Kościół św. Mikołaja w Poczdamie

Kościół św. Mikołaja w Poczdamie Nikolaikirche, St. Nikolaikirche
09155012[1]
Kościół parafialny
Kościół w 2018 roku
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Brandenburgia
Miejscowość	Poczdam
Adres	Am Alten Markt, 14467 Potsdam, Deutschland[2]
Wyznanie	luterańskie
Kościół	Ewangelicki Berlina, Brandenburgii i śląskich Górnych Łużyc
Parafia	Evangelische St. Nikolaikirchengemeinde[3]
Wezwanie	święty Mikołaj
Historia Data rozpoczęcia budowy 1830 Data zakończenia budowy 1850 Data poświęcenia 1837 Aktualne przeznaczenie funkcja sakralna oraz organizacja koncertów i innych wydarzeń kulturalnych Data zniszczenia • przez 1945 bombardowanie i ostrzał artyleryjski z okresu II wojny światowej Data odbudowy 1945-1981 Data reaktywacji 1981 Fundator Fryderyk Wilhelm III
Dane świątyni Styl klasycyzm Architekt Karl Friedrich Schinkel Świątynia • wysokość około 77 m Wieża kościelna • liczba wież 4 Kopuła • liczba kopuł • średnica zew. • wysokość zew. 1 24 m 13 m
Położenie na mapie Poczdamu Kościół św. Mikołaja w Poczdamie
Położenie na mapie Niemiec Kościół św. Mikołaja w Poczdamie
Położenie na mapie Brandenburgii Kościół św. Mikołaja w Poczdamie
52°23′46,7″N 13°03′38,9″E/52,396306 13,060806

Kościół św. Mikołaja w Poczdamie^[4] (niem. Nikolaikirche^[1], St. Nikolaikirche^[2]) – klasycystyczny kościół ewangelicki pod wezwaniem świętego Mikołaja, znajdujący się w Poczdamie, na placu Alter Markt, naprzeciwko pałacu miejskiego^[5]. Należy do wspólnoty wyznaniowej, podległej Kościołowi Ewangelickiemu Berlina, Brandenburgii i śląskich Górnych Łużyc^[3]. Zbudowano go według projektu architekta Karla Friedricha Schinkla w dwóch etapach: w latach 1830–1837 i 1843–1850 na miejscu barokowego kościoła, strawionego przez pożar w 1795 roku. Po zniszczeniach z okresu II wojny światowej świątynię odbudowano w latach 1945–1981. Obecnie kościół jest popularną miejską atrakcją turystyczną, każdego roku odwiedzaną przez około 190 tysięcy turystów^[5]. W każdą niedzielę odbywa się w nim nabożeństwo, ponadto jest także wykorzystywany do organizacji koncertów i innych wydarzeń kulturalnych^[2].

Historia

Poprzednie kościoły

Na miejscu obecnego kościoła św. Mikołaja przynajmniej od XIII wieku stało wiele różnych kościołów^[6]. Jednym z nich była romańska bazylika, którą w XIV wieku przebudowano na trzynawowy gotycki kościół halowy^[7]. Kościół ten na przestrzeni wieków poddawano wielu rozbudowom, szczególnie po wielkich pożarach miasta z 1536 i 1550 roku, z kolei około 1600 roku zostało mu nadane wezwanie świętej Katarzyny^[8].

