Kościół świętych Dominika i Sykstusa w Rzymie

Kościół świętych Dominika i Sykstusa w Rzymie

Chiesa dei Santi Domenico e Sisto

Kościół tytularny
Państwo	Włochy
Miejscowość	Rzym Largo Angelicum 1
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Santa Maria ai Monti
Wezwanie	św. Dominika i Sykstusa
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	bł. Jacka Marii Cormiera
Historia Data rozpoczęcia budowy 1569[1] Data zakończenia budowy 1663[2]
Dane świątyni Architekt Domenico di Mezzana, Giacomo della Porta, Nicola Torriani, Carlo Maderno, Orazio Torriani, Giovanni Battista Soria, Vincenzo della Greca, Felice della Greca Świątynia • materiał bud. • cegła, trawertyn Liczba naw 1
Położenie na mapie Rzymu Kościół świętych Dominika i Sykstusa w Rzymie
Położenie na mapie Włoch Kościół świętych Dominika i Sykstusa w Rzymie
Położenie na mapie Lacjum Kościół świętych Dominika i Sykstusa w Rzymie
41,89592°N 12,48803°E/41,895917 12,488028

Kościół świętych Dominika i Sykstusa w Rzymie (wł. Chiesa dei Santi Domenico e Sisto) – rzymskokatolicki kościół tytularny w Rzymie.

Świątynia ta jest kościołem rektoralnym parafii Santa Maria ai Monti, kościołem tytularnym^[3] oraz kościołem uniwersyteckim Papieskiego Uniwersytetu św. Tomasza z Akwinu Angelicum^[2].

Lokalizacja

Kościół znajduje się w I. Rione Rzymu – Monti przy Largo Angelicum 1^[3]. Na prawo od kościoła, w zabudowaniach dawnego klasztoru, mieści się uniwersytet Angelicum.

Patroni

Patronami świątyni są:

• św. Dominik – założyciel Zakonu Kaznodziejskiego (dominikanów), żyjący na przełomie XII i XIII wieku,
• św. Sykstus II – papież, który poniósł śmierć męczeńską za wiarę chrześcijańską w 258 roku.

Historia

Wcześniej na tym miejscu stał kościół pochodzący co najmniej z X wieku, który w XVI wieku był określany jako Santa Maria a Magnanapoli. Należał on do dominikanek z klasztoru św. Sykstusa^[4], zlokalizowanego przy bazylice pod tym samym wezwaniem (klasztor ten był najstarszym klasztorem dominikanek w Rzymie, został założony przez samego św. Dominika pomiędzy 1207 a 1221 rokiem^[5]). W XVI wieku zakonnice były niezadowolone z jego lokalizacji, gdyż doszło do wyludnienia okolicy, a co gorsza teren ten sprzyjał malarii. W efekcie papież Pius V zarządził wybudowanie nowego klasztoru w innym miejscu^[6]. Budowa rozpoczęła się w 1569 roku^[1] wraz z przejęciem odpowiedniego terenu i wyburzeniem starego kościoła Santa Maria a Magnanapoli^[7]. Do 1575 roku nowy klasztor był już gotowy na wprowadzenie zakonnic^[8][5], ale budowa kościoła trwała jeszcze długo i został on ukończony dopiero w 1663 roku^[2]. Początkowo nowy klasztor i kościół określano jako San Sisto Nuovo^[9][2].

W związku z długim czasem budowy kościoła, w prace było zaangażowanych ośmiu architektów, przy czym dokładny wkład poszczególnych z nich budzi kontrowersje. Prawdopodobnie pierwotny plan był dziełem Domenico di Mezzana, który położył fundamenty i rozpoczął prace nad chórem klasztornym, zlokalizowanym za głównym ołtarzem. W latach 1587-1593 budowę nadzorował Giacomo della Porta, uważa się że ukończył on prezbiterium i dzwonnicę oraz rozpoczął nawę, po czym nastąpiła przerwa w budowie^[7]. Następnie w latach 1603-1636^[7] pracami zarządzał Nicola Torriani^[9], wiadomo że zaprojektował on dolną część nawy kościoła^[9], a być może również część górną^[7]. Wygląda również, że ponadto musiał nadzorować początek budowy fasady, ponieważ Carlo Maderno, który był zaangażowany przez rok od 1628^[7] był odpowiedzialny za dolną parę posągów fasadzie^[9]. Od 1633 roku w pracach pomagał brat Nicoli Orazio Torriani, który po śmierci Nicoli przejął nadzór od 1636 do 1641 roku. Następnie do 1651 roku prace prowadził Giovanni Battista Soria, a później Vincenzo della Greca, który pracował nad górną częścią fasady od 1651 do 1661 roku. Po śmierci Vincenzo, budowę kontynuował jego syn Felice^[7], który ostatecznie zakończył prace w 1663 roku^[2][4].

