Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji

Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji

Evanjelická cirkev augsburského vyznania na Slovensku

Klasyfikacja systematyczna wyznania
Chrześcijaństwo  └ Protestantyzm    └ Luteranizm
Zwierzchnik • tytuł zwierzchnika	bp. Miloš Klátik Biskup Generalny
Zasięg geograficzny	Słowacja
Dane statystyczne  (2013) Wierni 226 402[1]
Strona internetowa

Kościół w Kieżmarku

Wielki Kościół w Bratysławie

(c) I, Arpad, CC-BY-SA-3.0

Kościół artykularny w Hronseku

(c) Kristián Slimák, CC-BY-SA-3.0

Kościół artykularny w Świętym Krzyżu

Kościół w Lewoczy

Niemiecki i słowacki kościół ewangelicki w Modrej

Kościół w mieście Vrbové

Kościół w Bátovcach

Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji (słow. Evanjelická cirkev augsburského vyznania na Slovensku, ECAV) – największy Kościół luterański na Słowacji. Jest drugim co do wielkości w kraju kościołem po Kościele rzymskokatolickim.

Historia

Nauki Marcina Lutra dotarły na Słowację w pierwszej połowie XVI wieku. Już w drugiej połowie tego stulecia 2/3 ludności była wyznania ewangelickiego. W 1610 roku na Synodzie w Żylinie utworzono fundamenty pod organizację Kościoła luterańskiego Węgier. Dla zachodniej i środkowej części Słowacji utworzono trzy superintendentury (diecezje) oraz wybrano trzech biskupów. Kolejne dwie superintendentury dla wschodniej części kraju powstały w 1614 roku na synodzie w Spiskim Podgrodziu. Kościół funkcjonował ze znacznymi ograniczeniami od 1681 roku na mocy Artykułów Soprońskich. Jego oficjalne działanie rozpoczęło się na mocy Patentu tolerancyjnego z 1781 roku, wydanego przez cesarza Franciszka Józefa II. Wtedy powstało, z wieloma ograniczeniami budowlanymi, 2/3 kościołów ewangelickich na Węgrzech, jednak pełna równość kościołów wobec prawa została określona dopiero w 1848 roku. W wyniku powstania Czechosłowacji w 1918 utworzony został samodzielny Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji, wyłączony z Kościoła Ewangelickiego Węgier.

Współczesność

Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji w 2001 roku liczył 372 858 członków, co stanowiło 6,9% populacji kraju. Według danych z 2004 roku miał 326 zborów, 357 duchownych oraz 651 kościołów oraz kaplic^[2]. W roku 2013 liczba wiernych wynosiła 226 402^[1].

Jest jednym z założycieli Światowej Federacji Luterańskiej, członkiem Konferencji Kościołów Europejskich i Światowej Rady Kościołów.

Zwierzchnikiem Kościoła jest biskup generalny dr Miloš Klátik.

Wiara

W odróżnieniu od niektórych innych Kościołów, na określenie duchownego nie używa się słowa „ojciec”, gdyż według słów Jezusa zawartych w Ewangelii, należy się ono tylko Ojcu Niebieskiemu. Dlatego biskupa, seniora, czy księdza nazywa się „bratem”.

Nabożeństwo

Główne części nabożeństwa przedstawiają się według następującej kolejności:

• Muzyka wprowadzająca (Preludium) – może być formą śpiewu chóralnego, jak również muzyki odtwarzanej lub wykonywanej na organach. Służy ona podkreśleniu nastroju dostojności wchodzenia do budynku kościoła.
• Pozdrowienie – jest to jedna z nowszych części nabożeństwa. W tym czasie kapłan wita zgromadzonych i błogosławi ich.
• Introit lub Przedśpiew – przygotowuje duchownego do kazania i przyjęcia Ducha Świętego.
• Kyrie, wczesna albo wstępna pieśń – jest to pieśń na chwałę Boga, podkreślająca pewność wiary i łaski dla grzesznych.
• Gloria – śpiewana przez zgromadzonych na chwałę Boga.
• Salutacja – jest błogosławieństwem, którym ksiądz pozdrawia zgromadzonych, podkreślając Boską obecność.
• Kolekta – to modlitwa, w której wierni proszą o błogosławieństwo spotkania z Bogiem.
• Epistoła – tekst Biblii, przez który przemawia do zgromadzonych Bóg za pośrednictwem kaznodziei. Do czytania tekstu mogą być zaangażowani również członkowie zboru.
• Druga pieśń (Graduał) – pieśń zależna od czasu i kolejności niedzieli bądź święta, związana z przedmiotem kazania.
• Ewangelia – po niej następuje kolejny tekst na nabożeństwie, którym duchowny "zwiastuje dobrą nowinę" i zwraca w ten sposób uwagę na Bożą obecność. Zbór odpowiada: "Chwała Tobie, Panie, Alleluja", co jest dziękczynieniem Bogu za daną miłość.
• Credo – pieśń wyznania wiary i potwierdzenia faktu, że zbór przyjmuje słowa Ewangelii i do niej się przyznaje. Aby pieśni wyznania wiary nie powtarzały się za często, można je wypowiadać za pomocą apostolskiego wyznania wiary, a potem śpiewana jest pieśń przed kazaniem lub w inny odpowiedni sposób.
• Kazanie – centrum nabożeństwa.
• Liturgia końcowa składa się z następujących części: antyfony, kolekty i błogosławieństwa Aaronowego. Po nim następuje ostatnia pieśń, po której ksiądz wzywa zbór do podania sobie rąk i opuszczenia kościoła w pokoju, czemu towarzyszy zamykająca nabożeństwo muzyka organowa - Postludium.

