Kościół Matki Bożej Pocieszenia w Sokalu

Kościół Matki Bożej Pocieszenia
w stanie ruiny
Distinctive emblem for cultural property.svg 46-248-0001[1]

Obecny stan kościoła (2015)
Państwo

 Ukraina

Obwód

 lwowski

Miejscowość

Sokal

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Wezwanie

Matki Bożej Pocieszenia/Matki Bożej Sokalskiej

Wspomnienie liturgiczne

pierwsza niedziela września

Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne wizerunki

Obraz Matki Bożej Sokalskiej
(do 1951 r.)

Położenie na mapie obwodu lwowskiego
Mapa konturowa obwodu lwowskiego, blisko górnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Kościół Matki Bożej Pocieszenia''w stanie ruiny''”
Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia50°28′00,51″N 24°16′19,36″E/50,466808 24,272044

Kościół Matki Bożej Pocieszenia (dawniej Kościół Maryi Dziewicy) – zabytkowy kościół rzymskokatolicki w stanie ruiny, znajdujący się w Sokalu na zachodniej Ukrainie w obwodzie lwowskim.

Zbudowany w XVII w. jako kościół konwentualny bernardynów, służył miejscowej ludności polskiej do 1951 r. Po tzw. korekcie granicy polsko-radzieckiej i wysiedleniu Polaków z ziemi sokalskiej zamieniony przez władze radzieckie w więzienie o zaostrzonym rygorze; pełnił tę funkcję do 2012 r., kiedy uległ częściowemu zniszczeniu w pożarze. Obecnie istnieją jedynie mury otaczające nawę główną i wieżę kościoła. Obiekt wciąż jest wpisany do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy.

Do wybuchu II wojny światowej uważany za jeden z najcenniejszych zabytków architektury barokowej na Kresach II Rzeczypospolitej[2]. Nazywany „ruską Częstochową[3].

Historia

Kościół Maryi Dziewicy w Sokalu, koniec XIX wieku

Pierwsze ślady sprawowania kultu religijnego w obrządku łacińskim na ziemi sokalskiej pochodzą z XIV w., kiedy prawdopodobnie została tam przewieziona kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, stworzona przez litewskiego artystę Jakuba Wężyka, z czasem nazwana Matką Bożą Sokalską. Początkowo obraz trzymany był w zwykłej lepiance, ale już na rok 1519 datuje się pierwszy cud przypisywany temu wizerunkowi Maryi. Moment ten uznaje się za początek kultu MB Sokalskiej.

W XVII w. do Sokala przenieśli się bernardyni i przejęli opiekę nad obrazem. Kościół Maryi Dziewicy wybudowano w latach 1604–1619, a obok niego konwent klasztorny bernardynów w latach 1617–1630. Była to monumentalna budowla w stylu barokowym, położona na skraju Sokala, na lewym brzegu Bugu. Klasztor i kościół otaczały mury obronne z czterema basztami i fosami. Budowa została wsparta finansowo przez króla Zygmunta III Wazę, Jana Zamoyskiego, Mikołaja Zebrzydowskiego, Stanisława Żółkiewskiego, Jerzego Mniszcha, a także rodziny Daniłłowiczów i Sobieskich.

W 1724 r. biskup lwowski Jan Skarbek koronował obraz Matki Bożej Sokalskiej, co było dowodem dużego znaczenia klasztoru w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1843 r. kościół i zabudowania klasztorne spłonęły. W 1870 r. kościół został odbudowany z zachowaniem oryginalnego stylu przez o. Jana Kantego Skoczylasa[4].

W okresie obu wojen światowych klasztor wielokrotnie był schronieniem dla ludności cywilnej, która straciła dach nad głową w wyniku działań wojennych lub uciekała przed ludobójstwem. Sokalscy bernardyni przyjęli m.in. kilkoro Żydów ocalonych z Holocaustu przez miejscową ludność i Polskie Państwo Podziemne, a także polskich uchodźców z Wołynia, przybywających tam po rozpoczęciu w 1943 r. mordów na ludności polskiej przez ukraińskich nacjonalistów. Również po przeniesieniu ludobójczej akcji na tereny Małopolski Wschodniej na początku 1944 r. przyjmowano w klasztorze uciekających z pobliskich wiosek Polaków, do tego stopnia, że krypty klasztorne uległy znacznemu przeludnieniu. Ówczesny opat sokalskiego konwentu, o. Stanisław Mucha został zamordowany przez partyzantów UPA w czasie wyjazdu po żywność do Lwowa dla uchodźców znajdujących schronienie w jego klasztorze[5].