Barokowy kościół św. Mikołaja na obrazie Johanna Friedricha Meyera z 1771 roku

W 1721 roku kościół św. Katarzyny został zburzony, a na jego miejscu do 1724 roku zbudowano zaprojektowaną przez architekta Philippa Gerlacha barokową świątynię, której nadano wezwanie świętego Mikołaja^[8][6][7]. Podczas budowy dokonano przeniesienia cmentarza otaczającego stary kościół^[8]. Budowla wznosiła się na planie krzyża greckiego, a po jej północnej stronie stała wieża^[6][8]. Kościół cechowała skromna i pozbawiona ozdób protestancka architektura, która nie podobała się pruskiemu królowi Fryderykowi II Wielkiemu, planującemu przekształcenie Alter Markt w plac w stylu rzymskim^[7]. W związku z tym w latach 1752–1754 przeprowadzono na podstawie planów Georga Wenzeslausa von Knobelsdorffa oraz pod kierownictwem Johanna Boumana i Carla Ludwiga Hildebrandta przebudowę południowej fasady świątyni na wzór Bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie^[7][9][8]. W 1795 roku, podczas prac remontowych kościół uległ całkowitemu zniszczeniu wskutek pożaru^[7][6]. Po tym zdarzeniu wieżę i mury świątyni rozebrano, a pozyskane w ten sposób cegły zostały wykorzystane do budowy Schauspielhausu (pol. „Dom widowiskowy”) na placu Alter Markt. Pozostawiono tylko fasadę Knobelsdorffa, która przetrwała do 1811 roku^[8].

Obecny kościół

Projekt nowego kościoła autorstwa Friedricha Gilly’ego, przerysowany przez Carla Krügera na potrzeby jednej z publikacji Friedricha Mielkego

Kościół w 1838 roku

(c) Bundesarchiv, Bild 183-H26014 / CC-BY-SA 3.0

Ruiny kościoła w 1947 roku

Już w 1796 roku architekt Friedrich Gilly naszkicował plany nowego kościoła św. Mikołaja^[7]. W 1826 roku król Fryderyk Wilhelm III zlecił zaprojektowanie świątyni Karlowi Friedrichowi Schinklowi^[6]. Architekt postanowił stworzyć klasycystyczną, dużą, posiadającą kopułę budowlę inspirowaną m.in. londyńską katedrą św. Pawła zaprojektowaną przez Christophera Wrena^[7][6]. 3 września 1830 roku położono kamień węgielny pod budowę kościoła^[7]. Prace budowlane, od początku nadzorowane przez ucznia Schinkla Ludwiga Persiusa trwały do września 1837 roku, kiedy to kościół został poświęcony^[6][7]. Ze względu na koszty nie zrealizowano zawartej w projekcie kopuły z bębnem^[6][7]. Brakującą część budowli wykonano z inicjatywy króla Fryderyka Wilhelma IV w latach 1843-1850, kiedy to do kościoła dodano także cztery narożne wieże^[7][6]. Ostateczny kształt świątyni różnił się nieco od projektu Schinkla, ponieważ Ludwig Persius dokonał w nim kilku zmian z powodów statycznych. Po śmierci Persiusa w 1845 roku kierownictwo nad realizacją projektu objął Friedrich August Stüler^[6].

14 kwietnia 1945 roku, podczas związanego z II wojną światową i przeprowadzonego przez lotnictwo brytyjskie bombardowania Poczdamu, kościół św. Mikołaja został znacznie zniszczony^[10][6]. Kolejnych zniszczeń doznał w wyniku dokonanego przez Armię Czerwoną w ostatnich dniach II wojny światowej ostrzału artyleryjskiego^[6]. Krótko po zakończeniu działań wojennych rozpoczęto odbudowę świątyni^[7]. Trwała ona przez kilka następnych dekad i była podzielona na fazy: w latach 1947–1950 i 1955–1960 prowadzono prace związane z odbudową kopuły, w latach 1969–1972 zostały odbudowane narożne wieże, z kolei w latach 1975–1977 odbudowano portyk po południowej stronie budowli, jednak z przyczyn finansowych i politycznych nie odtworzono pierwotnie znajdującego się w jego tympanonie reliefu^{[6][8][7][11]}. 2 maja 1981 roku odbyło się uroczyste poświęcenie odbudowanego kościoła^[7].

W latach 2002 i 2003 rozpoczęto gruntowną renowację fasad kościoła zaczynając od fasady wschodniej, a następnie od sierpnia 2006 roku prace kontynuowano na fasadzie północnej, zachodniej, południowej z portykiem oraz na kopule z bębnem^[7]. Ze względu na brak środków finansowych nie odbudowano wtedy reliefu z tympanonu portyku^[12]. 17 lipca 2009 roku zakończono renowację kolumnady otaczającej bęben, zaś w następnym roku na jej szczycie położonym na wysokości około 40 m otwarto taras widokowy^[7][2]. Prace renowacyjne zakończono 30 lipca 2010 roku^[7].