Struktura organizacyjna

Podstawową jednostką organizacyjną Kościoła jest zbór. Zbory zrzeszone są w senioraty, a senioraty - w dystrykty. Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji podzielony jest na dwa dystrykty: zachodni i wschodni oraz na 14 senioratów, z czego osiem przynależy do dystryktu zachodniego, a sześć - do wschodniego^[3].

Dystrykt zachodni (Západný dištrikt):

• Seniorat myjavski (Myjavský seniorát)
• Seniorat bratysławski (Bratislavský seniorát)
• Seniorat powaski (Považský seniorát)
• Seniorat novohradzki (Novohradský seniorát)
• Seniorat rymawski (Rimavský seniorát)
• Seniorat dunajsko-nitrzański (Dunajsko-nitriansky seniorát)
• Seniorat hontianski (Hontiansky seniorát)
• Seniorat zwoleński (Zvolenský seniorát)

Dystrykt wschodni (Východný dištrikt):

• Seniorat turczański (Turčiansky seniorát)
• Seniorat liptowsko-orawski (Liptovsko-oravský seniorát)
• Seniorat koszycki (Košický seniorát)
• Seniorat szarysko-zempliński (Šarišsko-zemplínsky seniorát)
• Seniorat tatrzański (Tatranský seniorát)
• Seniorat gemerski (Gemerský seniorát)

Organy wykonawcze Kościoła na wszystkich poziomach złożone są z konwentu, najwyższego organu zboru, prezbiterstwa i prezydentury. Legislacyjnym i najwyższym administracyjnym organem słowackich ewangelików pozostaje Synod. Według konstytucji Kościoła ewangelickiego przedstawiciele wszystkich organów wybierani są raz na sześć lat, a księży zbór wybiera co 10 lat^[4].

Diakonia ewangelicka

Diakonia na poziomie zborów uformowała się już pod koniec XIX wieku. W Bratysławie, na Palisadach początkiem XX wieku powstało największe centrum instytucjonalne pod nazwą Szpital Ewangelicki (szpital, dom dziecka, dom starców, dom diakonis i diakonów). W okresie panowania komunizmu, w 1951 roku centrum zostało rozwiązane, wszyscy jego mieszkańcy usunięci, a majątek odebrany Kościołowi bez odszkodowania. W części szpitalnej mogły pracować jako pielęgniarki tylko te diakonisy, które wyrzekły się wiary. Stare i schorowane diakonisy zostały umieszczone w zrujnowanym domu starców przy ulicy Józefińskiej w Bratysławie, gdzie umierały w następstwie chorób, niedożywienia i zimna. Tu jako ostatni duchowny administrator instytucji diakonijnej, szpitalu, domu starców i sierocińca od 1947 roku mieszkał ksiądz Ondrej Bartko z małżonką Anną i dziećmi, który pracował w bratysławskiej parafii i senioracie aż do początku lat 90. XX wieku. Został on również razem z rodziną bez dachu nad głową. Na niecały rok przyjął go profesor Ján Jamnický w swoim domu przy ulicy Stefanikovej w Bratysławie, ale nieruchomość została mu odebrana przez władze, a on sam wraz z rodziną wysiedlony z miasta.

Poza szpitalem ewangelickim w Bratysławie, reżim komunistyczny zlikwidował też inne instytucje charytatywne diakonii na Słowacji, jak dom opieki Betania w Liptowskim Mikułaszu, Starej Turej i innych miastach.

Nowa historia diakonii ewangelickiej na Słowacji rozpoczyna się w roku 1991. Posiada ona 19 ośrodków we wszystkich regionach Słowacji. Zapewnia pomoc socjalną, duszpasterską i medyczną ludziom, którzy ze względu na swoją sytuację zdrowotną, chorobę lub samotność znaleźli się w trudnym położeniu. Diakonia dysponuje 10 domami starców, żłobkami, domami dziecka, ośrodkami dla młodzieży i szkołami z internatem dla dzieci niepełnosprawnych.

