Kościół św. Mikołaja w Chełmży

Kościół św. Mikołaja
w Chełmży
Distinctive emblem for cultural property.svg A/407 z 2 maja 1966[1]
kościół filialny
Ilustracja
Kościół św. Mikołaja
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Chełmża

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

św. Mikołaja w Chełmży

Wezwanie

św. Mikołaja

Położenie na mapie Chełmży
Mapa konturowa Chełmży, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Mikołaja w Chełmży”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Położenie na mapie powiatu toruńskiego
Mapa konturowa powiatu toruńskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Mikołaja w Chełmży”
Ziemia53°11′12,335″N 18°36′50,724″E/53,186760 18,614090
Wieża kościoła św. Mikołaja (maj 2007)

Kościół św. Mikołaja w Chełmży – gotycki kościół z 2. poł. XIII-pocz. XIV w., odbudowany po 1422 roku i przebudowany w XIX w. z dodaniem elementów neogotyckich. Pierwotnie kościół parafialny (fara) i cmentarny dla Chełmży. W latach 1827-1945 kościół ewangelicki, po 1945 roku początkowo kościół szkolny, w latach 1950-53 przejściowo kościół parafialny, a obecnie kościół filialny w parafii św. Mikołaja[2]. Zlokalizowany jest w obrębie miasta lokacyjnego, na południowy zachód od Rynku i od katedry, między ulicami Sądową i Strzelecką.

Historia

Parafia i kościół św. Mikołaja, wówczas jako budynek drewniany, zaistniały już prawdopodobnie w połowie XI w., czego świadectwem jest podporządkowanie go katedrze w akcie erekcyjnym katedry z 1248 roku. W 1264 roku biskup chełmiński Fryderyk von Hausen uposażył parafię w 12 łanów ziemi.

Obecny kościół wzniesiono w trzech fazach[3]. Budowa trwała prawdopodobnie od ok. 1264 roku do pocz. XIV w. Powstała trójnawowa świątynia z prostokątnym prezbiterium i wieżą od zachodu, wtopioną w dolnej części w korpus. Do prezbiterium przylegała nieistniejąca już kaplicą św. Wawrzyńca, później pw. św. Huberta. W 1422 roku, w wyniku najazdu polsko-litewskiego w trakcie wojny golubskiej, kościół uległ spaleniu. Zawaliły się wówczas sklepienia w korpusie. Przy ich odbudowie zamurowany okna w nawie głównej. W 1824 roku kościół został zakupiony przez Króla Prus i 24 sierpnia 1827 roku przekazany miejscowej gminie ewangelickiej. W tym samym roku kościołem parafialnym stała się dawna katedra, a siedzibę diecezji przeniesiono do Pelplina.

W latach 1848-1858 podwyższono wieżę o jedną kondygnację, rozbierając wcześniejszy smukły hełm. W 1858 roku przystąpiono do gruntownej przebudowy i rozbudowy na potrzeby gminy ewangelickiej. Wnętrze otynkowano, do korpusu dobudowano transept, a wschodni szczyt prezbiterium wymurowano na nowo. W 1897 roku teren kościoła otoczono murowanym ogrodzeniem, w tym samym roku sporządzono projekt kruchty zachodniej, który zrealizowano dopiero w 1906 roku.

Po 1945 roku kościół został przejęty przez parafię katolicką i początkowo pełnił rolę kościoła szkolnego. W latach 1950-1953, w związku z pożarem i odbudową kościoła pokatedralnego pełnił tymczasowo rolę kościoła parafialnego. Po 1953 roku stał się kościołem filialnym w parafii św. Mikołaja, której głównym kościołem jest konkatedra Trójcy Św.

Architektura

Jest to trójnawowy gotycki kościół z neogotyckim transeptem i masywną wieżą od strony zachodniej. Budynek jest murowany z cegły w wątku wendyjskim, z użyciem kamienia polnego w dolnych częściach ścian. Prezbiterium jest przekryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym z pocz. XIV w., natomiast nawy nakryte są drewnianymi stropami belkowymi.