W 2015 roku poczdamska wspólnota ewangelicka zleciła lokalnemu rzeźbiarzowi Rudolfowi Böhmowi zrekonstruowanie reliefu z tympanonu portyku kościoła, co było możliwe dzięki przyznanej przez Stiftung Preußisches Kulturerbe (pol. „Fundacja Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego”) darowiźnie wynoszącej około pół miliona euro^[11][12]. Odtworzone w oparciu o obrazy pomiarowe z lat 1905–1910 oraz oryginalny model przechowywany w berlińskim kościele Friedrichswerder elementy reliefu zostały umieszczone na swoim miejscu w okresie od wiosny do jesieni 2018 roku^[12][11].

Architektura

Widok na wieże, bęben i kopułę

Kościół św. Mikołaja jest budowlą zbudowaną na planie krzyża greckiego, którego jedno z ramion jest przedłużone półokrągłą apsydą^[2]. W wyniku odbudowy po II wojnie światowej i dokonanych wtedy kilku drobnych zmian konstrukcyjnych, pierwotny plan świątyni uległ lekkiemu zatarciu, przez co nie jest łatwo dostrzegalny^[6]. W narożnikach budowli są ustawione wieże zwieńczone posągami aniołów, zaś na jej szczycie znajduje się otoczony korynckimi kolumnami i ozdobiony w wyższej części jońskimi pilastrami bęben, na którym spoczywa kopuła o średnicy 24 m i wysokości 13 m^{[7][13][5][7][6]}. Kopułę wieńczy szpiczasta latarnia z pozłacanym krzyżem na kuli, umieszczonym na wysokości 77 m^[5].

Po południowej stronie kościoła znajduje się portyk z trójkątnym frontonem, wspartym na sześciu korynckich kolumnach^[7][11][12]. W tympanonie frontonu jest umieszczony mający w przybliżeniu 20 m szerokości i 3 m wysokości relief przedstawiający stojącego na środku z rozłożonymi rękami Jezusa Chrystusa, który naucza zgromadzonych dookoła niego osiemnastu ludzi reprezentujących wszystkie warstwy społeczne^[11][12]. Relief ten oryginalnie został zaprojektowany przez Karla Friedricha Schinkla i stworzony w 1834 roku przez rzeźbiarza Augusta Kissa^[11]. Odtworzone w latach 2015–2018 dzieło zostało wykonane jako odlew na formie z gliny z tzw. „stiuku poczdamskiego”, stanowiącego mieszaninę gipsu, wapna, żwiru i wody oraz będącego tradycyjnym materiałem pochodzącym z czasów Schinkla^[11][12]. Relief jest strukturą pustą w środku, warstwa stiuku ma od 4 do 5 cm grubości i jest stabilizowana tkaniną jutową oraz elementami stworzonymi z metali szlachetnych^[12].

Wnętrze

Wewnętrzna strona kopuły

Projekt wystroju wnętrza kościoła św. Mikołaja, podobnie jak projekt jego form zewnętrznych jest dziełem Karla Friedricha Schinkla^[8]. Wnętrze ma ogółem 52 m wysokości. Na przestrzeni lat dokonywano w nim różnych działań poprawiających akustykę, która stanowiła problem od początku istnienia świątyni^[6]. W 1912 roku przeprowadzono renowację, w ramach której zastąpiono namalowane na sufitach kasetony rzeczywistymi kasetonami na sklepionych łukach, wykonanymi przez rzeźbiarza Ottona Lessinga^[9].

Na ścianach świątyni są obecne malowidła autorstwa Petera von Corneliusa, przedstawiające postacie z Nowego Testamentu^[8]. Wewnętrzną stronę kopuły zdobią z kolei posągi postaci ze Starego Testamentu, które wykonali Christian Friedrich Tieck, Bernhard Afinger, August Kiss, August Wittig i inni uczniowie Christiana Daniela Raucha^[8].