W 1860 roku wnętrze kościoła zostało odrestaurowane i ozdobione sztukateriami oraz złoceniami. W 1873 roku dominikanki zostały wywłaszczone przez rząd włoski i musiały opuścić klasztor, w którym urządzono świecką szkołę. W 1874 roku przeprowadzono prace zmniejszające nachylenie Via Nazionale, co doprowadziło do obniżenia poziomu gruntu przed kościołem oraz po jego lewej stronie^[7]. W efekcie musiano dobudować dodatkowy ciąg schodów prowadzących do wejścia^[10]. W 1928 roku prowadzone przez dominikanów Angelicum odkupiło od rządu dawny klasztor św. Dominika i Sykstusa^[11].

Architektura i sztuka

Kościół zbudowano na planie prostokąta, ma on jedną nawę z apsydą. Został wzniesiony z cegły, detale architektoniczne są z trawertynu.

Dzwonnica

Dzwonnica znajduje się po prawej stronie apsydy. Jej górna kondygnacja zaczyna się nieco powyżej linii dachu, z każdej strony ma ona wysoki wąski otwór dźwiękowy, nad którym znajduje się trójkątny fronton z modylionami, powyżej jest niewysoki kwadratowy cokół, na którym z kolei spoczywa cokół ośmiokątny z okrągłymi otworami z każdej strony, a na nim osadzono hełm^[7].

Schody

Do kościoła prowadzą schody, których najniższy pojedynczy ciąg powstał pod koniec XIX wieku, w związku z obniżeniem poziomu gruntu w efekcie prac drogowych, i nie jest on częścią pierwotnego planu. Oryginalne natomiast są dwa ciągi schodów prowadzące koliście z dwóch stron na eliptyczny podest przed wejściem. Oryginalny jest również trzeci ciąg zlokalizowany po prawej stronie i prowadzący z podestu w dół. Pierwotne schody oraz podest mają balustrady z balaskami i zwieńczeniami w postaci kuli na cokole^[7].

Fasada

Fasada jest dwukondygnacyjna. Na pierwszej kondygnacji znajdują się cztery pary korynckich pilastrów, wspierających belkowanie z gzymsem zdobionym modylionami i ząbkami. We fryzie umieszczono napis dedykacyjny: B[eato] P[atri] Domin[ico] Ord[inis] Praed[icatorum] Fu[n]dat[ori] et monialium parenti, d[icata]. Środkowa para pilastrów flankuje wejście, po którego bokach znajdują się kolumny jońskie z festonami w kapitelach, na nich spoczywają niewysokie słupki, które z kolei podtrzymują przerwany półkolisty fronton. W przerwie frontonu umieszczono owalną niszę z rzeźbą autorstwa Marcantonio Caniniego przedstawiającą Maryję, nisza ta obramowana jest gałązkami kwiatów. Między drzwiami a frontonem znajduje się płaskorzeźba psa z pochodnią w pysku, poniżej której umieszczono głowę putta ze skrzydełkami. Po obu stronach kolumn flankujących drzwi znajduje się para pilastrów w tym samym stylu. W bok od wejścia, między parami pilastrów z każdej strony są dwie puste tabliczki w barokowych ramach (rama górnej tablicy jest zdobiona od góry głową putta ze skrzydełkami, a od dołu festonem)^[7]. Tablice te znajdują się nad i pod posągami autorstwa Carlo Maderno^[9], przedstawiającymi św. Sykstusa (po lewej) i św. Dominika (po prawej)^[7].

Górna kondygnacja fasady zaczyna się od cokołu, na którym znajdują się cztery tablice z symbolami patronów kościoła: po lewej stronie są symbole św. Sykstusa – korona ze skrzyżowanymi palmami męczeństwa oraz tiara, po prawej natomiast symbole św. Dominika – pies i gwiazda. Powyżej znajdują się kolejne cztery pary pilastrów korynckich, przy czym pilastry każdej pary są oddzielone od siebie wąskimi pionowymi panelami z rozetami i półrozetami. Pilastry wspierają belkowanie i trójkątny fronton z modylionami. W tympanonie znajduje się otwór w kształcie połowy elipsy, otoczony zdobieniami z głową anioła u góry. Po bokach, pomiędzy parami pilastrów, znajdują się zwieńczone frontonami i obramowane prostokątne nisze^[7], w których stoją posągi autorstwa Marcantonio Caniniego: św. Piotr z Werony po lewej i św. Tomasz z Akwinu po prawej^[9]. Pośrodku górnej kondygnacji jest duże okno z balustradą flankowane wąskimi pilastrami, podtrzymującymi trójkątny fronton z muszlą w tympanonie^[7].

Fasada kościoła

Wnętrze kościoła

Ściany boczne nawy mają ślepe arkady złożone z trzech łuków po każdej ze stron stron. W powstałych w ten sposób wnękach znajdują się ołtarze boczne. Łuki są oddzielone podwójnymi korynckimi pilastrami o pozłacanych kapitelach, które wspierają belkowanie z modylionami podtrzymującymi gzyms biegnący wokół wnętrza kościoła. W pachach łuków znajdują się XIX-wieczne sztukatorskie anioły^[7].

