Kościół Ewangelicko-Luterański

Kościół Ewangelicko-Luterański
(c) I, Daniel Csörföly (from Budapest, Hungary), CC-BY-SA-3.0
Klasyfikacja systematyczna wyznania
Chrześcijaństwo  └ Protestantyzm    └ Luteranizm
Ustrój kościelny	Ustrój konsystorialialno-synodalny
Zasięg geograficzny	Królestwo Prus, Cesarstwo Niemieckie, Republika Weimarska, Rzeczpospolita Polska, III Rzesza, Republika Federalna Niemiec
Historia Założyciel(e) Synod staroluterański we Wrocławiu Utworzono • wydzielono z 1841 Wrocław Pruski Kościół Ewangelicko-Unijny

Kościół Ewangelicko-Luterański, Kościół Staroluterański, Kościół Staroluterski – Kościół protestancki wyznania ewangelicko-augsburskiego powstały w XIX wieku w Królestwie Prus w związku ze sprzeciwem części wiernych i duchowieństwa luterańskiego na zmiany ustrojowe i doktrynalne w Kościele krajowym.

Historia

W 1817 roku z woli króla Fryderyka Wilhelma III Hohenzollerna został utworzony w Prusach kościół ewangelicko-unijny jednoczący pod jedną administracją kościelną wyznawców luteranizmu i kalwinizmu. Powstała w ten sposób wspólnota otrzymała w 1830 roku nową ujednoliconą agendę kościelną. Spowodowało to opór niektórych kręgów społecznych i części duchowieństwa, pragnących zachować wierność luterańskim księgom wyznaniowym, stąd potocznie byli nazywani staroluteranami. Na czele separatystów stanął wrocławski teolog Johann Gottfried Scheibel, który za sprzeciw wobec zmian kościelnych został suspendowany i odsunięty od pracy duszpasterskiej.

Mimo represji władz i aresztowań staroluterańskich pastorów w 1841 roku doszło do zwołania synodu we Wrocławiu, na którym ukonstytuowano nowe wyznanie. W 1845 roku rząd pruski wydał zgodę na rejestrację staroluterańskiego Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego w Prusach, lecz aż do I wojny światowej nie był on równouprawniony z Pruskim Kościołem Unijnym i wielu wiernych z powodu represji wyemigrowało, głównie do Ameryki Północnej, tworząc tam nowe organizacje kościelne.

Do 1945 roku siedziba władz kościoła znajdowała się we Wrocławiu. Tutaj też działało staroluterańskie seminarium duchowne. Po II wojnie światowej ośrodek ten został przeniesiony do Elberfeld.

Obecnie na terenie Niemiec kontynuacją Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego w Prusach oraz kilku innych Kościołów tej tradycji jest powstały w 1972 roku Samodzielny Kościół Ewangelicko-Luterański (SELK).

Kościół Staroluterański w Polsce

W okresie międzywojennym część pruskich parafii staroluterańskich znalazła się na terenie Polski. Działały one od 1920 roku w województwie poznańskim i województwie pomorskim jako Kościół Ewangelicko-Luterański w Polsce Zachodniej. Siedzibą superintendenta i konsystorza było początkowo Rogoźno, od 1935 roku – Toruń. Wspólnota staroluterańska w Polsce liczyła kilka tysięcy wiernych, przeważnie Niemców (w parafii Czarnylas mieszkali staroluteranie narodowości polskiej).

Kościół Ewangelicko-Luterański w Polsce Zachodniej utrzymywał przyjazne kontakty z Kościołem Ewangelicko-Augsburskim, któremu na stałe udostępniał swoje kościoły do odprawiania nabożeństw (Bydgoszcz, Leszno, Poznań, Toruń). Oprócz wymienionych, parafie staroluterańskie znajdowały się też w Nakle i w Nowym Tomyślu, ponadto istniały rozproszone placówki filialne.

Po II wojnie światowej staroluterańskie zbory na terenie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zostały włączone w struktury Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce.

Galeria

• 

  Kaplica w Toruniu

• 

  Kościół w Poznaniu

• 

  Kaplica w Lesznie

• 

  Kościół św. Jana w Trzebiatowie

• 

  Kościół w Zielonej Górze

• 

  Kościół św. Jana w Gryficach

• 

  Kaplica w Toruniu na Mokrem

• 

  Kościół Ewangelicko-Luterański w Berlinie (Mitte)

• 

  Kościół Świętego Krzyża w Berlinie Wilmersdorf

• 

  Kościół Ewangelicko-Luterański w Swakopmundzie

Bibliografia

• Rocznik Ewangelicki 1925, Warszawa, nakł. Związku Polskiego Towarzystw i Zborów Ewang. w Państwie Polskim, 1925
• Woldemar Gastpary, Historia protestantyzmu w Polsce. Od połowy XVIII wieku do pierwszej wojny światowej, Warszawa, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, 1977
• Woldemar Gastpary, Protestantyzm w Polsce w dobie dwóch wojen światowych, cz. 1, 1914–1939, Warszawa, b.w., 1978; cz. 2, 1939–1945, Warszawa, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, 1981
• Werner Klän, Selbständige evangelisch-lutherische Kirchen östlich von Oder und Neisse - eine Zwischenbilanz, Oberusel, Fakultät der Luth. Theol. Hochschule, 1996, ​ISBN 3-921613-30-2​ ("Oberuseler Hefte", H. 30)
• Konrad Uecker (Hrsg.), Kirche auf festem Glaubensgrund. Fast alles über die Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche, Gross Oesingen, Luth. Buchh. Harms, 3. Aufl., 1996, ​ISBN 3-86147-111-6​
• OlgierdO. Kiec OlgierdO., Protestantyzm w Poznańskiem 1815-1918, Warszawa: Semper, 2001, ISBN 83-86951-95-8, OCLC 830309323 .
• JarosławJ. Kłaczkow JarosławJ., Czasopiśmiennictwo protestanckie w Polsce w latach 1918–1939, Toruń: Dom Wydawniczy Duet, 2003, ISBN 83-918712-7-4, OCLC 69575905 .
• Jarosław Kłaczkow, Protestanckie wydawnictwa prasowe na ziemiach polskich w XIX i pierwszej połowie XX w., Toruń, Wydaw. Adam Marszałek, 2008, ​ISBN 978-83-7611-020-2​

Linki zewnętrzne

• Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche (SELK)
• Samodzielny Kościół Ewangelicko-Luterański w Niemczech - Informacja po Polsku
• Kościół Staroluterański w Wałbrzychu