Organy

Pierwszy instrument

(c) Bundesarchiv, Bild 170-215 / Max Baur / CC-BY-SA

Pierwsze organy w 1928 roku

Pierwsze organy w kościele św. Mikołaja zostały zbudowane w 1837 roku przez poczdamskiego organmistrza Gottlieba Heisego. W 1908 roku przeprowadzono pod kierownictwem pochodzącego z Frankfurtu nad Odrą organmistrza Wilhelma Sauera rozbudowę instrumentu^[9]. Działania wojenne z kwietnia 1945 roku spowodowały zawalenie się kopuły świątyni i w konsekwencji zniszczenie organów^[14]. W związku z brakiem odpowiednich funduszy nie zbudowano nowych organów zarówno podczas powojennej odbudowy kościoła, jak i później – w 1978 roku zamontowano za to przejściowy instrument z mechaniczną wiatrownicą skonstruowany przez lokalną firmę organmistrzowską Alexander Schuke Potsdam Orgelbau^[14][9].

Obecne instrumenty

Organy chórowe

Organy chórowe w 2010 roku

W 2005 roku zamontowano na chórze organy zbudowane w 1954 roku dla kościoła Świętej Trójcy w Essen przez berlińską firmę Karl Schuke Berliner Orgelbauwerkstatt. Instrument ma mechaniczną wiatrownicę i dołączany stół do gry^[9]. Pochodząca z Georgsmarienhütte firma Orgelbau Kreienbrink rozbudowała organy oraz wyposażyła je w nową obudowę, ponadto zwiększyła liczbę ich registrów z pierwotnych 19 do 21^[14][9].

Dyspozycja instrumentu jest następująca^[9]:

• Wspomaganie gry: II/I, II/P, I/P jako podnóżki

Organy główne

Organy główne w 2018 roku

W 2017 roku odbył się montaż dużych organów, które firma Orgelbau Kreienbrink zbudowała w 1971 roku dla Kościoła Pokoju Opactwa Königsmünster w Meschede^[9]. Instrument ustawiono w nowej, dębowej obudowie oraz dodano do niego nowy stół do gry. Traktura gry organów jest mechaniczna, z kolei traktura registrów jest elektryczna^[9]. Liczba registrów pierwotnie wynosiła 38, lecz w trakcie montażu powiększono ją o 17^[9].

Organy mają następującą dyspozycję^[14][9]:

• Połączenia: III/I, II/I, III/II, I/P, II/P, III/P; Suboktavkoppeln
• Wspomaganie gry: setzer sterowany elektronicznie, średnie interfejsy

Dzwony

Jeden z zamontowanych w 2010 roku dzwonów na zdjęciu zrobionym tuż przed montażem

W 1849 roku na czterech wieżach kościoła św. Mikołaja zamontowano dzwony odlane z brązu w berlińskiej odlewni Johann Carl Hackenschmidt^[9]. W 1917 roku trzy z nich zostały oddane do przetopu na cele zbrojeniowe – pięć lat później zastąpiono je dzwonami wykonanymi ze staliwa przez odlewnię należącą do koncernu Bochumer Verein z Bochum^[9][8]. W 1984 roku dzwon z południowo-zachodniej wieży został zastąpiony używanym dzwonem, stworzonym w 1950 roku przez odlewnię Franz Schilling Söhne z Apoldy^[9].

W 2010 roku na wieżach zostały zawieszone nowe dzwony, będące darownizną Stiftung Preußisches Kulturerbe. Dzwony te mają masę od 1,7 t do 590 kg, a ich łączna wartość wynosiła 145 tysięcy euro^[8]. Zostały wykonane z brązu przez odlewnię Eifeler Glockengiesserei z gór Eifel^[8][9]. Każdy z nich ma swoją nazwę: Dankesglocke (pol. „Dzwon dziękczynienia”), Vaterunserglocke (pol. „Dzwon Ojcze nasz”), Gebetsglocke (pol. „Dzwon modlitwy”) i Lobesglocke (pol. „Dzwon pochwały”)^[8].

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Galeria zdjęć kościoła św. Mikołaja (ang.)