Wnętrze kościoła

Środkowy panel sklepienia zdobi malowidło Domenico Maria Canuti z 1674 roku Apoteoza św. Dominika^[9].

Ołtarz główny przy tylnej ścianie apsydy jest autorstwa Giovanniego Lorenzo Berniniego^[4][9]. Ma on dwie pary kolumn korynckich z czerwono-białego marmuru, które wspierają przedzielony półokrągły fronton. W przerwę frontonu wstawiono płaskorzeźbę Bóg Ojciec, która ma swój mały trójkątny fronton zagnieżdżony we frontonie półokrągłym^[7]. Pośrodku ołtarza umieszczono XV-wieczny wizerunek Madonny z Dzieciątkiem^[9]. W ołtarzu jest krata, za którą znajduje się sarkofag z relikwiami bł. Jacka Marii Cormiera, który był generałem zakonu dominikanów na początku XX wieku^[2].

Po obu stronach ołtarza znajdują się drzwi prowadzące do kaplicy chóru. Nad drzwiami umieszczono sześć obrazów, po trzy z każdej strony, przedstawiających sceny z życia Matki Bożej^[7].

Apoteoza św. Dominika, mal. Domenico Maria Canuti (1674)

Ołtarz główny

Kaplice boczne

Kaplica Alealeona

Pierwsza kaplica po prawej stronie została zaprojektowana przez Giovanniego Lorenzo Berniniego^[9] na zlecenie przełożonej klasztoru Marii Alealeona^[12].

Ołtarz w kaplicy przedstawia scenę Noli me tangere. Konstrukcja ołtarza oparta jest na dwóch krzywiznach. Jest on pochylony (wypukły), natomiast tło dla grupy rzeźbiarskiej jest wklęsłe^[7]. Centralnie umieszczone postacie zmartwychwstałego Chrystusa i św. Marii Magdaleny wykonał Antonio Raggi (jeden z uczniów Berniniego)^[12][9]. W tle znajduje się fresk przedstawiający pusty grób w ogrodzie. Rzeźby ołtarza flankuje para korynckich kolumn z czerwonego marmuru, które podtrzymują dwie części podzielonego półokrągłego frontonu. W przerwie frontonu znajduje się figura anioła trzymającego krzyż, poniżej są dwa mniejsze anioły trzymające koronę cierniową i chustę Weroniki. Przerwa między fragmentami frontonu jest podświetlona przez okno lunety^[7].

Ołtarz w kaplicy Alealeona

Kaplica św. Piotra z Werony

Druga kaplica po prawej stronie jest poświęcona św. Piotrowi z Werony. W ołtarzu umieszczono Męczeństwo św. Piotra, anonimowe dzieło w stylu Tycjana. Freski są autorstwa Baldiniego^[7].

Kaplica Costaguti

Trzecia kaplica po prawej stronie dedykowana została św. Dominikowi. Obraz ołtarzowy przedstawia Widzenie w Soriano, został on wykonany przez Pier Francesco Mola w 1648 roku^[9].

Kaplica Matki Bożej Różańcowej

Pierwsza kaplica po lewej stronie poświęcona jest Matce Bożej Różańcowej, której przedstawienie umieszczono w ołtarzu, jest to dzieło Giovanniego Francesco Romanelli z 1652 roku^[9].

Kaplica św. Katarzyny ze Sieny

Druga kaplica po lewej stronie dedykowana została św. Katarzynie ze Sieny. Obraz ołtarzowy przedstawiający Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny został namalowany przez Francesco Allegrini^[9], który jest również autorem fresków ze scenami z życia świętej^[7].

Kaplica krucyfiksu

Trzecia kaplica po lewej stronie była poświęcona Ukrzyżowaniu i dawniej w ołtarzu znajdowała się kopia dzieła Lanfranco. Obecnie w ołtarzu jest fragment fresku z 1460 roku Madonna z Dzieciątkiem i św. Pawłem autorstwa Antoniazzo Romano. Natomiast freski na bocznych ścianach tematycznie związane są z pierwotną dedykacją kaplicy i przedstawiają Agonię w ogrodzie oraz Biczowanie^[7].

Kardynałowie diakoni

Kościół świętych Dominika i Sykstusa jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-diakonom (Titulus Sanctorum Dominici et Sixti)^[13]. Tytuł ten został ustanowiony 21 października 2003 roku^[13] przez papieża Jana Pawła II.

• Georges Cottier OP (2003-2014), tytuł prezbiterialny pro hac vice (2014-2016)
• José Tolentino Mendonça (2019-nadal)

Przypisy

Bibliografia

Raimondo Spiazzi (red.): Cronache e fioretti del monastero di San Sisto all'Appia. Bologna: Edizioni Studio Domenicano, 1993. ISBN 88-365-1522-3. [dostęp 2020-03-15]. (wł.).