25].
• Elisabet Jermsten: ”S:ta Clara kyrka (Kościół św. Klary) (szw.). www.svenskakyrkan.se. [dostęp 2010-08-25].
• S:ta Clara kyrka vänner: KLARA KYRKAS WEBB (oficjalna strona kościoła św. Klary) (szw. • ang.). www.klarakyrka.se. [dostęp 2010-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-17)].