Kościół Matki Bożej Pocieszenia pozostał ważnym dla Polaków miejscem kultu religijnego do 1951 r. Kiedy w wyniku największej po II wojnie światowej zmiany granicy państwowej Polski teren, na którym położony był kościół i klasztor, został przekazany Związkowi Radzieckiemu, bernardyni opuścili konwent i wywieźli całą dokumentację oraz ruchome mienie klasztorne do Leżajska. Natomiast obraz Matki Bożej Sokalskiej został nielegalnie przewieziony przez miejscowych polskich chłopów do Krakowa, gdzie przebywał w kościele św. Bernardyna aż do 2002 r. Obecnie obraz znajduje się w kościele parafialnym św. Stanisława Kostki w Hrubieszowie, w którym duszpasterstwo prowadzą ojcowie bernardyni[6].

Kościół Matki Bożej Pocieszenia przed pożarem z 2012 r.

Po zajęciu zachodniej części ziemi sokalskiej przez Sowietów pod koniec 1951 r. kościół i klasztor został zamieniony w więzienie o zaostrzonym rygorze i w znacznym stopniu zrujnowany. Pomimo starań wspólnoty rzymskokatolickiej, domagającej się zwrotu kościoła, zakład karny utrzymano po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę w 1991 r. pod nazwą Kolonia Karna nr 47[7][8]. 27 marca 2012 r. klasztor wraz z kościołem spłonęły doszczętnie[9]. Z zabytkowych zabudowań pozostały jedynie opalone ściany. Pomimo ewakuacji więzienia i zupełnego opuszczenia zabudowań teren kościoła i konwentu klasztornego jest nadal otoczony drutem kolczastym i objęty monitoringiem oraz całkowitym zakazem wstępu[3].

Przypisy

  1. Państwowy Rejestr Zabytków Nieruchomych Ukrainy
  2. Konstanty Czawaga. Spłonął jeden z najpiękniejszych klasztorów na Kresach. „Kurier Galicyjski”. nr 6(154), 30 marca–12 kwietnia 2012. 
  3. a b «Руська Ченстохова» у Сокалі: ув’язнена та спалена. КРАЙ, 14.12.2017. [dostęp 2022-02-28]. (ukr.).
  4. Józef Białynia Chołodecki: Epizody z dziejów Małopolski w XIX stuleciu. Lwów: 1920, s. 21.
  5. Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947. Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętniania Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów we Wrocławiu, 2003, s. 996.
  6. Wspólnota - Sanktuarium Matki Bożej Sokalskiej w Hrubieszowie, www.sanktuarium.bernardynki.pl [dostęp 2022-09-14].
  7. Наталія Зубрицька: Монастир, де була Сокальська виправна колонія, хочуть передати громаді. zaxid.net, 27.04.2012. [dostęp 2022-02-28]. (ukr.).
  8. Ксенія Нестеренко: Пожежа в «ув’язненому» монастирі, де сидить перший український кілер. UNIAN, 28.03.2012. [dostęp 2022-02-28]. (ukr.).
  9. Spłonął klasztor w Sokalu. kresy.pl, 2012-03-27. [dostęp 2022-02-27].

Media użyte na tej stronie

Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Flag of Lviv Oblast.svg
Flag of Lviv Oblast (Ukraine).
Monastery in Zhvyrka.jpg
Autor: Temporary1900, Licencja: CC BY-SA 3.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 46-248-0001
Church of Saint Virgin Mary in Sokal, Austria-Hungary (later Poland, now Ukraine), end of 19-th century.png
Kościół Matki Bożej Pocieszenia (Maryi Dziewicy) w Sokalu, Austro-Węgry (później Polska, obecnie Ukraina), koniec XIX wieku.
Lviv Oblast location map.svg
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Районы Львовской области с 17 июля 2020 года.