Edukacja

Dawny budynek liceum ewangelickiego w Bratysławie

Kolegium ewangelickie w Preszowie

Od początku istnienia protestantyzm kładzie duży nacisk na edukację. Pierwsze szkoły ewangelickie zaczęły powstawać od czasu ogłoszenia patentu tolerancyjnego. Najważniejszą instytucją edukacyjną pozostaje wydział teologii ewangelickiej Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie. Kościół posiada również sześć przedszkoli (w Bratysławie, Spiskiej Nowej Wsi, Rożniawie, Svätým Jure, Koszycach i Martinie), pięć szkół podstawowych i dziewięć szkół średnich^[5].

Szkoły podstawowe:

• Ewangelicka Szkoła Podstawowa Bratysława (Evanjelická základná škola Bratislava)
• Ewangelicka Szkoła Podstawowa biskupa Jura Janoški w Liptowskim Mikułaszu (Evanjelická základná škola biskupa Jura Janošku Liptovský Mikuláš)
• Kościelna Szkoła Podstawowa doktora Marcina Lutra w Bratysławie (Cirkevná základná škola Dr. Martina Luthera Bratislava)
• Ewangelicka Szkoła Podstawowa w Rymawskiej Sobocie (Evanjelická základná škola Rimavská Sobota)
• Ewangelicka Szkoła Podstawowa w Martinie (Evanjelická základná škola v Martine)

Szkolnictwo średnie obejmuje gimnazja i szkoły zawodowe:

• Liceum Ewangelickie w Bratysławie (Evanjelické lýceum v Bratislave)
• Gimnazjum Ewangelickie w Bańskiej Bystrzycy (Evanjelické gymnázium v Banskej Bystrici)
• Gimnazjum Ewangelickie w Tisovcu (Evanjelické gymnázium Tisovec)
• Zespół Szkół Ewangelickich w Liptowskim Mikułaszu (Evanjelická spojená škola Liptovský Mikuláš)
• Zespół Szkół Ewangelickich Preszowie (Evanjelická spojená škola Prešov)
• Szkoła Biblijna w Martinie (Biblická škola v Martine)
• Gimnazjum Ewangelickie w Martinie (Evanjelické gymnázium v Martine)
• Gimnazjum Ewangelickie J.A. Komenskégo w Koszycach (Evanjelické gymnázium J.A. Komenského v Košiciach)
• Gimnazjum Ewangelickie doktora Marcina Lutra w Bratysławie (Evanjelické gymnázium Dr. Martina Luthera Bratislava)

Media

• Wydawnictwo Tranoscius
• Wydawnictwo ViViT
• Wydawnictwo Polárka
• Cestou svetla
• Cirkevné listy
• Diakonia.sk
• Czasopismo dla dzieci Dúha
• Evanjelické Sitno
• Evanjelický posol spod Tatier
• Evanjelický teológ
• Evanjelický východ
• Melanchton
• Rozmer
• Služba slova
• Tvorba

Władze kościelne

Najwyższym przedstawicielem kościoła jest prezydium generalne, którego członkami są dr Miloš Klátik - biskup generalny oraz dr Imrich Lukáč - superintendent generalny.

Generalni biskupi od roku 1919:

• Jur Janoška (1919-1930)
• Dušan Fajnor (1930-1934)
• Vladimír Pavel Čobrda (1934-1951)
• Ján Chabada (1951-1970)
• Ján Michalko (1970-1990)
• Pavel Uhorskai (1990-1994)
• Július Filo (1994-2006)
• Miloš Klátik (2006- )

Słowaccy ewangelicy

Do Kościoła Ewangelickiego należało wielu intelektualistów oraz innych osób zasłużonych dla Słowacji, między innymi:

• Matej Bel (kaznodzieja, filozof, polihistor)
• Ján Kollár (duchowny, poeta)
• Ján Chalupka (dramatopisarz)
• Ľudovít Štúr (polityk, językoznawca, publicysta)
• Jozef Miloslav Hurban (duchowny, pisarz, polityk)
• Samo Chalupka (duchowny, poeta)
• Andrej Sládkovič (poeta)
• Ján Botto (poeta)
• Janko Kráľ (poeta, działacz narodowy)
• Janko Matúška (autor słowackiego hymnu)
• Pavol Országh Hviezdoslav (poeta, dramatopisarz)
• Karol Kuzmány (duchowny, poeta, publicysta)
• Svetozár Hurban-Vajanský (poeta, pisarz, publicysta)
• Martin Rázus (bajkopisarz, dramaturg)
• Štefan Krčméry (duchowny, poeta, krytyk literacki)
• Milan Rastislav Štefánik (astronom, polityk, generał)
• Alexander Dubček (polityk)
• Milan Rúfus (poeta)
• Kristína Royová (pisarka)
• Milan Hodža (polityk, dziennikarz)
• Hana Ponická (pisarka, tłumaczka)
• Ján Levoslav Bella (kompozytor, dyrygent)
• Ladislav Medňanský (malarz)
• Dušan Čaplovič (polityk, naukowiec)
• Július Barč-Ivan (dramaturg, prozaik)
• Viliam Žingor (dowódca partyzancki)
• Peter Jaroš (pisarz, scenarzysta)

Przypisy