Wyposażenie

24 września 1827 roku na podstawie wcześniejszego dekretu królewskiego kościół św. Mikołaja stał się zborem ewangelickim. Z dotychczasowego wyposażenia protestanci zachowali pochodzący z 1612 roku ołtarz główny z Matką Boską w otoczeniu św. Barbary i św. Katarzyny oraz obrazem z hołdem Trzech Króli, a także ambony, organy i 3 dzwony z wieży. Pozostałą część wyposażenia, w tym siedem ołtarzy bocznych, pozwolono zabrać katolikom i zostały one rozproszone po innych świątyniach[4].

Obecne wyposażenie kościoła św. Mikołaja

Po zakończeniu II wojny światowej świątynia została przejęta przez Kościół rzymskokatolicki. Z chełmżyńskiej katedry przeniesiono wówczas do kościoła cztery XVIII-wieczne ołtarze, które ustawiono przy filarach międzynawowych: ołtarz św. Stanisława Kostki i św. Antoniego, ołtarz ze św. Rochem w części nastawy, ołtarz z obrazem św. Trójcy i ołtarz z wizerunkiem św. Barbary ozdobionym trybowaną, rokokową sukienką[3].

W kościele znajdują się zamontowane w 1905 roku organy, wykonane przez Orgelbauanstalt A. Terletzki – Ed. Wittek z Elbląga[3].

Galeria

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021 [dostęp 2015-10-03].
  2. Kościół pw. św. Mikołaja. parafiachelmza.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-17)]. - strona parafii pw. św. Mikołaja w Chełmży
  3. a b c Piotr Birecki: Dzieje sztuki w Chełmży. Chełmża: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliana Prejsa w Chełmży, 2001, s. 90-91. ISBN 83-915175-0-0.
  4. Kościół św. Mikołaja w Chełmży, dawniej parafjalny, a od 24 września 1827 (zatem od stu lat) zbór ewangelicki. „Kalendarz Kościelny dla Parafji Chełmżyńskiej na rok 1928”, s. 65-66, 1928. Nakładem ks. prałata Szydzika w Chełmży. 

Bibliografia

  • Władysław Abraham; ORGANIZACJA KOŚCIOŁA W POLSCE DO POŁOWY WIEKU XII; PALLOTTINUM, Poznań 1962, str. 100
  • P. Birecki, Dzieje sztuki w Chełmży, Chełmża 2001.
  • Collen Botey, Helen Clarke, R. I. Page, Neil S. Price; WIELKIE KULTURY ŚWIATA, WIKINGOWIE, STR. 8, 44.
  • Architektura gotycka w Polsce, pod red. Teresy Mroczko i Mariana Arszyńskiego, Warszawa 1995.
  • Artykuł o kościołach Chełmży, zamieszczony w Posłańcu błogosławionej Juty, Kalendarzu kościelnym dla parafii Chełmżyńskiej na rok 1928, wyd. przez ks. Szydzika.
  • Stanisław Kujot; Kto założył pierwsze parafie. cz. 2, Toruń 1904.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, red. J. Z. Łoziński, t. XI, Województwo bydgoskie, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 16, Powiat toruński, oprac. T. Chrzanowski, M. Kornecki.

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Kościół św. Mikołaja w Chełmży2.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół św. Mikołaja w Chełmży2
Kościół św. Mikołaja w Chełmży1.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół św. Mikołaja w Chełmży1
Mikolaj-wieza 9.jpg
Autor: Maria Golinski, Licencja: CC BY 2.5
Chełmża, ST NICHOLAS' CHURCH. 2007
Chełmża location map.svg
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa miasta Chełmża, Polska
Kościół św. Mikołaja w Chełmży.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół św. Mikołaja w Chełmży
Chelmza sw Mikolaj.jpg
Autor: Pko, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kościół św. Mikołaja w Chełmży.
Toruń County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Toruń County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 53.28 N
  • S: 52.81 N
  • W: 18.12 E
  • E: 19.11 E